Evropa
From Wikipedia
- Ovaj članak objašnjava Evropu kao Kontinent. Za druga značenja vidi Evropa (pojam).
Evropa predstavlja zapadnu petinu evrazijske kopnene mase i od strane evropljana biva obično posmatrana kao zasebni Kontinent. Evropa se prostire od Severnog mora i Atlantskog okeana na zapadu do Urala na istoku, od Sredozemnog mora na jugu do Severnog pola. Zauzima površinu od 10.520.000 km² sa ukupnom dužinom obale od 37.200 km. Posle Azije i Afrike Evropa sa oko 700 miliona stanovnika predstavlja po broju stanovnika treći Kontinent što čini oko petinu svetske populacije.
Sadržaj/Садржај |
[uredi - уреди] Istorija
Vrsta Homo naseljavala je Evropu još pre milion i po godina. Kromanjonci su se pojavili pre 40,000 godina. Stara Grčka se smatra kolevkom evropske kulture. Prema Homeru, originalno samo srednja Grčka je bila Evropa. Kasnije cela Grčka je bila "Evropa" i u 500 p.n.e. značaj te reči je postao celo područje severno od Grčke. U mitologiji, Evropa je bila princeza koju je oteo Zevs u obliku bika. Rimsko Carstvo, a s njim i hrišćanstvo, ujedinilo je veliki deo kontinenta s težištem na Sredozemlju. Nakon pada Rima i doseljavanja raznih naroda iz Azije, evropski napredak je usporio tokom razdoblja koje je poznato kao srednji vek. Karlo Veliki je udario temelje jedne nove, zapadnije Evrope, kojoj središte više nije u Rimu, ali i ona ostaje rascepkana pokušajima nemačkih careva Svetog Rimskog Carstva. Reč Evropa se gubi, a umjesto nje preovladava pojam hrišćanski svet i jedinstveni poduhvati u tom smislu (krstaški ratovi, katedrale).
Evropa se redefiniše u 16. veku zbog renesanse i prekookeanskih kolonija. Nastaju jaka kraljevstva i budi se nacionalizam. Francuska revolucija ( započeta 1789., uvela načelo "sloboda, jednakost, bratstvo" i postavila temelje ljudskih prava, kao što su pravo na vjeroispovijest i dr. ) i industrijska revolucija donose inovacije kojima će Evropa u 19. stoljeću zavladati cijelim svijetom. 1804. Napoleon Bonaparte se proglasio carem Francuske i krenuo u osvajanje Evrope. Osvojio je Španjolsku, Portugal, Austriju, Poljsku gdje ukida feudalizam, ali je poražen u Rusiji 1812. jer su Rusi zapalili Moskvu i namirnice za njegovu vojsku. 1815. definitivan poraz doživio kod Waterlooa.1848. razvijaju se narodni pokreti i pokreće revolucija koja je zahvatila Austro-Ugarsku ( njeni narodi htjeli su neovisnost ) ali koja ju je ugušila uz pomoč ruske vojske.
Dva svjetska rata 20. stoljeća vode se najvećim dijelom na evropskom tlu. 1914. Austro-Ugarski prijestolonasljednik Franjo Ferdinand ubijen je u Sarajevu što je poslužilo vlastima u Beču da optuži Beograd i napadne Srbiju i Crnu Goru, što je dovelo do prvog svjetskog rata u koji su se uključili i Rusija, Velika Britanija, Njemačka te na kraju i SAD. Njegov povod bio je samo izlika velesila za borbu za teritorijem. Rat je završen 1918. Drugi svjetski rat ( 1939.-1945. ) počeo je kada je Hitler naredio Njemačkoj da napadne Poljsku. Završio je porazom Nacističke Njemačke, Fašističke Italije i Japana. Evropa gubi svjetsku vlast i kolonije, a hladni rat stvara jaku podjelu na kapitalističku Zapadnu Evropu i komunističku Istočnu Evropu pod Sovjetskim Savezom. Njih dijeli i podjela na NATO pakt i Varšavski pakt. Nakon pada komunističkih režima 1990. godine, evropske se zemlje naglo zbližavaju. Nastaje Evropska unija, politički i ekonomski savez koji obuhvata veći dio kontinenta.
[uredi - уреди] Geografija
Moglo bi se reći da je Evropa poluostrvo koje se sastoji od više manjih poluostrva. Pretežno je nizinski, ali ima planinske lance u unutrašnjosti, na severu i na jugu. Glavni planinski lanac su Alpi, a najviši vrh je Elbrus u Rusiji (5630 m). Velike reke u središnjem delu su važni plovni putevi.
Evropa uglavnom ima umerenu klimu i ravnomerno raspoređena četiri godišnja doba. Tri glavne klime su sredozemna na jugu, okeanska na zapadu i severu, i kontinentalna u središnjem i istočnom delu. Osim toga, zapadni i severni deo kontinenta greje Golfska struja.
Evropa ima površinu od 10 392 855 km2, što je 7% svetskog kopna.
[uredi - уреди] Granice
Dugo se raspravlja o tačnim granicama Evrope. Evropa nije u stvari pravi "kontinent", nego samo deo Evroazije, pa zato tačno gde počinje i prestaje Evropa je teško obeležiti. Često, granice Evrope su odlučene prema granicama kulture, ekonomije, i politike, i zato sad postoje nekoliko "Evropa" koje označavaju različite stvari.
Smatra se da Ural Planine su istočna granica Evrope, zajedno sa Ural rekom. Evropa se graniči i sa Severnim i Mediteranskim morem i Atlantskim okeanom. U jugoistoku, granica Evrope su planine između Kaspijskog i Mediteranskog mora.
Uralski venac, reka Ural, Kaspijsko more, Kavkaz, Crno more, Bosfor, Mramorno more i Dardaneli čine granicu između Evrope i Azije. Za više informacija oko granice i njene istorije vidi Evroazijska granica.
[uredi - уреди] Regije
Evropa se tradicionalno deli na pet geografsko-kulturnih područja:
[uredi - уреди] Stanovništvo
- Evropa ima oko 730 miliona stanovnika. Gustina: 32 stanovnika po kvadratnom kilometru.
- Glavne religije: 55% katolici, 25% protestanti, 13% pravoslavci i 7% muslimani.
- Prosečna životna dob: 68.3 godine za muškarce i 77 godina za žene.
Većina evropskih jezika ima zajednički koren u indo-evropskom. Jezik koji je najviše uticao na ostale jeste latinski, koji je prvo bio službeni jezik Rimskog Carstva, zatim jezik crkve i napokon jezik intelektualaca, da bi danas nestao kao živi jezik, ali sačuvao se kao koren hiljada reči u svim evropskim jezicima. Najveće jezičke porodice Evrope su slovenski, germanski i romanski jezici.
Najveće jezične porodice Evrope su slavenski, germanski i romanski jezici.U autohtone jezike Evrope svakako spadaju Novogrčki i Albanski, a od jezičnih skupina, Ugro-finsku skupinu jezika kojima se govori u Mađarskoj i Finskoj. Najstariji jezici Europe su Baskijski,u Španjolskoj, Retoromanski u Švicarskoj i Gaelski jezik koji se još govori jedino u Wallesu.
[uredi - уреди] Ekologija
[uredi - уреди] Političke podele
[uredi - уреди] Spoljni linkovi
Albanija • Andora • Armenija2) • Austrija • Azerbejdžan1) • Belgija • Bjelorusija • Bosna i Hercegovina • Bugarska • Cipar2) • Crna Gora • Češka • Danska3) • Estonija • Finska • Francuska3) • Grčka • Gruzija1) • Hrvatska • Irska • Island • Italija • Kazahstan1) • Letonija • Lihtenštajn • Litva • Luksemburg • Mađarska • Makedonija • Malta • Moldavija • Monako • Nizozemska3) • Norveška3) • Njemačka • Poljska • Portugal3) • Rumunjska • Rusija1) • San Marino • Slovačka • Slovenija • Srbija • Španjolska3) • Švedska • Švicarska • Turska1) • Ujedinjeno Kraljevstvo3) • Ukrajina • Vatikan
Akrotiri i Dhekelia • Ålandski otoci • Gibraltar • Guernsey • Otok Man • Farski otoci • Jersey • Jan Mayen • Svalbard
Abhazija (Gruzija) • Gorski Karabah (Azerbejdžan)2) • Južna Osetija (Gruzija) • Pridnjestrovlje (Moldavija) • Turska Republika Sjeverni Cipar (Cipar)2)
Područja pod upravom Ujedinjenih Naroda:
Kosovo (Srbija)
1) Značajan dio teritorija se nalazi u Aziji. 2) U potpunosti u Aziji, ali ima društvene i političke veze s Europom. 3) Posjeduje zavisne ili slične teritorije izvan Europe.
