Porto Rico - Puerto Rico
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
| Estado Libre Asociado de Porto Rico
Commonwealth of Puerto Rico |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
O Estado Libre Asociado de Porto Rico é un grupo de illas na parte oriental do Mar Caribe, territorio non incorporado dos Estados Unidos desde o ano 1898. No 1952 conformouse o "Estado Libre Asociado de Porto Rico", traducido oficialmente ao inglés como Commonwealth of Porto Rico. É de interese o feito de que o tipo de goberno en Porto Rico non é unha "mancomunidade", posto que o E.L.A. é unha fórmula de autonomía política de natureza limitada, territorial e sen a soberanía dun país independente. Véxase como referencia Mancomunidade Británica de Nacións e Commonwealth
O arquipélago está formado pola illa de Porto Rico (a menor das Grandes Antillas ou Antillas Maiores) e varias illas, illotes e caios, entre os que se atopan as illas de Vieques, Culebra e a Mona, esta última unha reserva natural deshabitada[1]. A illa maior de Porto Rico, con 3,435 millas cadradas de extensión (9100 km2), ocupa o lugar número 82 entre as illas do mundo por tamaño, sendo pouco menor que Chipre e maior que Córsega e Chiloé, así como o número 169 entre os países e territorios do mundo por tamaño.
Porto Rico, localizado ao leste de República Dominicana e ao oeste das Antillas Menores, está comprendido entre os 17º 50´ e 18º 30´ de latitude norte e os 65º 30´ e 65º 15´ de lonxitude oeste do Meridiano de Greenwich onde se funden o Atlántico e o Mar Caribe, ao leste co Canle de Vieques que a separa das Illas Virxes Estadounidenses e ao oeste coa illa de Mona, na canle do mesmo nome que a separa da República Dominicana. O Estado Libre Asociado está dividido en setenta e oito municipios, tendo como capital a cidade de San Juan.
Índice |
[editar] Orixe etimológico
O termo fai alusión ás riquezas que partían do porto de San Xoan Bautista. Cristobo Colón bautizou á Illa co nome de San Xoán Bautista. Os indios taínos chamábanlle á illa Borikén, o cal evolucionou a Borinquen, nome que aínda se utiliza en referencia a Porto Rico. De alí xorde o gentilicio "boricua", cal é sinónimo de "portorriqueño". Os españois chamaron á cidade capital da illa de San Juan Bautista, Porto Rico. Ao pasar dos anos, intercambiáronse os nomes da capital e a illa e así Porto Rico pasou a ser San Xoán, e San Xoán Bautista pasou a ser Porto Rico. Hoxe en día, a capital de Porto Rico coñécese como San Xoán.
[editar] Historia
A illa de Porto Rico foi descuberta o 19 de novembro de 1493 por Cristobo Colón, na súa segunda viaxe de exploración. Algúns historiadores son da opinión que Porto Rico foi descuberto por Martín Alonso Pinzón en 1492 durante o tempo que estivo separado de Colón. Os nativos taínos, habitantes nativos da Illa, chamaban a esta "Boriquén" ou "Borinquén", termo que garda certa semellanza acústica co actual Porto Rico e que proporcionou o aínda existente "boricua", con que os portorriqueños e portorriqueñas refírense a si mesmos, sendo tamén así chamados polos restantes latinoamericanos.
Os taínos constituían unha cultura pacífica e hospitalaria. Estes entregáronlles aos españois agasallos de ouro, metal que para eles tiña un valor simplemente decorativo, como un colar de caracois, mentres que para os habitantes de Europa, Asia e África, era e segue sendo, moi prezado.
Existe a teoría de que ese comportamento debíase á crenza dos taínos de que os españois eran deuses, debido á cor da súa pel; pero a opinión moderna é que isto é un mito cultural. En realidade o que se desprende dos escritos dos colonizadores é a referencia a que foron tratados como deuses polos taínos, o cal é un enfoque propio do colonizador, pero non é un indicador obxectivo do que os taínos realmente pensaban sobre eles. Hai que recordar que nese momento non existían bos tradutores españois capaces de profundar nunha conversación cos taínos e que os que existían deixáronse levar polas súas impresións.
Outro incidente que vale a pena examinar é a morte de Diego Salcedo, un colonizador que mantivo un grupo de taínos esclavizados. Estes rebeláronse contra el polo seu trato cruel e afogárono nun río. Moitas persoas cren que o acto levou a cabo para verificar a súa condición de deus, pero os académicos difiren. Un feito utilizado para rebater esta presunción é que en 1492 construír na actual República Dominicana o Fortín de Nadal cos restos da embarcación Santa María. Cando regresaron os españois no 1493 atoparon que o fortín fora destruído polo lume e que os taínos mataran a todos os colonizadores residentes nel. Os expertos no tema son da opinión que a morte de Salcedo foi un acto premeditado do Cacique Agüeybaná, que representou o inicio da rebelión taína contra os colonizadores.
No 1508 Juan Ponce de León colonizó a illa e fundou o poboado de Caparra. Ponce de León foi benvido polo Cacique Agüeybaná e rapidamente tomou control da Illa, en contraste co intento errado de Vicente Yáñez Pinzón, quen foi declarado Capitán Xeral e Corrixidor e limitouse a desembarcar animais domésticos no oeste da Illa. Logo da morte de Cristobo Colón, quen fora declarado "Gobernador das Indias", este título foille negado ao seu fillo Diego Colón e a Coroa Española nomeou a Juan Ponce de León como primeiro gobernador oficial da Illa.
Baixo o sistema de encoméndaa os españois forzaron a moitos taínos a abandonar as súas aldeas para vivir nas facendas a cambio dunha educación cristiá. Moitos taínos morreron debido a que carecían de inmunidade contra as enfermidades traídas polos europeos, talles como o sarampión, a vexigas e posiblemente a sífilis. Con todo, un sinnúmero de indíxenas morreron nas moitas batallas habidas contra os españois. Os taínos que sobreviviron foron liberados cando Frei Bartolomeu das Casas convenceu aos Reyes Católicos de que eliminasen a encomenda. Para encher o baleiro deixado polos escravos liberados, os españois comezaron a traer a Porto Rico escravos africanos negros. Os africanos, na súa maioría, foron establecidos na zona oriental da Illa, en pobos como Vieques e Ponce. Debido a esta mestura de razas os portorriqueños modernos describen a Porto Rico como un país tricolor.
Durante séculos, o Imperio Español e o Imperio Británico loitaron entre si pola posesión desta illa. A illa de Porto Rico foi posesión colonial de España durante máis de 400 anos, como o foi tamén Cuba. Os Estados Unidos entraron na historia portorriqueña ao invadir a Illa o 25 de xullo de 1898 durante a Guerra Hispano-Americana. O 10 de decembro de 1898 asinouse o Tratado de París, polo que Porto Rico e o resto dos territorios coloniais (Cuba e Filipinas) do Imperio Español cedéronse aos Estados Unidos, que se inventaron o nome de "Porto Rico", denominación incorrecta que hoxe os propios estadounidenses consideran arcaica e en desuso. A maioría dos portorriqueños son conscientes de que mediante esa transacción non obtiveron a liberdade, senón só un cambio de colonos.
En 1900, a Lei Foraker creou un goberno civil que substituíu ao goberno militar de ocupación. Porto Rico foi administrado polo Departamento do Interior dos Estados Unidos, pero o gobernador era nomeado polo presidente dos Estados Unidos. Este tipo de goberno baseouse nun modelo republicano, con tres ramas: o Poder Executivo (Gobernador), o Poder Lexislativo (Asemblea Lexislativa) e o Poder Xudicial (Tribunal Xeral de Xustiza). Cabe mencionar que a Asemblea Lexislativa constaba de dous Cámaras: por unha banda, o Consello Executivo constituído polos Secretarios do Gobernador; e, polo outro, unha Cámara de Delegados composta de trinta e cinco membros elixidos cada dous anos polos electores capacitados. Un dato importante é a creación do cargo de Comisionado Residente, representante da Illa no Congreso dos Estados Unidos, pero sen dereito a votar en decisión algunha de devandito corpo.
En 1917, coa [Lei Jones], concedéuselles aos portorriqueños a cidadanía estadounidense, eliminouse o Consello Executivo como Cámara Lexislativa e dividiuse aos seus funcionarios para formar distintos Departamentos Independentes baixo o Poder Executivo. Estes foron o Departamento de Xustiza, liderado polo Procurador Xeral; o Departamento de Facenda, liderado polo Tesoureiro; o Departamento do Interior, dirixido polo Comisionado do Interior; o Departamento de Instrución, liderado polo Comisionado de Instrución; o Departamento de Agricultura e Comercio, dirixido polo Comisionado de Agricultura e Comercio; o Departamento do Traballo, dirixido polo Comisionado do Traballo, e o Departamento de Saúde, liderado polo Comisionado de Saúde.
En substitución do Consello Executivo creouse o Senado de Porto Rico, que se comporía de dezanove membros elixidos polos electores capacitados e servindo por períodos de catro anos. En adición a estes, engádense sete distritos senatoriales representados por dous senadores, máis cinco senadores electos por acumulación. Este Senado exercería todos os poderes e funcións puramente lexislativos que ata ese momento exercera o Consello Executivo, incluíndo a confirmación do nomeamento de Gobernador.
En 1922 o Tribunal Supremo dos Estados Unidos, no caso "Balzac v. Porto Rico", 258 Ou.S. 298 (Ou.S. 1922), interpretou que a Lei Jones non expresaba que Porto Rico fose un territorio incorporado, frase que describe a aqueles territorios en proceso de incorporación e integración a Estados Unidos como un estado adicional dese país.
En 1946 a presión para conceder poderes negados ata entón por case medio século aos portorriqueños comezou a dar resultados co nomeamento por parte do presidente Truman do Comisionado Residente Jesús T. Piñero Jiménez para o posto de Gobernador de Porto Rico. Converteuse así Jesús T. Piñero no primeiro portorriqueño que ocupou en propiedade o máis alto posto político en toda a historia da Illa. En 1947 o Congreso aprobou a lei que lles permite aos portorriqueños elixir ao seu gobernante mediante voto electoral por un termo de catro anos.
En 1948, Luís Muñoz Marín, fundador do Partido Popular Democrático e fillo de Luís Muñoz Rivera, gañou as primeiras eleccións para gobernador na historia de Porto Rico. O 3 de xullo de 1950 foi aprobada polo Congreso dos Estados Unidos a Lei Pública 600, que permite á Asemblea Lexislativa formar unha Asemblea Constituínte para a creación da Constitución de Porto Rico, suxeita a posterior aprobación por parte do Presidente dos Estados Unidos e o Congreso. Esta lei deixa intacta a Lei Jones e bautízaa como Lei de Relacións Federais, eliminando só as disposicións que serían incluídas no momento en que a Constitución de Porto Rico entrase en vigor. O 30 de outubro de 1950 tivo lugar a Insurrección Nacionalista, en resposta ao proxecto do "Estado Libre Asociado". Branca Canles proclamou a República de Porto Rico en Jayuya e déronse combates en diferentes puntos do País. O pobo de Jayuya foi bombardeado desde o aire, houbo matanzas en Utuado e A Fortaleza, residencia do Gobernador, foi atacada a tiros. En 1954, para deixar claro que a insurrección independentista non era un problema interno dos portorriqueños, como dicía o goberno estadounidense, un grupo de nacionalistas atacou o Congreso estadounidense e a Casa Blair. Todos os atacantes foron arrestados e cumpriron longas condenas en cárceres federais.
Os opositores ao Estado Libre Asociado e moitos académicos reclaman que o maior efecto desta lei foi cambiar o nome da lei que rexía a Porto Rico e perpetuar a alegada relación "colonial", posto que erroneamente pénsase que no ano 1952 é cando se obtén a elección do gobernador por voto popular e o sistema de goberno republicano, cousas outorgadas polas leis anteriormente apuntadas. Os defensores do Estado Libre Asociado reclaman que se deixou de ser colonia por medio dun "pacto bilateral", por haberse definido a relación de Estados Unidos con Porto Rico como unha "in a nature of a compact" asociación, termo non definido baixo o Dereito Internacional.
En 1952 Muñoz Marín induciu a Porto Rico a obter o status de Estado Libre Asociado, baixo a Constitución do mesmo, que é a situación política actual na Illa.
O inglés e o español foron os idiomas oficiais de Porto Rico desde a firma da Lei do 5 de xaneiro de 1993, aínda que predomina o uso do segundo idioma.
[editar] Idioma
Porto Rico é unha illa bilingüe xuridicamente; tanto o español como o inglés son idiomas oficiais, sendo o español o idioma que predomina falado pola totalidade da poboación. O inglés ensínase como segunda lingua, aínda que menos dun 5% da poboación é totalmente bilingüe. Porto Rico desenvolveu unha xerga denominada "spanglish", que consiste nunha mestura de español e inglés. Cabe destacar que o "spanglish" tamén é común entre os hispanos que viven nos Estados Unidos. Hai moitas palabras do español que o portorriqueño non afai usar debido á americanización da illa. Por exemplo, un portorriqueño chama "counter" a unha encimera, "printer" a unha impresora, "wiper" ao limpiaparabrisas, etc.
[editar] Goberno e Política
Porto Rico é un territorio non incorporado de Estados Unidos. Isto significa que Porto Rico pertence a Estados Unidos, pero non forma parte deles. A relación do goberno de Porto Rico co goberno federal de Estados Unidos é para moitos comparable á relación do goberno federal estadounidense cos seus estados. Todo o relacionado á moeda, a defensa, as relacións exteriores e a maior parte do comercio entre estados cae baixo a xurisdición do goberno federal. O goberno de Porto Rico ten autonomía fiscal e o dereito de cobrar impostos locais. Os portorriqueños son cidadáns dos Estados Unidos con todos os dereitos e deberes que confire esa cidadanía, pero como as eleccións presidenciais só se celebran en estados e territorios incorporados, os residentes de Porto Rico non participan nestas, a menos que teñan residencia legal nun estado ou territorio incorporado.
O Comisionado Residente é o único representante do goberno local no Congreso de Estados Unidos. O Comisionado Residente ten dereito a voz pero non a voto no Congreso de Estados Unidos, excepto cando o mesmo Congreso concédelle voto no "comité conxunto". Cando isto ocorre, o Comisionado Residente pode votar, pero só cando o seu voto non sexa determinante no tema.
O goberno do Estado Libre Asociado de Porto Rico está dividido en tres ramas: a Rama Executiva, a Rama Lexislativa (dividida na Cámara de Representantes e o Senado) e a Rama Xudicial.
A Rama Executiva está representada e dirixida polo Gobernador. O Gobernador é electo por voto directo nunha elección xeral cada catro anos e designa, co consello e consentimento do Senado, aos membros do seu gabinete, o cal está formado polos secretarios(as) dos quince departamentos.
O poder lexislativo da Illa recae na Asemblea Lexislativa, unha lexislatura bicameral composta do Senado e da Cámara de Representantes. O Senado conta con 27 senadoré(as) ? dous por distrito electoral e once por acumulación baseados na proporción da poboación. En 2005 houbo un referendo no que máis do 80% dos electores votaron por que se converta esta Asemblea en unicameral, e en xaneiro do 2007 o Senado aprobou un proxecto de lei para iniciar este proceso. A Cámara de Representantes conta con 51 membros ? un para cada distrito electoral e once por acumulación. Se é necesario, outórgaselle ata un máximo constitucional de nove postos no Senado e dezasete na Cámara de Representantes adicionais aos partidos de minoría, en caso que o Gobernador e a Asemblea Lexislativa sexan do mesmo partido e nesta estean 2/3 ó máis dos lexisladores.
| Plebiscitos Status Político Porto Rico | |||
| 1967 | 1993 | 1998 | |
|---|---|---|---|
| Estado Libre Asociado | 60.4% | 48.6% | 0.1% |
| Estadidad | 39.0% | 46.3% | 46.5% |
| Independencia | 0.6% | 4.4% | 2.5% |
| Libre Asociación | 0.0% | 0.0% | 0.3% |
| Ningunha das Opcións Anteriores | 0.0% | 0.0% | 50.3% |
O poder Xudicial é a rama de Goberno responsable do cumprimento da Constitución e a administración da Xustiza. Dirixido polo Tribunal Supremo de Porto Rico, o sistema xudicial está composto por tres instancias. O Tribunal de Primeira Instancia (TPI) está dividido na Sala Superior e a Sala Municipal (con diferentes áreas de competencia). O TPI ten trece distritos xudiciais (San Juan, Bayamón, Carolina, Caguas, Arecibo, Utuado, Aguadilla, Mayagüez, Ponce, Aibonito, Guayama, Humacao e Fajardo). A parte insatisfeita coas decisións do TPI pode solicitar unha apelación á segunda instancia, coñecida como Tribunal de Apelacións, que se contituye por paneis. A última instancia é o Tribunal Supremo, o cal é o único tribunal constitucional. O Tribunal Supremo está integrado polo Xuíz Presidente e seis Xuíces Asociados. Estes son nomeados polo Gobernador co consello e consentimento do Senado. Devanditos nomeamentos son para sempre, ata a idade do retiro obrigatorio de setenta (70) anos. O número de xuíces só poderá ser variado por lei, a solicitude do propio Tribunal Supremo.
En Porto Rico existen tres partidos políticos principais: o Partido Popular Democrático, o Partido Novo Progresista e o Partido Independentista Portorriqueño. Un cuarto partido político, Portorriqueños por Porto Rico certificouse como partido político o 9 de maio de 2007. Todos os oficiais electos en Porto Rico serven por un período de catro anos. Existen tamén varios grupos políticos dedicados á loita pola independencia, entre eles o Movemento Socialista de Traballadores de Porto Rico, fundado en 1982 mediante a fusión do Movemento Socialista Popular e o Partido Socialista Revolucionario, posteriormente Liga Internacionalista dos Traballadores; o Partido Nacionalista de Porto Rico, que non cre na participación nas eleccións mentres Porto Rico sexa unha colonia, e o Movemento Independentista Nacional Hostosiano, movemento que resulta da fusión do Congreso Nacional Hostosiano e do Novo Movemento Independentista Portorriqueño.
[editar] Constitución de Porto Rico
A Lei 600 (P.L. 81-600), que foi aprobada polo Congreso de Estados Unidos, autorizou ao pobo de Porto Rico a desenvolver a súa propia Constitución. Esta lei outorgoulle ao pobo o control das actividades de goberno interno. Con todo, esta lei deixou intactos todos os artigos baixo a Lei Jones e a Lei Foraker, do mesmo xeito que o Tratado de París.
Despois que a Asemblea Constituínte redactase a Constitución, o pobo ratificou a mesma mediante un referendo. O Congreso dos Estados Unidos, seguindo o procedemento requirido pola Lei de Relacións Federais, aprobou a Constitución, a cal entrou en vigor o 28 de xullo de 1952.
A Constitución inclúe unha moderna Carta de Dereitos que segue a tradición da Carta de Dereitos Humanos das Nacións Unidas. Dos vinte artigos orixinais, con todo, un foi emendado de acordo coa orde do Congreso de limitar a educación secundaria gratuíta, e outro artigo foi eliminado polo Congreso sen a aprobación dos portorriqueños. A forma republicana de goberno imita a Constitución dos Estados Unidos. Un gobernador dirixe a rama executiva mentres dúas cámaras lexislativas, o Senado e a Cámara de Representantes, compón a rama lexislativa. O Tribunal Supremo de Porto Rico é o último tribunal de apelacións na maioría dos casos xudiciais, pero as súas decisións poden ser recorridas ante o Tribunal Supremo dos Estados Unidos.
Tan só en 1993 o Undécimo Circuíto do Tribunal de Circuíto de Apelacións dos Estados Unidos determinou que a decisión do Congreso de permitir un goberno interno en Porto Rico non invalidou a da xurisdición da Cláusula Territorial da Constitución dos Estados Unidos. O tribunal concluíu que non houbo ningunha alteración fundamental nas relacións de Porto Rico cos Estados Unidos; Porto Rico continúa sendo constitucionalmente un territorio non incorporado, sen soberanía separada. O tribunal estableceu que "o Congreso pode eliminar unilateralmente a Constitución de Porto Rico ou a Lei de Relacións Federais e substituílas con calquera lei ou regulación que considere oportuna. A pesar da aprobación da Lei de Relacións Federais e da Constitución de Porto Rico, os tribunais de Porto Rico continúan obtendo toda a súa autoridade do Congreso dos Estados Unidos."
No entanto, a maioría dos observadores políticos locais e internacionais está de acordo en que a condición política de Porto Rico é extremadamente estable, e que ningún membro do Congreso estadounidense ten a máis mínima intención de tratar de modificar unilateralmente a "Magna Carta" que rexe as vidas de máis de catro millóns de cidadáns e residentes da Illa.
O Partido Popular Democrático (PPD) é o que está actualmente no poder. Pero a Cámara e o Senado están en mans do Partido Novo Progresista (PNP).
[editar] Organización Político-Administrativa
Porto Rico está dividido administrativamente en setenta e oito municipios; cada municipio elixe un alcalde e unha "Lexislatura Municipal" por un termo de catro anos. As cidades principais son San Juan (capital), Bayamón, Caguas, Toa Baixa, Trujillo Alto, Cataño, Arecibo, Ponce, Mayagüez, Carolina, Aguadilla e Guaynabo.
[editar] Partidos Políticos
Actualmente, Porto Rico conta con catro formacións políticas recoñecidas para os comicios electorais: o Partido Popular Democrático, que defende o Estado Libre Asociado como opción política; o Partido Novo Progresista, que promove a integración plena como estado aos Estados Unidos; o Partido Independentista Portorriqueño, que promulga a independencia e o partido Portorriqueños por Porto Rico, de ideoloxía ecoloxista.
O Partido Popular Democrático destácase por ser o partido activo máis antigo de Porto Rico. Foi fundado por disidentes do Partido Liberal. Aínda que nun principio a súa filosofía política defendía a independencia, posteriormente cambiou ao autonomismo ao atopar que esta opción daba maiores beneficios á poboación da Illa sen a necesidade de integrarse como Estado en EE.UU. Na actualidade representa ao 49% da poboación da Illa.
O Partido Independentista é tamén un dos máis antigos. Xurdiu cando o Partido Popular comezou a defender o autonomismo, entón parte dos seus membros fundaron o Partido Independentista que, como o seu nome indica, promove a independencia para Porto Rico. Aínda que nos anos 50 lograron un 42% do apoio do pobo, o seu apoio diminuíu ao grao de que perdeu a súa franquía nas eleccións do 2004. Actualmente só conta co 3.5% do apoio do pobo.
Por outra banda o Partido Novo Progresista xurdiu como unha ruptura dentro do Partido Republicano local. Ten como ideoloxía o conseguir a estadidad para Porto Rico. Na actualidade contan co respaldo do 47% do voto popular. O mesmo destacouse por grandes reformas no sistema de Saúde da Illa.
[editar] Xeografía
[editar] Xeoloxía
Porto Rico componse de rocas volcánicas (revisar) e plutónicas dos períodos Cretácico e Eoceno cubertas por rocas sedimentarias do Oligoceno e recentes. A maioría das covas aparecen na área kárstica do norte nas rocas do Oligoceno e recentes. As rocas máis antigas da Illa teñen ao redor de 190 millóns de anos e están localizadas en Sierra Bermeja, ao suroeste da Illa. Estas rocas representan parte da cortiza oceánica e poderían haberse trasladado desde a área do Océano Pacífico ata o seu lugar actual no Caribe. Porto Rico xace na fronteira entre as placas tectónicas do Caribe e de Norteamérica. Isto quere dicir que a Illa actualmente está sendo deformada polos esforzos creados nesa fronteira. Devanditos esforzos poden causar terremotos e maremotos. Estes eventos sísmicos, acompañados de deslizamientos de terras, representan algúns dos máis perigosos desastres xeolóxicos na Illa e no nordés do Caribe.
[editar] Clima
Porto Rico ten un clima tropical cunha temperatura media de 24 graos centígrados (76 graos Fahrenheit), e un total de choiva moi alto. As temperaturas e choivas varían moito entre distintas zonas da Illa. O norte é máis fresco e chuvioso con temperaturas entre 55ºF e 80ºF no inverno e entre 70ºF e 90ºF no verán. O clima no sur é semiárido practicamente todo o ano, con temperaturas entre 55ºF a 90ºF no inverno e 75ºF ata 100ºF no verán. Lugares como San Germán e illa de Mona rexistraron 105ºF. O centro montañoso da Illa é máis chuvioso e frío, con media de choivas de máis de 100 plg e temperaturas entre 40ºF a 70ºF. Tormentas e furacáns pasan sobre ou preto de Porto Rico todos os veráns, provocando inundacións en moitas ocasións. Tamén en Porto Rico pódese ver tornados, saraiba, tronadas severas e trombas mariñas, sendo as trombas mariñas e as tronadas severas as máis comúns. Os tornados non son moi comúns en Porto Rico, e os que se chegan a desenvolver non alcanzan ventos de máis de 70 mph (TF0). As augas do norte da Illa son frías no inverno, pero as do sur (Mar Caribe) atópanse sobre os 80ºF todo o ano. Outros eventos meteorolóxicos son frontes frías, vaguadas, ondas tropicais e altas e baixas presións. A alta presión trae masa de aire seco e tempo asollado, mentres que as baixas presións traen moita choiva, tronadas e fortes ventos. Estes eventos abundan durante todo o ano, menos no verán. As precipitacións de verán son debidas maiormente a tormentas ou vaguadas. A mellor época para visitar Porto Rico é durante os meses de abril, xuño e xullo, en canto a condicións climáticas refírese.
[editar] Fuso horario
Porto Rico utiliza a hora estándar do Atlántico todo o ano. O Horario de Verán (coñecido como Daylight Saving Estafe nos Estados Unidos) non aplica no arquipélago porque non hai moita diferenza entre as postas e saídas do sol ao longo do ano. A posta de sol varía entre as 5:30 p.m. no inverno e as 7:30 p.m. no verán, mentres que a saída do sol varía entre as 7:00 a.m. no inverno e as 5:30 a.m. no verán.
[editar] Economía
Porto Rico ten unha das economías máis dinámicas e diversas en América Latina. A mediados do século XX, a economía portorriqueña estaba dominada pola agricultura, especialmente o cultivo da cana de azucre. Con todo, un grande investimento na infraestrutura e extensos programas de incentivos lograron transformar considerablemente a economía. Desde os 60, establecéronse na Illa numerosas empresas multinacionais das industrias farmacéutica, electrónica, téxtil, petroquímica, e máis recentemente biotecnológica. Hoxe en día, a manufactura e a industria de servizos (incluíndo o turismo) substituíron á agricultura como principal produtor de ingresos. Igualmente, o gando e a produción de artigos lácteos substituíron á industria azucreira como sector principal da agricultura. A economía se desaceleró entre 2001 e 2003 debido á desaceleración da economía estadounidense. En 2004 empezou a recuperarse.
Os líderes do país intentaron desenvolver a Porto Rico por medio da industria liviá, alta en man de obra pero baixa en capital. Este intento fallou coa recuperación dos mercados europeos logo da Segunda Guerra Mundial. O goberno da década do 60 viu como o País sumíase nunha bancarrota económica e política e intentou rescatar a economía por medio do investimento na industria petroquímica. Coa subida dos prezos do petróleo realizada pola Organización de Países Produtores de Petróleo, a industria petroquímica do País viuse sumida nunha segunda crise, o que provocou que se revisase o modelo económico desenvolvido ata entón. Os gobernantes lanzaron unha terceira alternativa que era a extensión de contribucións das corporacións privadas por medio da sección 936 do Código de Rendas Internas. No 2005 venceu o prazo dado ás empresas que se acolleron ao Código de Rendas Internas dos Estados Unidos, sección 936. Ata o presente non se conta cun programa de desenvolvemento económico coherente que resolva o oco que deixou o peche da 936. Con todo, algúns grupos políticos expuxeron que a crise existente en Porto Rico só se pode resolver por medio dun desenvolvemento integral da economía que envolva a autosuficiencia agrícola xunto co desenvolvemento de industrias de alta tecnoloxía pero que contribúan á economía do País por medio das contribucións.
O goberno de Aníbal Acevedo Vilá introduciu cambios nos sistemas de impostos para normalizar a carga e distribuíla máis equitativamente a todos os sectores da economía do País. Exemplo diso é a recente creación dun Imposto sobre as Vendas e Uso (IVU) ou "sales tax" que fluctúa entre o 5,5% e o 7% (un 5,5% estatal e ata un 1,5% municipal) sobre as compras e os servizos, co fin de intentar aliviar os serios problemas fiscais que afectan á Illa. Este imposto se balanceó coa eliminación do arbitrio do 6,6% que se cobraba no punto de importación. Con todo, o sistema de arbitrios non era fiable e era de coñecemento público que non percibía as cantidades que deberían entrar ao erario, no seu maior parte por falta de persoal para levar a cabo inspecciones de carga.
Outra razón pola cal estableceuse o novo imposto á venda é para reducir de xeito drástico a farto documentada "economía subterranea", cuxo monto chegou a ser estimado polo Banco de Desenvolvemento Gobernamental como igual ao da economía legal. Ao requirirse o rexistro de todo comerciante para legalizar o cobro do IVU, inténtase reducir a evasión contributiva. Tamén se han instituido outros cambios, talles como o alza dos servizos de electricidade e auga para lograr reducir os subsidios que se lles daba ás axencias quasi-gobernamentais que os administran baixo monopolio legal. Novamente a lóxica é que estes servizos deben ser financiados a base de consumo no canto de subsidio con diñeiros do pobo, o cal afectaba aínda máis o desbalance da carga contributiva cara á clase asalariada.
- O PIB per cápita para 2005 era de 20.231 dólares] cun crecemento de 2,7% deste.
- O PIB total é de 78.800.000.000 de dólares.
- A composición do PIB provén de:
- 1%=agricultura
- 45%=industria
- 54%=servizos. (2002)
- Taxa de inflación= 6,5% (2004)
- Forza Laboral = 1,3 millóns. Distribúense en:
- agricultura=3%
- industria=20%
- servizos=77%
- Desemprego= 11,9%
[editar] Demografía
[editar] Poboación
En Porto Rico, no ano 2004, a poboación roldaba os 3,920,000 habitantes. En Estados Unidos xa a poboación portorriqueña supera os 4,3 millóns de persoas. O nivel de crecemento é do 0,47% anual. A esperanza de vida é de 81-77 anos para as mulleres e 73-67 para os homes, promediando en 77-72 anos.
[editar] Raza
Son cifras elaboradas en virtude do censo de Estados Unidos.
- A poboación branca suma o 48,2% do total.
- A poboación mestiza suma o 48,5% do total.
- A poboación afrocaribeña suma o 2,9% do total.
- A poboación asiática suma o 0,4% do total.
A raza Mestiza é a que máis abunda en Porto Rico, cun 48.5% da poboación, seguida pola raza Branca cun 48.2%. Os de raza afrocaribeña atópanse especialmente nos municipios de Loiza e Rio Grande. Os de raza mestiza atópanse en toda a Illa, pero é mais abundante no centro e norte da Illa. A branca atópase en toda a Illa tamén, pero é máis abundante no oeste e na área metropolitana. Os habitantes de raza asiática son moi poucos a nivel xeral. Tamén aparecen mesturadas outras razas e culturas: na Illa vive un sinnúmero de cubanos e dominicanos; tamén hai inmigrantes de Arxentina, Colombia, Venezuela, México, Costa Rica, España, Italia, Vietnam, China, Perú, Chile e Xamaica, entre outros países.
[editar] Infraestrutura
Porto Rico conta cunha das infraestruturas máis modernas do Caribe e América Latina. As suas cidades principais, San Xoan, Bayamón, Caguas, Guaynabo, Carolina e Ponce contan con modernos edificios, e con grandes fábricas de distintas compañías. San Xoan é a metrópoli do Caribe, con grandes e modernos edificios, San Xoan ocupa o lugar 71 como cidade de maior calidade de vida no mundo e é unha das cidades máis modernas de América Latina. Con todo, a pesar de ter unha infraestrutura moderna, o patrón de desenvolvemento sofre de falta de planificación, o cal afecta ao medio ambiente, debido a non prover a protección dos recursos naturais da Illa. Algúns estudos demostran que se o patrón de desenvolvemento continúa, en menos de 70 anos a Illa será unha illa-cidade. A Illa tamén conta cun sistema ferroviario metropolitano moi moderno chamado Tren Urbano, o cal está concentrado na área metropolitana de San Xoan, percorre desde San Xoan ata o municipio de Bayamón e atópase en vías de expansión nos próximos anos, con tres liñas adicionais, unha das cales chegará ata o Aeroporto Internacional. O sistema do Tren Urbano conta con modernas facilidades. As súas estacións están equipadas cos máis modernos sistemas electrónicos.
[editar] Transporte
Hai vinte e un aeroportos, tres con voos internacionais: San Xoan, Ponce e Aguadilla. O aeroporto da Base Naval Roosevelt Roads en Ceiba foi pechado cando a Mariña abandonou as súas operacións alí, pero a propiedade está en proceso de rehabilitación e espérase que o aeroporto abra e ofreza os seus servizo como punto de transbordo de carga aérea máis grande do Caribe. Isto tamén lle concederá unha vida últil indefinida ao Aeroporto Internacional Luís Muñoz Marín, xa que as súas operacións de carga espérase sexan trasladadas a Ceiba.
O Metro de San Xoan,Tren Urbano, percorre algúns dos puntos principais da área metropolitana da capital. A Autoridade Metropolitana de Autobuses (AMA) opera autobuses pola área metropolitana que inclúe San Xoan, Carolina e Bayamón. Operadores de transportes públicos de diversos tipos e tamaños cobren a totalidade da Illa en rutas reguladas pola Comisión de Servizo Público. Esta tamén regula a gran cantidade de taxis que operan a través de toda a Illa.
Con todo todos estes sistemas de transporte público non están moi ben integrados, carrexando unha gran perda de tempo o mobilizarse mediante eles. Polo cal a maioría dos cidadáns ven forzados a usar o seu propio automóbil para desprazarse.
A Illa tamén conta cunha rede de portos que poden ser utilizados por todo tipo de embarcación privada e comercial, incluíndo os cruceiros de pasaxeiros máis grandes do mundo.
[editar] Saúde
En Porto Rico a privatización na área da saúde diminuíu a garantía e a calidade dos servizos ofrecidos aos cidadáns. Debido aos altos custos nos servizos médicos e a área de farmacia. A pesar da gran magnitude de industrias farmacéuticas estadounidenses en Porto Rico, os medicamentos véndense a uns custos sumamente altos. Obrigando aos cidadáns a ter que pagar plans médicos privados, que tamén son custosos. Existe un plan médico público, coñecido como o de "A Reforma", pero este está limitado a persoas que reportan escasos ingresos.
Os altos custos nos medicamentos débese á aplicación da Lei de Cabotaje na Illa. Esta lei establece que os produtos farmacéuticos feitos no País débenselle sumar os custos de importanción, aínda que se elaboraron dentro da Illa.
[editar] Educación
En Porto Rico a educación ata o nivel secundario é gratuíta e está garantida constitucionalmente. Porto Rico ten ao redor de 1.600 escolas públicas e o Departamento de Educación ten ao redor de 45.000 mestres. O Departamento de Educación está dividido en rexións educativas que, á súa vez, divídense en distritos escolares. Estes achegan os seus servizos por centos de miles de estudantes e son a principal institución educativa do País. A Federación de Mestres de Porto Rico agrupa aos mestres que traballan baixo o Departamento de Educación. En xaneiro de 2007 levará a cabo unha elección para determinar cal agrupación representará aos mestres, se será a Asociación de Mestres ou a Federación de Mestres. Todas as escolas son bilingües.
En Porto Rico existen 47 universidadeé, das cales 39 son privadas (trece delas con fins de lucro) e oito públicas. A Universidade de Porto Rico é a máis grande do País e as súas once unidades compón o sistema público universitario. Inclúe o Recinto de Ciencias Médicas, no cal hase graduado unha gran porcentaxe dos médicos portorriqueños. O 9,6% dos recaudos estatais destínanse a pagar a Universidade Pública. O custo por crédito subiu recentemente a 40 dólaré.
Entre as universidades privadas atópanse a Universidade Politécnica; a Universidade de Phoenix, Recinto de Porto Rico; a Universidade do Sacro Corazón; a Pontificia Universidade Católica de Porto Rico; a Universidade Interamericana; a Universidade Adventista das Antillas; o Columbia Centro Universitario e o Sistema Universitario Ana G. Méndez, composto pola Universidade Metropolitana, en San Juan; a Universidade do Turabo, en Gurabo; e a Universidade do Leste, en Carolina.
[editar] Cultura
- Ver artigo principal: Cultura de Porto Rico.
- Actores e actrices de Porto Rico
- Artistas de Porto Rico
- Tunamerica de Porto Rico
[editar] Festas Nacionais
En Porto Rico, obsérvanse todas as festas nacionais dos Estados Unidos, con excepción do Día do Descubrimento de América (Columbus Day). Mentres o Goberno Federal de Estados Unidos celebra esa data o segundo luns de outubro, os portorriqueños conmemórano oficialmente o 12 de outubro de cada ano.
| Divisións políticas dos Estados Unidos | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||
| Países do mundo | Caribe |
| Antiga e Barbuda - Bahamas - Barbados - Cuba - Dominica - Rep. Dominicana - Granada - Haití - Saint Kitts e Nevis - San Vicente e Granadinas - Santa Lucía - Trinidade e Tobago - Xamaica |
| Países con estatus especial no Caribe Aruba (Holanda) | Antillas Holandesas (posesións de Holanda) |
