Вялікабрытанія

З Вікіпедыя.

United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland

(Сцяг) (Герб)
Нацыянальны дэвіз: Dieu et mon droit
Афіцыйная мова	англійская
Сталіца	Лондан
Найбуйнейшы горад	Лондан
Урад каралева прэм'ер-міністар	парламенцкая манархія Елізавета ІІ Гордан Браўн
Плошча  - Агульная  - % вады	76-е месца ў свеце 244 820 км2 1,3%
Насельніцтва  - Агульнае (2007)  - Шчыльнасць	22-е месца ў свеце 61 044 684 247,2/км²
СУП  - Агульны (2004)  - на душу насельніцтва	6-е месца ў свеце $1 736 377 млн. $30 900
Валюта	Брытанскі фунт (GBP)
Часавы пояс  - улетку	GMT (UTC+0) BST (UTC+1)
Незалежнасць
Дзяржаўны гімн	God Save the Queen
Аўтамабільны знак	GB
Дамен верхняга ўзроўню	.uk
Тэлефонны код	+44

Вялікабрытанія (англ.: United Kingdom^[1], поўная назва — Злучанае Каралеўства Вялікабрытаніі і Паўночнай Ірландыі, англ.: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) — астраўная дзяржава у Заходняй Еўропе, форма кіравання — канстытуцыйная манархія. Сталіца — горад Лондан. Назва краіны адбываецца ад англійскага Great Britain. Брытанія — па этноніме племя брыты.

Дзяржава ў Паўночна Заходняй Еўропе, на Брытанскіх астравах (востраў Вялікабрытанія і паўночна ўсходняя частка вострава Ірландыя, востраў Мэн, і вялікая колькасць дробных астравоў і архіпелагаў, Нармандскія астравы), абмываецца Атлантычным акіянам і яго морамі. Плошча: усяго — 244,820 тыс. км², землі — 240,590 тыс. км², воды — 3,230 тыс. км². Самая высокая вяршыня Вялікабрытаніі — г. Бэн-Нэвіс (1343 м) — размешчаная на поўначы Шатландыі (Грампіанскія горы), самая нізкая — Фенланд (-4 м).

На поўначы і захадзе пераважае горны рэльеф — Паўночна-Шатландскае сугор'е (да 1344 м), Пенінскія і Кембрыйскія горы; на поўдні і паўднёвым усходзе — пагорыстыя раўніны. Клімат умерана акіянічны, вільготны. Сярэднія тэмпературы студзеня ад 3 да 7 °C, ліпеня 11—17°C; ападкаў да 3000 мм у год на захадзе і 600—750 мм на паўднёвым усходзе. Асноўныя рэкі: Тэмза — 334 км, Северн — 310 км, Трэнт, Мерсі — 109 км, Клайд — 170 км. Найбуйныя азёры: Лох-Нес (56 км²), воз. Лох-Ёй (пл. 396 км²). Лясы (бук, дуб, бяроза) займаюць каля 9 % тэрыторыі Вялікабрытаніі.

Змест 1 Адміністрацыйнае дзяленне 2 Насельніцтва 2.1 Колькасць 2.2 Этнічны склад 3 Гісторыя 4 Палітычная структура 5 Эканоміка 6 Культура 7 Рэлігія 8 Узброеныя сілы Вялікабрытаніі 9 Устойлівыя словазлучэнні 10 Гл. таксама 11 Заўвагі 12 Cсылки

[правіць] Адміністрацыйнае дзяленне

Асноўны артыкул: Адміністрацыйнае дзяленне Вялікабрытаніі

Вялікабрытанія складаецца з 4 адміністрацыйна-палітычных частак (гістарычных правінцый):

• Англія (39 графстваў, 6 метрапалітэнскіх графстваў і Вялікі Лондан) — адм. цэнтр Лондан
• Уэльс (22 унітарных утварэнняў: 9 графстваў, 3 гарады і 10 гарадоў-графстваў) — адм. цэнтр Кардыф
• Шатландыя (12 абласцей: 9 акруг і 3 асноўных тэрыторыі) — адм. цэнтр Эдынбург
• Паўночная Ірландыя (26 акруг) — адм. цэнтр Белфаст

Пад кантролем Вялікабрытаніі застаюцца 3 тэрыторыі на Брытанскіх астравах і 12 заморскіх тэрыторый.

Залежныя тэрыторыі са сталіцамі:

Брытанскія астравы

• Востраў Мэн (Дуглас)
• Нармандскія астравы
  • Гернсі (Сэнт-Піцер-Порт)
  • Джэрсі (Сэнт-Хельер)

Еўропа

• Гібралтар (Гібралтар)

Амерыка

• Ангілья (Валі)
• Бярмуды (Гамільтан)
• Брытанскія Віргінскія астравы (Род-Таўн)
• Кайманавы астравы (Джорджтаўн)
• Востраў Монтсерат (Плімут)
• Астравы Тэркс і Кайкос (Кукбурнтаўн)
• Фолклендскія астравы (Порт-Стэнлі)
• Паўднёвая Георгія і Паўднёвыя Сандвічэвы астравы

Атлантычны акіян

• Востраў Святой Алены (Джэймстаўн)

Акіянія

• Востраў Піткэрн (Адамстаўн)

Індыйскі акіян

• Брытанская тэрыторыя ў Індыйскім акіяне (гэтая тэрыторыя — архіпелаг Чагос — створаная насуперак рашэнням Генеральнай Асамблеі ААН)

[правіць] Насельніцтва

Асноўны артыкул: Насельніцтва Вялікабрытаніі

[правіць] Колькасць

Колькасць насельніцтва Вялікабрытаніі 1900—2007

Год	Колькасць (чал.)
1900	&&&&&&&035405900.&&&&&035.405.900
1949	&&&&&&&&05.03E+7.&&&&&050.300.000
1959	&&&&&&&&05.19E+7.&&&&-051.900.000
1976	&&&&&&&&05.59E+7.&&&&&055.900.000
1998	&&&&&&&&05.91E+7.&&&&&059.100.000
2004	&&&&&&&059834900.&&&&&059.834.900
2005	&&&&&&&060441457.&&&&&060.441.457
2007	&&&&&&&060776238.&&&&&060.776.238

[правіць] Этнічны склад

Карэнныя жыхары краіны складаюць 92 % насельніцтва В. (2001, перапіс), з іх:

• англічане — 83,6 %,
• шатландцы (у асноўным у Шатландыі) — 8,5 %,
• валійцы (у асноўным ва Уэльсе) — 4,9 %,
• ірландцы (у асноўным у Паўночнай Ірландыі, Ольстэрцы) — 2,9 %.

Імігранты і іх дзеці пражываюць галоўным чынам у конурбацыях Вялікага Лондану, Заходняга Мідленда і Мерсейсайда. Яны складаюць каля 8 % насельніцтва краіны, у тым ліку^[2]:

• выхадцы з Індыі, Пакістана і Бангладэш — 3,6 %,
• Кітая — 0,4 %,
• краін Афрыкі — 0,8 %,
• цемнаскурыя выхадцы з астравоў Карыбскага мора — 1 %

[правіць] Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Вялікабрытаніі

[правіць] Палітычная структура

Асноўны артыкул: Палітычная структура Вялікабрытаніі

Вялікабрытанія — парламенцкая манархія на чале з каралевай.

Заканадаўчы орган — двухпалатны парламент (Палата абшчын і Палата лордаў). Парламент з'яўляецца вышэйшым органам улады на ўсёй тэрыторыі, нягледзячы на наяўнасць у Шатландыі, Уэльсе і Паўночнай Ірландыі ўласных кіраўнічых адміністрацыйных структур. Урад узначальвае прэм'ер-міністр.

Адметнай характарыстыкай з'яўляецца адсутнасць якога-небудзь адзінага дакумента, які можна было бы назваць асноўным законам краіны, не існуе пісьмовай Канстытуцыі, больш таго, не існуе нават дакладнага пераліку дакументаў, якія бы ставіліся да Канстытуцыі. Адносіны паміж народам і ўрадам рэгулююцца заканадаўчымі актамі, няпісанымі законамі і канвенцыямі.

[правіць] Эканоміка

Асноўны артыкул: Эканоміка Вялікабрытаніі

Вялікабрытанія — высокаразвітая індустрыяльная краіна, буйны пастаўшчык гатовай прамысловай прадукцыі на сусветны рынак і буйны экспарцёр капіталу (пераважна ў развітыя краіны). УНП на душу насельніцтва 16070 долараў у год. Займае 13 месца ў міры па ўзроўні жыцця насельніцтва. Здабыча нафты і прыроднага газу (у асноўным на шэльфе Паўночнага мора), каменнага вугля. Найболей развітыя машынабудаванне (арыентавана на выпуск нестандартнай прадукцыі, а таксама розных выглядаў і тыпаў машын), у тым ліку электратэхнічнае і электроннае, транспартнае (уключаючы буйнае авіяракета-, аўтамабілі- і суднабудаванне), станкабудаванне, сельскагаспадарчае, вытворчасць прамысловага абсталявання, пад'ёмна-транспартнай тэхнікі і інш., хімічнае і нафтахімічнае (Вялікабрытанія займае адно з кіроўных месцаў у міры па вытворчасці і экспарту сінтэтычных валокнаў і фарбавальнікаў, пластмас, мыйных сродкаў, угнаенняў і інш.), фармацэўтычная, нафтаперапрацоўчая прамысловасць, чорная (якасныя сталі) і каляровая (цынк, алюміній) металургія. Найстарэйшая галіна англійскай прамысловасці — тэкстыльная — згубіла ранейшае значэнне. Буйная харчовая (традыцыйная вытворчасць віскі, піва; перапрацоўка імпартнай сельскагаспадарчай сыравіны) прамысловасць; вытворчасць абутку, трыкатажу; вядомы англійскі парцалян. У сельскай гаспадарцы пераважае малочнае і мяса-малочная жывёлагадоўля і беконная свінагадоўля; мяса-шарстная авечкагадоўля. Выгадоўваюць пераважна ячмень, пшаніцу, цукровы бурак, авёс, бульба.

Грашовая адзінка — фунт стэрлінгаў = 100 пенсаў.

[правіць] Культура

Асноўны артыкул: Культура Вялікабрытаніі

Культура Злучанага Каралеўства багатая і разнастайная. Яна ў значнай меры ўплывае на культуру ў сусветным маштабе. Вялікабрытанія валодае моцнымі культурнымі сувязямі са сваімі былымі калоніямі, асабліва з тымі дзяржавамі, дзе англійская мова з'яўляецца дзяржаўнай. Значны фундуш у брытанскую культуру за апошнія паўстагоддзя занеслі імігранты з Індыйскага субкантынента і з краін Карыбскага басейна. Падчас фармаванняў Злучанага Каралеўства ў яго склад увайшлі былыя незалежныя дзяржавы з адрознымі друг ад друга культурамі, якія варта разглядаць у асобнасці.

Нацыянальныя газеты: The Times, The Guardian, The Independent, The Daily Telegraph, The Observer, The Financial Times, The Daily Express, The Sun, The Mirror, The People.

[правіць] Рэлігія

Асноўны артыкул: Рэлігія ў Злучаным Каралеўстве

На тэрыторыі Англіі існуе царква з дзяржаўным статутам — Царква Англіі, свецкі раздзел якой — брытанскі манарх. Царква Англіі — адна з маёнткавых цэркваў, уваходных у англіканскую супольнасць, мелае сваім духоўным лідэрам Архібіскупа Кентэрберыйскага.

Паводле даследаванняў, Злучанае Каралеўства — краіна з пераважна секулярным насельніцтвам: толькі 38 % людзей заяўляюць аб сваёй веры ў Бога («a God»)^[3], хоць, па дадзеных Цэрквы Англіі на 2005 год, «72 % насельніцтва Англіі паказалі сваю рэлігійную прыналежнасць як хрысціянскую»^[4].

Паводле апублікаванага ў красавіку 2008 года даследаванню, праведзенаму хрысціянскім дабрачынным фондам Joseph Rowntree Foundation, «пераважным меркаваннем» з'яўляецца погляд на рэлігію як на «сацыяльна зло»^[5].

[правіць] Узброеныя сілы Вялікабрытаніі

Асноўны артыкул: Узброеныя сілы Вялікабрытаніі

Узброеныя сілы Вялікабрытаніі (англ.: British Armed Forces) Галоўнакамандуючым Брытанскіх Узброеных сіл з'яўляецца брытанскі манарх, каралева Лізавета II. ВС Вялікабрытаніі знаходзяцца пад кіраваннем Абароннай Рады Міністэрства Абароны. Асноўнай задачай Брытанскіх Узброеных сіл з'яўляецца абарона Злучанага Каралеўства і яго заморскіх тэрыторый, пасоўванне інтэрасаў бяспекі Вялікабрытаніі і падтрымка міжнародных міратворчых высілкаў. Таксама ВС Вялікабрытаніі актыўныя і сталыя ўдзельнікі аперацый НАТО і сіл кааліцыі ў Іраку і Аўганістане.

[правіць] Устойлівыя словазлучэнні

• Імглісты Альбіён
• Брытанскі леў
• Брытанскі флот
• Брытанская стрыманасць
• Брытанскі міф
• Брытанскі футбол
• Англійская каралева
• Англійскі парк
• Англійскі гук
• Англійскі гумар
• Англійскі ражок
• Англійскі замак
• Англійскі бульдог
• Англійскі сетар
• Сысці па-англійску
• Англійскі пацыент
• Лонданскі кэб
• Лонданская смуга
• Брытанскі джэнтльмен

[правіць] Гл. таксама

• Гімн Вялікабрытаніі

[правіць] Заўвагі

[правіць] Cсылки

• Інфармацыя аб Вялікабрытаніі