Ujedinjeno Kraljevstvo

²⁾ Službeno priznati regionalni jezici: velški, škotski galski, irski, kornvolski, škotski i ulsterski škotski
³⁾ Država nastala kao Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske. Ime promijenjeno u Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske 1927.
⁴⁾ Iako je prema ISO 3166-1 ".gb"

Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske (UK) je država u zapadnoj Europi, obično poznata kao Ujedinjeno Kraljevstvo, ili manje točno kao Velika Britanija ili Britanija. Ujedinjeno je Kraljevstvo nastalo nizom Zakona o uniji (Act of Union), koji su ujedinili Englesku, Škotsku i Wales sa Sjevernom Irskom, regijom na otoku Irskoj. (Ostali su se dijelovi Irske izdvojili iz UK 1922.)

UK je smješteno na sjeverozapadnoj obali kontinentalne Europe, okruženo Sjevernim morem, Engleskim kanalom i Atlantskim oceanom. Pod suverenitetom Ujedinjenog Kraljevstva, iako nisu njegov dio, su zavisni teritoriji - Kanalski otoci, otok Man te niz prekomorskih teritorija.

Velika Britanija, ili kako se ponekad naziva Britanija, je zemljopisni naziv za područje koje obuhvaća Englesku, Wales i Škotsku. Britansko otočje je zemljopisni naziv skupine otoka, kojem pripadaju Velika Britanija, Irska, otoci Man, Wight i Orkney, Hebridi, otočje Shetland, Kanalski otoci i drugi.

Sadržaj/Садржај

1 Naziv
2 Historija
3 Politika
4 Administrativna podjela
5 Geografija
6 Gospodarstvo
- 6.1 Problemi nejednakog razvoja
7 Stanovništvo
8 Kultura
9 Religija
10 Vanjske poveznice

[uredi - уреди] Naziv

Nazivi Velika Britanija, Ujedinjeno Kraljevstvo i Engleska umeju da budu veoma zbunjujući i često ih mešaju i sami stanovnici ove zemlje. Engleska je samo jedna zemlja u sastavu Kraljevstva. Velika Britanija je ostrvo u čijem sastavu su Engleska, Škotska i Vels, dok Ujedinjeno Kraljevstvo uključuje i Severnu Irsku. Britanija je stari rimski naziv a zove se "Velika" zato što postoji i Mala Britanija u Francuskoj. Ipak, kada se govori o Ujedinjenom Kraljevstvu kao celini, najčešće se koristi termin Britanija ili Velika Britanija.

[uredi - уреди] Historija

Glavni članak: Historija Velike Britanije

Prvo ujedinjenje nezavisnih država u okviru Britanskih Ostrva desilo se 1301. godine kada je Vels pridružen Engleskoj stvaranjem titule princa od Velsa za sina Edvarda I. Vels je ipak zvanično ujedinjen sa Engleskom tek 1536. Godine 1603. Džejms VI od Škotske postao je Kralj Engleske kao Džejms I, ujedinjujući Škotsku i Englesku pod jednim kraljem. Uprkos ujedinjenju, Škotska je zadržala svoj parlament do 1707, kada su se i parlamenti dve zemlje zvanično ujedinili.

Iako su se mnogi Škoti protivili ovoj uniji, ona im je otvorila vrata velike engleske politike i privrede. Za ovu uniju usvojeno je kao zvanično ime Velika Britanija. A kada se 1801. godine Aktom o savezu Irska pridružila uniji, ime je promenjeno u Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske.

Posle dugih i oštrih borbi Zakonom o irskoj vladi 1920. godine predviđaju se dve posebne vlade za Irsku: jedna za šest protestantskih područja u Ulsteru i druga za ostatak ostrva. tek 1922. godine 26 područja Južne Irske se odvajaju i stvaraju potpuno nezavisnu državu van Ujedinjenog Kraljevstva. Današnji zvanični naziv datira od 1927. Severna Irska slala je svoje predstavnike u Parlament, ali je imala svoju zakonodavnu i izvršnu vlast, koja se bavila unutrašnjim stvarima. 1972. zbog kontinuiranih političkih i religioznih problema, posebno između rimokatolika i protestanata, londonski parlament je suspendovao parlament Sev. Irske i uspostavio sopstvenu direktnu kontrolu nad ovim područjem.

Godine 1885. postavljen je sekretar za Škotsku, a 1964. i za Vels.

[uredi - уреди] Politika

Glavni članak: Politika Ujedinjenog Kraljevstva

Britanski politički sistem se određuje kao unitarna, parlamentarno-kabinetska, ustavno-monarhistička, dvopartijska buržoaska demokratija. Ukratko, to je osobita forma parlamentarne ustavne monarhije.

Britanski ustav je različit od drugih ustava. To je tzv. nekodifikovani, nepisani ustav i sastoji se iz većeg broja dokumenata, u koje spadaju poznate istorijske povelje i peticije, pre svih Velika povelja o slobodama od 1215, Bil o pravima od 1699, Habeas Corpus Act iz 1679, koje spredstavljaju značajno istorijsko nasleđe čitavog civilizovanog sveta. U ustav su, shodno anglo-saksonskom precedentnom pravu, ugrađena i pravila običajnog prava – common law – i sudske presude – case law, kao i običaji i praksa određenih institucija

U Britaniji je na snazi načelo saradnja, balansa vlasti, politička doktrina koja je potekla upravo iz Britanije, od strane poznatog filozofa Džona Loka. Šef države je [monarh], koji nema značajnija ovlašćenja, i više je simbol jedinstva, tradicije i integracije društva i nacionalnog duha. Od 6. februara 1952. to je Kraljica Elizabeta II, a presolonaslednik je Princ Čarls. Monarh zvanično imenuje šefa vlade, premijera, koji je predsednik pobedničke stranke na parlamentarnim izborima. On bira svoj kabinet iz redova članova Parlamenta, i važi za prvu i najuticajniju ličnost ne samo Kabineta nego i šire političke scene. Kabinet zaseda u Dauning Stritu 10, kući koju je državi za te potrebe zaveštao prvi britanski premijer, Robert Dauning. Od juna 2007. godine britanski premijer je Gordon Brown, predsednik laburističke partije.

Zakonodavna vlast je poverena Parlamentu, koji se sastoji od dva doma: Gornji dom – Dom lordova i Donji dom – Dom komuna. Največi broj članova Gornjeg doma je tu nasleđem, dok se članovi Donjeg doma, njih 650, biraju po jednostavnom većinskom sistemu first-past-the-post, na mandat od četiri godine. Biračko pravo stiče se sa 18 godina.

U dugom vremenskom kontinumu, politički sistem Velike Britanije obezbeđivao je stabilnost i trajnost, iako se može reći da se njegova struktura stalno menjala i bila u konstantnom procesu evolucije. Stabilnost institucija je u kontrastu sa heterogenim socijalnim karakterom Britanije. Postoje jasno izražene nacionalne tendencije i u Velsu i u Škotskoj, dok su problemi i sukob između rimokatolika i protestanata u Sev. Irskoj prerasli u stalne terorističke akcije, najčešće Irske republikanske armije IRA.

[uredi - уреди] Administrativna podjela

Britanija spada u red zemalja sa najrazvijenijom lokalnom samoupravom, koja uživa visok stepen autonomije i njen rad je regulisan aktima Parlamenta.U Engleskoj postoji 39 okruga, Sev.Irskoj 26 srezova, Škotskoj 9 regiona i Velsu 8 okruga.

[uredi - уреди] Geografija

Ujedinjeno Kraljevstvo je većim delom ostrvo koje se nalazi severozapadno od obale Evrope, u prostoru između severnog dela Atlantskog okeana i Severnog mora, severozapadno od Francuske. Sastoji se od četiri geografska i istorijska dela – Engleske, Škotske, Velsa i Severne Irske. Zauzima veliki deo Britanskih ostrva – naziv za grupu ostrva na kojima se nalazi i Republika Irska. Engleska, Vels i Škotska konstituišu veće od dva glavna ostrva, dok drugo po veličini čine Severna i Republika Irska. Jugozapadno od Engleske nalaze se ostrva Scilly, a na jugu ostrvo Wight. Ostrva Orkney i Šetlandska ostrva leže severno od Škotske, a Hebridi zapadno. Ostrvo Anglesey je severozapadno od Velsa.

Ukoliko ne računamo kopnenu granicu sa Republikom Irskom, Ujedinjeno Kraljevstvo je okuženo morem. Južno od Engleske, između Ujedinjenog Kraljevstva i Francuske nalazi se Engleski kanal ili La Manš, ispod koga se nalazi tunel koji spaja ove dve zemlje. Na istoku je Severno more, zapadno od Velsa je Irsko more, dok Škotska i severozapadna obala Severne Irske izlaze ne Atlantski okean.

Arhipelag koji sačinjavaju Britanska ostrva je nepravilnog oblika , isto koliko je različit u pogledu prirodnog nasleđa. Njegov reljef čine uglavnom grebenasta brda i niske planine, kao i talasaste ravnice na istoku i jugoistoku. Ostrva zapravo predstavljaju zapadnu ekstenziju evropskih stenovitih struktura, a raniju povezanost sa evropskim kopnom sada pokriva Severno more. Severna Irska je zapadna ekstenzija stenovitih struktura Škotske.

Ukupna površina Ujedinjenog Kraljevstva je 244,820 km2 , dužina obale iznosi 8,257 kilometara, kopnena granica 360 km. Ni iz jedne tačke more nije udaljeno više od 125km.

Klima je uglavnom blaga i umerena. U Severnoj Irskoj blaga, primorska, uz veliku vlažnost, u Engleskoj kišovita i umerena, blage zime i hladna leta. U Škotskoj, pored hladne i kišovite klime, jugozapadni vetrovi koji nastaju usled delovanj Golfske struje, čine klimu toplijom nego što bi inače bila tako severno. Klima u Velsu je pod uticajem planina i blizine mora, pa su zime blage, a leta sveža. Regioni sa visokim planinama mogu imati hladne zime sa puno snega. Više od polovine dana u godini su oblačni i kišoviti.

Glavni grad Ujedinjenog Kraljevstva je London, koji se nalazi na reci Temzi, u jugoistočnom delu Engleske.

[uredi - уреди] Gospodarstvo

Pojavom parnog stroja potkraj 18. st. u Ujedinjenom Kraljevstvu se provodi Prva industrijaska revolucija. Podižu se gradovi blizu rudnika željeza i ugljena jer je transport sirovina na veće udaljenosti bio neisplativ. Budući da je bilo neizvedivo prevoženje radnika blizu tvornica se podižu radnička naselja čime započinje proces industrijske urbanizacije. U tom razdoblju nastaju brojni novi gradovi, a postojeći gradovi se proširuju. Spajanjem susjednih gradova nastaju konurbacije kojih u UK ima sedam: Veliki London, Birmingham, Liverpool, Manchster, Leeds i Bradford, Newcastle i Glasgow. Krajem 19. st. izumom električne struje i Drugom industrijskom revolucijom industrijski pogoni su se mogli slobodnije razmještati u prostoru.

UK je kolijevka industrijske revolucije zbog tradicije manufakture, bogatih nalazišta sirovina, pomorske orijentacije na kolonije i tehničkih i tehnoloških inovacija. Zahvaljujući industrijskim proizvodima i trgovinom po cijelom svijetu relativno mala otočna država postaje najbogatija na svijetu. U 20. st. svjetski su ratovi, gospodarske krize, raspad kolonijalnog Carstva i Uspon SAD-a, Japana i Njemačke uzrokovali pad UK sa samog gospodarskog vrha ali se još uvijek nalazi među sedam gospodarski najznačajnijih zemalja svijeta (član G7).

U UK se samo 1.9% stanovništva bavi primarnim djelatnostima, 23.4% sekundarnim i oko 70% tercijarnim. Oko 70% poljoprivredne prizvodnje otpada na stočarstvo, a prevladavaju posjedi u vlasništvu vleposjednika (Landlords). Što su u doba ind. rev. za UK značila nalazišta ugljena i željeza to su danas nalazišta nafte i prirodnoga plina u Sjevernom moru. Dok ostale europske zemlje te osnovne sirovine moraju kupovati UK ih ima i za sveje potrebe i za izvoz. Industrijska je proizvodnja visokorazvijena. od Tradicionalnih ind. grana zadržana je proizvodnja čelika, a proizvode se transportna sredstva, automobili, zrakoplovi, vlakovi, elektronika, farmaceutski proizvodi, telekomunikacijska oprema. Iako je ind. rev. počela tekstilnim pogonima zbog konkurentskih zemalja s jeftinijom radnom snagom proizvodnja odjeće se ograničila na visokokvalitetne i proizvode visoke mode.

[uredi - уреди] Problemi nejednakog razvoja

Do 19. st. UK je bilo podjednako razvijeno, a stanovništvo se bavilo većinom poljoprivredom. Nakon ind. rev. snažnije se gospodarski i demografski razvijaju dijelovi Kraljevstva koji imaju nalazišra ugljena i željeza dok dijelovi koji to nemaju zaostaju. 1930-ih godina dolazi do svjetske gospodarske krize te prvotno gospodarski razvijeni dijelovi postaju problemska područja. Teritorij Kraljevstva se dijeli na prosperitetne i manje prosperitetne regije. Prosperitetne regije su: Jugozapad, Jugoistok, Istočna Anglija, Istočni Midlands i Zapadni Midlands. Manje prosperitetne regije su: Wales, Sjeverozapad, Yorkshire i Humberside, Sjever, Škotska i Sjeverna Irska. U manje prosperitetnim regijama stalna je emigracija, iznadprosječna nezaposlenost ne niži nacionalni dohodak. Vlada UK trudi se poticajnim mjerama poput smanjenih poreza i povoljnijih kredita potaknuti razvoj tih regija. Također grade se i infrastruktura poput prometnica i energetskih postrojenja u tim regijama. Također se odvija supstitucija neprofitabilnih industrijskih postojenja profitabilnijima. Napravljen je i plan decentralizacije kako bi se suzbio daljnji rast Londona.

[uredi - уреди] Stanovništvo

Britanska ostrva su tokom istorije bila izložena osvajanjima,pa nije jednostavno objasniti poreklo naroda Ujedinjenog Kraljevstva,koje potiče od Kelta,starih Rimljana,Vikinga,Saksonaca,Normana. Izmešanost naroda na ostrvu najbolje ilustruje podatak da fond engleskih reči čini otprilike 50% latinskih i 50% germanskih reči. Postoje velike i važne razlike izmedju severa i juga zemlje: razlike u običajima,kulturi,odnosima ljudi i razlike u akcentu.

Veći gradovi: Popis gradova u Ujedinjenom Kraljevstvu

[uredi - уреди] Kultura

Engleska kultura seže od rimskih vremena, kad su rimljani osvajali svijet. Neki od poznatijih književnika, fizičara, matematičara, biologa od doba predromantizma pa do modernizma i danas, su:

[uredi - уреди] Književnici

Charles Dickens (1812-1870)
Oscar Wilde (1854-1900)
George Bernard Shaw (1856-1950)
George Gordon Byron (1788-1824)
Sir Arthur Conan Doyle (1859-1930)
Virginia Woolf (1882-1941)
Jane Austen (1775-1817)
William Shakespeare (1564-1616)
Agatha Christie (1890-1976)
J. K. Rowling (1965-danas)

[uredi - уреди] Fizičari

Sir Isaac Newton
James Clark Maxwell
James Prescott Joule
Michael Faraday

[uredi - уреди] Biolozi

Sir Alexander Fleming
Sir Charles Darwin

[uredi - уреди] Kemičari

Sir Ernest Rutherford
Sir Humphry Davy

[uredi - уреди] Izumitelji

James Watt
George Stephenson

[uredi - уреди] Religija

Vjerska pripadnost:

Engleska crkva - 27,000,000
Škotska Crkva - 800,000
Katolička crkva - 9,000,000
Muslimani - 1,500,000
Metodisti - 760,000
Hinduisti - 500,000
Sikhi - 500,000
Židovi - 350,000

[uredi - уреди] Vanjske poveznice

Države u Europi

Samostalne države

Albanija • Andora • Armenija²⁾ • Austrija • Azerbejdžan¹⁾ • Belgija • Bjelorusija • Bosna i Hercegovina • Bugarska • Cipar²⁾ • Crna Gora • Češka • Danska³⁾ • Estonija • Finska • Francuska³⁾ • Grčka • Gruzija¹⁾ • Hrvatska • Irska • Island • Italija • Kazahstan¹⁾ • Letonija • Lihtenštajn • Litva • Luksemburg • Mađarska • Makedonija • Malta • Moldavija • Monako • Nizozemska³⁾ • Norveška³⁾ • Njemačka • Poljska • Portugal³⁾ • Rumunjska • Rusija¹⁾ • San Marino • Slovačka • Slovenija • Srbija • Španjolska³⁾ • Švedska • Švicarska • Turska¹⁾ • Ujedinjeno Kraljevstvo³⁾ • Ukrajina • Vatikan

Zavisni teritoriji:

Akrotiri i Dhekelia • Ålandski otoci • Gibraltar • Guernsey • Otok Man • Farski otoci • Jersey • Jan Mayen • Svalbard

Nepriznate države:

Abhazija (Gruzija) • Gorski Karabah (Azerbejdžan)²⁾ • Južna Osetija (Gruzija) • Pridnjestrovlje (Moldavija) • Turska Republika Sjeverni Cipar (Cipar)²⁾

Područja pod upravom Ujedinjenih Naroda:

Kosovo (Srbija)

¹⁾ Značajan dio teritorija se nalazi u Aziji. ²⁾ U potpunosti u Aziji, ali ima društvene i političke veze s Europom. ³⁾ Posjeduje zavisne ili slične teritorije izvan Europe.

Kategorija: Ujedinjeno Kraljevstvo

See also ebooksgratis.com: no banners, no cookies, totally FREE.