Hawai - Hawai'i
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
|
|||
| Lema: The Aloha State | |||
 |
|||
| Outros Estados dos EUA | |||
| Datos xerais | |||
|---|---|---|---|
| Capital | Honolulu | ||
| Maior cidade | Honolulu | ||
| Gobernador | Linda Lingle | ||
| Lingua oficial | Inglés, hawaiano | ||
| Área | 28 337 km² (43º maior) | ||
| - Terra | 16 649 km² | ||
| - Auga | 11 672 km² (41,2%) | ||
| Poboación (2000) | |||
| - Poboación | 1 211 537 (42º máis populoso) | ||
| - Densidade | 42,75 /km² (13º máis denso) | ||
| Entrada na Unión | |||
| - Data | 21 de agosto de 1959 | ||
| - Orde | 50º | ||
| Xeografía | |||
| Fuso horario | Hawai: UTC -10 (non hai horario de verán) | ||
| Latitude | 18°55'N - 29°N | ||
| Lonxitude | 154°40'O - 162°O | ||
| Largo N-S | N/A km | ||
| Ancho E-O | 2 450 km | ||
| Altitude | |||
| - Altitude media | 925 m | ||
| - Punto máis elevado | 4 206 m | ||
| - Punto menos elevado | 0 m | ||
| Códigos e abreviacións | |||
| - USPS | HI | ||
| - ISO 3166-2 | US-HI | ||
| Ligazón externa | |||
| www.hawaii.gov | |||
Hawai (Hawaii en inglés e Hawai‘i en hawaiano), é un dos 50 Estados dos Estados Unidos da América. Hawai localízase nun arquipélago no medio do Océano Pacífico. A súa economía está baseada no turismo.
O arquipélago que forma o Estado de Hawai coñécese historicamente polo nome de Illas Sandwich; estaba poboado por polinesios, e gobernada por varios xefes polinesios locais, ata 1810, cando Kamehameha I centralizou o goberno do arquipélago, e instituíu unha monarquía. En 1894, o arquipélago tornouse unha república, e catro anos despois, en 1898, foi anexionada polos Estados Unidos, tornándose un territorio americano en 1900. Desde entón, instalouse en Hawai un gran número de persoas de descendencia europea, vidos doutras partes dos Estados Unidos, así como inmigrantes asiáticos, dando á poboación local un aspecto altamente multicultural.
A base naval americana de Pearl Harbor foi atacada por aeronaves da forza aérea xaponesa o 7 de decembro de 1941. O ataque fixo que os Estados Unidos entrasen oficialmente na II_Guerra_Mundial. Máis de 2,4 mil persoas morreron no ataque. O 21 de agosto de 1959, o Hawai tornouse o 50º Estado americano.
Índice |
[editar] Historia
[editar] Primeiros habitantes
Os nativos polinesios vivían no arquipélago hawaiano moito antes da chegada dos primeiros europeos. Os actuais nativos hawaianos son descendentes dos polinesios que chegaron á rexión hai algúns milleiros de anos. Non se sabe de certo cando desembarcaron estes primeiros nativos, as estimacións varían entre 2 a 3 mil anos atrás. Entre preto de 1.200 a 1.500 anos atrás, desembarcaron no arquipélago outro grupo polinesio, vidos do Tahití. Este novo grupo exterminou finalmente á antiga poboación nativa. Os actuais nativos son descendentes deste último grupo. Non se sabe exactamente como se moveron estes polinesios á rexión, aínda que se asume que viñeron en canoas e pequenos barcos de vela.
[editar] Ata 1900
Un dos primeiros exploradores europeos en desembarcar en terras hawaianas foi o explorador británico James Cook, o 18 de xaneiro de 1778. Este é o primeiro en rexistrar oficialmente a descuberta, así como o primeiro en fornecer as coordenadas xeográficas do arquipélago. Cook chamoulle ao arquipélago Sandwich Islands, en homenaxe ao Duque de Sandwich, un lord británico.
Despois da descuberta e debido á súa posición xeográfica, o arquipélago tornouse un punto de escala frecuente dos navíos europeos que facían longas viaxes trans-pacíficas. As doenzas contaxiosas, traídas polos mariñeiros europeos e das cales os nativos locais nunca tiveron contacto, mataron decenas de millares de nativos polinesios na rexión, ao longo do século XIX.
Anteriormente á chegada dos europeos, o arquipélago hawaiano estaba fragmentado nunha serie de tribos gobernadas por un xefe indíxena. Algunhas illas estaban gobernadas por unha única tribo, en canto que outras illas estaban ocupadas por tribos diferentes. Tais tribos non eran amistosas entre si, e constantemente batallaban pola anexión de novos territorios. En 1782, un líder indíxena, Kamehameha I, iniciou unha longa guerra, que duraría 13 anos, contra outras tribos polinesias da rexión. Auxiliado por armas modernas, comercializadas cos navegantes e comerciantes europeos e americanos, Kamehameha uniu todo o arquipélago, con excepción da illa de Kaua‘i e de Ni‘ihau, en 1795. Kamehameha comandou dúas invasións contra estas illas, en 1796 e en 1803, que fracasaron debido á unha rebelión e á unha epidemia, respectivamente. Entón, Kamehameha instituiu un sistema de administración política baseada en padróns políticos de goberno occidentais. Kamehameha instituiu unha monarquía, e apropiouse de todas as terras do arquipélago, cedendo lotes delas a familias rurais.
Cerca de quince anos despois, en 1810, as illas de Kaua‘i e Ni‘ihau concordaron en unirse pacificamente ao Reino de Kamehameha. A dinastía Kamehameha gobernaría o arquipélago ata 1872. Ao longo do século XIX, a economía de Hawai prosperaría, coa venda de madeira de alta calidade para a China ata a década de 1830, coa venda de auga potábel e materias para os navíos que facían viaxes polo Océano Pacífico, desde a década de 1820, coa venda de cana de azucre desde 1830, e de ananáss da década de 1880 en diante.
O fillo máis vello de Kamehameha, Kamehameha II, tornouse o monarca do arquipélago hawaiano en 1819, despois da morte do seu pai. Kamehameha II aboliu a práctica da relixión hawaiana en lugares públicos, aínda que permitise esta práctica en lugares privados. En 1820, o goberno americano enviou un grupo de misioneiros e profesores brancos protestantes. Estes converterían finalmente ao protestantismo á maior parte da poboación de Hawai; tamén criaron unha forma escrita para o idioma hawaiano e fundaron as primeiras escolas.
Os misioneiros cristiáns españois e franceses desembarcarían pola primeira vez en 1827. Porén, os cristiáns non foron ben recibidos inicialmente polos nativos, que entón xa eran na súa maioría protestantes. En 1831, os hawaianos forzaron á pequena poboación cristiá de descendencia europea a saír do arquipélago, en canto que os cristiáns de orixe hawaiana foron presos na súa maioría. Cinco anos despois, en 1836, unha fragata francesa bloqueou o porto de Honolulu, e obrigou Kamehameha II a liberar os cristiáns aprisionados e a permitir a liberdade de expresión relixiosa. Kamehameha II criou a primeira constitución de Hawai en 1840, e un sólido goberno central composto polos poderes executivo, lexislativo e xudicial. O goberno americano recoñeceu o Hawai como un país independente.
Desde a década de 1850 en diante, o Hawai comezou a recibir centenas de inmigrantes asiáticos. Inicialmente, os chineses foron os principais. A inmigración chinesa ao arquipélago data de 1789, aínda que esta inmigración fora máis forte de 1850 ata o comezo do século XX. Posteriormente, na década de 1860, instaláronse un gran número de polinesios. A mediados da década de 1880 ata a década de 1930, instaláronse un gran número de xaponeses.
En 1874, Kalākaua tornouse rei de Hawai. El promoveu os costumes e a cultura hawaiana entre a poboación nativa. Porén, a poboación de Hawai, especialmente os agricultores, non gustaban dos lazos políticos e económicos que Kalākaua tiña co goberno e comerciantes americanos. Entre outros actos, Kalākaua que os americanos construísen unha base naval en Pearl Harbor. Kalākaua foi obrigado a criar unha nova constitución en 1887, que limitaba os seus poderes. Cando Kalākaua morreu, a súa irmá, Lili‘uokalani, tornouse raíña de Hawai. Lili‘uokalani apoiaba a poboación hawaiana en o seu descontentamento contra a poboación de descendencia europea e asiática. Porén, nesa época, os comerciantes e agricultores americanos xa controlaban moito da economía de Hawai. En 1894, nunha revolución, tropas americanas e grupos militantes liderados por americanos, alemáns e británicos, tomaron o Hawai e depuxeron a Lili‘uokalani.
A invasión americana causou un gran descontento entre a poboación, que fixo que o presidente americano, Grover Cleveland, aconsellase que se lle devolvera o trono á raíña. Tanto Lili‘uokalani (que recusou perdoar publicamente os líderes desta revolución) como os principais líderes desta revolución recusaron. Lili‘uokalani foi a última monarca do arquipélago. En 1894 instituíuse unha república cun americano, Sanford Dole de presidente. A república aboliuse en 1898, e Hawai foi oficialmente anexado polos Estados Unidos no mesmo ano, e o 14 de xuño de 1900, o Hawai tornouse oficialmente un territorio dos Estados Unidos.
[editar] 1900 - Tempos actuais
A súa localización estratéxica, no medio do Océano Pacífico, fixo que o goberno americano iniciase a construción dunha base naval, a través dunha grande expansión das facilidades portuarias de Pearl Harbor, durante a primeira guerra mundial. En 1927, dous tenentes americanos realizaron o primeiro voo entre os Estados Unidos continentais e o Hawai.
O 7 de decembro de 1941, a base naval americana de Pearl Harbor foi atacada por avións da forza aérea xaponesa. Este ataque destruíu varios navíos, avións e instalacións militares, e causou a morte de máis de 2 400 persoas. A Lei marcial foi declarada en Hawai, non sendo revogada ata 1944. A gran poboación xaponesa de Hawai fixo que moitos cidadáns de orixe europea temesen a sabotaxe ou espionaxe por parte dos de descendencia xaponesa que vivían no oeste americano, inclusive en Hawai. Porén, ao contrario do que aconteceu no continente (especialmente na California), os americanos de descendencia xaponesa non foron recluídos en campos de concentración.
Mentres tanto, desde 1919, a poboación de Hawai exixiu a elevación do territorio para a categoría de Estado. Introducíronse varias emendas no Congreso americano, pedindo a elevación de estatuto de Hawai á categoría de Estado. Estas emendas foron rexeitadas inicialmente polo congreso por causa da grande poboación asiática de Hawai. Entón, os asiáticos eran vistos como "inferiores". A segunda guerra mundial aumentou o medo de moitos americanos a que os asiáticos non fosen leais aos Estados Unidos caso de que este entrase na guerra - en gran parte, por causa da gran poboación xaponesa de Hawai. Porén, moitos dos asiáticos de Hawai (inclusive xaponeses) participaron activamente na guerra, e aínda máis activamente durante a Guerra da Corea.
Foi en 1959 cando o Congreso americano aprobou a emenda que autorizaba a elevación de Hawai á categoría de Estado. En 21 de agosto de 1959, o entón presidente americano, Dwight D. Eisenhower, asinou a emenda, e Hawai tornouse o 50º Estado americano. A poboación de Hawai crecería bastante durante as próximas décadas, e o Estado prosperou economicamente. Hawai tornouse un gran polo militar e turístico. Actualmente, millóns de turistas, a maioría, americanos, visitan o Estado. Varios hoteis e resorts foron construídos en Hawai ao longo das últimas décadas.
Desde a década de 1970, parte da poboación comezou a apoiar un movemento que pide maior autonomía en relación aos Estados Unidos. Este movemento pide a soberanía, sen eliminación dos lazos políticos e económicos existentes cos Estados Unidos. En 1993, o entón presidente americano, Bill Clinton, aprobou unha resolución, onde o goberno americano oficialmente desculpábase do papel que tivera durante a revolución de 1894.
[editar] Xeografía
Hawai localízase nun arquipélago do Océano Pacífico. O arquipélago posúe 132 illas que se estenden por 2 450 quilómetros. Porén, a maior parte do estado concéntrase no sueste do arquipélago, onde están concentradas as 8 maiores illas de Hawai. Estas "illas principais", son as únicas illas habitadas do estado. Esta denominación comprende, por orde desde o noroeste ao sueste, a : Niihau (Ni´ihau), Kauai (Kaua´i), Oahu (O´ahu), Molokai (Moloka´i), Lanai (Lāna´i), Kahoolawe (Kaho´olawe), Maui (Maui), e a Hawaii. A última é, con diferenza, a de maior tamaño polo que lla adoita chamar a "Illa Grande". A utilización deste nome alternativo a miúdo responde á necesidade de evitar a ambigüidade que existe entre "Hawai" referíndose ao estado enteiro (o conxunto das illas), fronte a esa illa en concreto. O medio da cadea de Hawai está constituída por rochedos e mais illas moi pequenas, e o extremo noroeste está formado por arrecifes e cadeas de area. A cadea formada polas 8 illas grandes posúe 1200 quilómetros de lonxitude. A altitude media é de 925 metros, o punto máis elevado de Hawai alcanza os 4 206 metros.
Todas as illas de Hawai formáronse por volcáns, que lentamente creceron do leito do mar, a través do que se describe nunha teoría xeolóxica como punto quente. A teoría mantén que á medida que a placa tectónica no leito de moito do Océano Pacífico se move en dirección ao noroeste, o punto quente mantén a súa posición, criando lentamente novos volcáns. Isto explica o feito de que só os volcáns do sueste continúan activos. O máis recente volcán en formación é Lō‘ihi. A cadea de rochedos e arrecifes ao centro e ao noroeste da cadea foron volcáns activos, como illas que posuían un tamaño comparábel ás oito grandes actuais, mais os ventos, ondas e correntes do mar fóronas erosionando lentamente, diminuíndo o seu tamaño.
[editar] Clima
Hawai posúe un clima razoabelmente quente todo o ano, cun clima tropical. A temperatura media varía moi pouco entre rexións. As rexións ao nivel do mar posúen temperaturas medias levemente máis elevadas. En todo o estado, as temperaturas medias no verán son de 25°C, e de 22°C no inverno. A media das máximas é de 27°C no verán e de 25°C no inverno, e a media das mínimas é de 21°C no verán e de 18°C no inverno. A temperatura máis alta xa rexistrada en Hawai foi de 38°C, rexistrada en Pahala, en 27 de abril de 1931. A máis baixa foi de -11°C, no monte Mauna Kea, o 17 de maio de 1979. Moi raramente, porén, as temperaturas caen por baixo de 0°C.
[editar] Política
No 1959 adoptouse a actual Constitución de Hawai. As mudanzas á constitución pódense propor polo Poder Lexislativo, e para seren aprobadas precisan de ao menos 66,7% dos votos de ambas as cámaras, cando a votación se realiza nunha sesión parlamentaria, ou, cando se realizada en dúas sesións, de ao menos o 50,1% dos votos en cada votación. Entón, a emenda precisa ser aprobada en referendo.
O xefe do Poder Executivo en Hawai é o gobernador. Este é electo para mandatos de 4 anos, e pode ser reelixido cantas veces quixer. O Tenente Gobernador (vicepresidente) tamén é electo pola poboación, para mandatos de 4 anos. O gobernador está encargado de escoller outros oficiais - xuíces ,secretario de estado, tesoureiro, etc - mais as persoas escollidas deben ser aprobadas polo Poder Lexislativo de Hawai.
O Poder Lexislativo de Hawai consta do Senado e da Casa dos Representantes. O Senado posúe un total de 25 membros, mentres que a Casa dos Representantes posúe un total de 51 membros. Hawai está dividido en 25 distritos senatoriais e en 51 distritos representativos. Os electores de cada distrito elixen un senador/representante, que irán representar tal distrito no Senado/Casa dos Representantes.
O tribunal máis alto do Poder xudicial é o Tribunal Supremo de Hawai, seguida por outros 7 tribunais de menor porte, de carácter rexional. Todos os xuíces son escollidos polo gobernador, e suxeitos á aprobación do Senado e pola Casa dos Representantes, para mandatos de ata 10 anos de duración.
Hawai está dividido en 4 condados. Oficialmente, o Estado posúe apenas unha cidade primaria (city), Honolulu, que tamén é ao mesmo tempo un dos 4 condados. O estado posúe algunhas cidades secundarias (towns). Porén, os condados administran directamente todas as áreas urbanas do estado, e todos os servizos gobernamentais, que noutras cidades dos Estados Unidos serían de responsabilidade da cidade en si, son fornecidas polos condados. Soamente Honolulu posúe unha prefectura, sendo a única área urbana gobernada por un prefecto e un consello municipal. Os outros condados de Hawai son Hawaii, Kalawao, Kauai e Maui.
Cerca do 55% do orzamento do estado vén de impostos estatais. O resto vén do goberno nacional.
[editar] Demografía
|
|
O censo americano de 2000 estimou a poboación de Hawai en 1 211 537 habitantes, un crecemento de 9% sobre a poboación de 1990, de 1 108 229 habitantes. De feito, o Hawai posúe actualmente preto de 1,3 millóns de persoas, por causa da presenza masiva de militares (moitos moradores non permanentes do Estado, e, polo tanto, son oficialmente habitantes doutros estados) e turistas.
Cerca do 91% da poboación vive en áreas urbanas, e apenas 9%, en comunidades rurais. A cidade (e condado) de Honolulu posúe preto de 877 mil habitantes, preto do 23% da poboación do estado. O que é coñecido como a cidade de Honolulu (de feito, un distrito de recensamento, sen ningún poder) posúe preto de 370 mil habitantes.
- Etnias
- 24,3% Brancos non hispanos
- 1,8% Afroamericanos
- 2,7% Hispanos
- 41,6% Asiáticos
- 8,2% Nativos americanos
- 6,6% Nativos hawaianos
- 1,3% Outros nativos polinesios
- 0,3% Nativos amerindios, esquimós
- 21,4% Dúas ou máis etnias.
As cinco maiores etnias do estado son: Xaponeses (16,7% da poboación do estado), Filipinos (14,1%), alemáns (7,2%), nativos hawaianos (6,6%), e portugueses (5,2%).
O segundo grupo de estranxeiros en desembarcar no litoral de Hawai, despois dos europeos foron os chineses que traballaban en navíos comerciais occidentais. Os primeiros chineses a se instalaren foi no 1789, e os primeiros xaponeses o 9 de febreiro de 1885. Actualmente, o Hawai posúe a maior porcentaxe de asiáticos dos Estados Unidos.
- Relixión
- Protestantes: 42%
- Igrexa católica romana: 24%
- Outras relixións cristiás: 2%
- Budismo: 9%
- Outras relixións: 5%
- Non relixiosos: 18%
[editar] Economía
O produto interno bruto de Hawai foi de 41000 millóns de dólares. A renda per capita do Estado, pola súa vez, foi de 29 164 dólares.
O sector primario responde do 1% do PIB de Hawai. A industria agropecuaria responde do 0.8%, e emprega aproximadamente 21 mil persoas. Os ananáss e mais a cana de azucre son os principais produtos. O Estado posúe 5.5 mil facendas. A industria madeireira e a pesca responden xuntas do 0.2% do PIB do Estado, e empregan aproximadamente 2 mil persoas.
O sector secundario responde por 7% do PIB de Hawai. A industria de construción responde por 4% do PIB do Estado e emprega aproximadamente a 32 mil persoas. A industria de manufacturación e a minería responden xuntas por 3% do PIB do estado, empregando aproximadamente 22 mil persoas. O valor total dos produtos fabricados no Estado é de 1500 millóns de dólares. Os principais produtos industrializados fabricados no Estado son alimentos industrializados, material impreso e roupas. A maior parte da electricidade consumida no Estado provén de fábricas que consomen óleo como combustíbel. Outro 15% provén de fábricas a carbón, e o resto de fábricas que usan fontes renovábeis de enerxía.
O sector terciario é responsábel da maior parte do PIB - 92%. Cerca de 23% do PIB do Estado vén de servizos comunitarios, persoais e comerciais. Este sector emprega a máis de 249 mil persoas. As finanzas representan preto do 23% do PIB, empregando a aproximadamente 63 mil persoas. Os servizos gobernamentais representan o 21% do PIB de Hawai, empregando aproximadamente 168 mil persoas. O comercio responde por 15% do PIB do Estado, e emprega aproximadamente 170 mil persoas. As vendas do comercio en xeral están axudadas polo turismo. O turismo é a principal fonte de renda de Hawai. Todo ano, millóns de turistas visitan o Estado, atraídos polas as súas praias, a cultura da poboación local, o seu clima e outros factores. A maioría dos turistas son americanos, porén, unha cantidade expresiva de turistas estranxeiros visita o Estado, especialmente xaponeses. Os transportes e telecomunicacións empregan a 48 mil persoas, e representan o 10% do PIB.
[editar] Educación
As primeiras escolas foron fundadas por misioneiros ao longo da década de 1820. O Rei Kamehameha implantou un sistema de escolas públicas na década de 1840.
Actualmente, as regras e padróns son ditados polo Consello de Educación de Hawai, formado por 14 membros, 13 deles electos pola poboación para mandatos de 4 anos de duración, ben como un estudante do sistema escolar público. Todas as escolas do estado son directamente administradas polo Consello de Educación de Hawai. O sistema escolar público de Hawai recebe ingresos de impostos, tanto dos criados polo municipios, como do goberno hawaiano. A idade escolar é dos 6 aos 17 anos.
Cerca do 18% dos estudantes estudan en escolas privadas; algunhas destas controladas por organización sen fins lucrativos, e privelixian a alumnos descendentes de nativos polinesios. A maior escola privada dos Estados Unidos, a Escola Kamehameha, causou un grande escándalo en tempos recentes. Apenas dous non polinesios foron aceptados nesta institución privada nos últimos 40 anos. A primeira biblioteca pública do estado foi fundada en 1913. Hawai posúe 16 institucións de educación superior. A maior delas é a Universidade de Hawai, seguida pola Universidade de Honolulu.
[editar] Transportes e telecomunicacións
Hawai é o único Estado americano totalmente illado do resto dos Estados Unidos da América por terra (Alasca está conectada cos 48 estados americanos contiguos a través de estradas que cruzan o territorio canadense). Alén diso, a poboación do vive en 8 illas do arquipélago. Ningunha destas está conectada coas illas restantes a través de pontes ou túneles. Cada unha destas 8 grandes illas posúe o seu propio sistema viario (administrado polo estado), mais as persoas que queren moverse a outras rexións do estado precisan facer uso de barcos ou de avións. O modo máis usado de transporte de pasaxeiros entre o Hawai e o resto do país é por avión. A Aloha Airlines é a maior liña aérea, e o Aeroporto Internacional de Honolulu é o principal centro aeroportuario. A carga, transportada fundamentalmente a través de navíos, ten ao Porto de Honolulu como o principal do estado.
En Hawai atópase unha das cinco estacións de seguimento do segmento terrestre de GPS (as outras catro están en Colorado Springs, Kwajalein, Diego García e Ascensión).
Publícanse en Hawai preto de 25 xornais. Deles, 6 son diarios. Varios xornais de circulación semanal son publicados en hawaiano, xaponés, mandarín, coreano e en portugués. Hawai posúe preto de 50 emisoras de radio e 10 de televisión.
[editar] Principais Cidades
[editar] Ligazons externas
| Divisións políticas dos Estados Unidos | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||
| Países do mundo | Oceanía |
| Australia | Estados Federados de Micronesia | Fidxi | Illas Salomón | Illas Marshall | Nauru | Nova Celandia | Papúa Nova Guinea | Samoa Occidental | Quiribati | Timor Leste | Toquelau | Tonga | Tuvalu | Vanuatu |
| Países con parte do seu territorio en Oceanía |
| Países semiautónomos e estados libres asociados |
