Namibia
Wikipedia(e)tik
|
Namibiako Errepublika Republic of Namibia |
|||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
| Goiburu nazionala: Unity, Liberty, Justice ( Batasuna, Askatasuna, Justizia ) |
|||||
| Ereserkia: Namibia, Land of the Brave ( Namibia, Adoretsuen Lurraldea ) |
|||||
 |
|||||
| Hiriburua | Windhoek 22°33′H 17°15′E |
||||
| Hiri handiena | Windhoek | ||||
| Hizkuntza ofiziala(k) | Ingelesa | ||||
| Gobernua
Presidentea
Lehen Ministroa |
Errepublika Hifikepunye Pohamba Nahas Angula |
||||
| Independentzia Hego Afrikatik |
1990 martxoaren 21 |
||||
| Eremua - Guztira - ur % |
824.292 km² (34.) arbuiagarria |
||||
| Biztanleria - Estimaketa (2005) - Errolda (2002) - Dentsitatea |
2.031.000 (144.) 1.820.916 2,5 biztanle/km² (225.) |
||||
| Dirua | Namibiako Dolarra1 (NAD) |
||||
| Ordu eremua - Udan (DST) |
(UTC +1) Bai (UTC +2) |
||||
| Interneteko domeinua | .na | ||||
| Telefono aurrezenbakia | +264 |
||||
| Herritarra | namibiar | ||||
| 1 Namibiako Dolarra eta Hego Afrikako Rand-a kotizaziokideak dira eta biak erabil daitezke Namibian. | |||||
Namibia, ofizialki Namibiako Errepublika (Republic of Namibia ingelesez), hegoaldeko Afrikako estatua. Iparraldean Angola eta Zambia, ekialdean Botswana eta hegoaldean Hego Afrika mugakide ditu. Mendebaldean Ozeano Atlantikoa du.
Hiriburua Windhoek da.
Eduki-taula |
[aldatu] Geografia
Namibiako paisaia nagusiki erdiko lur garaiez osaturik dago, Brandeberg mendigunea punturik garaiena (2.606 metro) izanez. Erdiko goi ordokia iparraldetik hegoaldera zabaltzen da, Namib basamortuaz eta bere itsasertzeko lautadez mendebaldean, Orange ibaiaz hegoaldean eta Kalahari basamortuaz ekialdean inguraturik.
Ipar-ekialdeko lursail nabarmen bat, Capriviko Zerrenda, Zambezi ibaira iristeko Alemaniar Inperioaren korridore estuaren aztarna da. Estatuko erdialdean dagoen Windhoek hiriburuaz gain, Walvis Bay eta Swakopmund portu-hiriak, Oshakati, Grootfontein, Tsumeb eta Keetmanshoop hiri garrantzitsuenak dira.
Namibiako klima basamortukotik tropikalera aldatzen da. Uda (urritik apirilera) euri-sasoia da: bero handia (gau freskoak) barnealdean eta tenperatura askoz atseginagoak itsasertzean. Hegoalderantz abiatzen den neurrian euri-sasoia gero eta nabarmen gutxiagokoa da. Negua (maiatzetik irailera) lehor-sasoia da: egunez tenperatura atseginagoak dira eta gau freskoak dira beti.
[aldatu] Historia
Sakontzeko, irakurri: Namibiako historia
K. a. 26.000an boskimanoen (Namibiako lehen biztanleak) aitzinekoek labar-pinturak egiten zituzten, Afrikako antzinakoenak. Mendeetan zehar migrazio ugari egon ziren, hasieran khoisan etniakoak eta gero bantu etniakoak (gaur egungo biztanleriaren gehiengoa). Namibian oinak jarri zituzten lehen europarrak portugaldarrak izan ziren XVI. mendean, baina Namib eta Kalahari basamortuak hesi handiak bihurtu ziren europarren esplorazio eta kolonizaziorako. XIX. mendean ingeles eta alemaniarrak lekutzen hasi ziren Namibian, eta azkenik 1884an alemaniar kolonia bilakatu zen. 1904an hereroak, bantu herri bat, alemaniarren aurka altxatu ziren. Hereroak sarraskituak izan ziren, lehen Waterberg-eko batailan eta gero kontzentrazio-zelaietan. Hereroak, gerraren aurretik 80.000 inguru zirenak, 1911n 15.000 baino ez ziren. Hauxe izan zen XX. mendeko lehen genozidioa.
1915. urtean, Lehen Mundu Gerran, hegoafrikarrek Namibia hartu zuten, eta 1920an Nazioen Elkarteak Hego Afrikari agindu bat eman zion Namibia administratzeko. Hurrengo urteetan Hego Afrikatik etorkin zuri ugari etorri ziren, beltzak baztertzeko legeak indartu ziren eta haien matxinadak oso gogor zapaldu ziren.
1946. urtean Hego Afrikak Namibiaren anexioa aldarrikatu zuen. NBEk gaitzetsi zuen, baina Hego Afrikak ez zuen NBEren agintea onartu. 1959an Windhoek-en apartheid-aren aurkako manifestapen bat zapaldua izan zen eta 57 beltz hil ziren. 1960an SWAPO (South-West African People's Organisation edo Hego-Mendebaldeko Afrikar Herriaren Erakundea) sortu zen eta 1967an hegoafrikarren aurkako gerrillaren bidezko borroka hasi zuten. 1968an NBEk Namibia izena eman zion herrialdeari (ordura arte Hego-Mendebaldeko Afrika deitzen zen). 1979an apartheid-a indargabetu zen. 1989 SWAPOk lehen benetako hauteskunde demokratikoak irabazi zituen eta 1990ean Namibiak independentzia lortu zuen. 1994an Namibiak Walvis Bay (Hego Afrikako barrendegia) berreskuratu zuen.
[aldatu] Politika
Namibia errepublika parlamentarioa da. Errepublikako presidentea bost urteko eperako hautatua da, bi aldiz berriztagarri. Benetako exekutiboaren burua da. Presidenteak lehen ministroa izendatzen du. Independentziatik SWAPO izan da lehen indar politikoa.
Parlamentua ganbarabikoa da. Konstituzioa aipagarria da, bere testuan ingurumenaren babesa aurki daiteken lehenetarikoa da eta.
[aldatu] Banaketa administratiboa
Namibia 13 eskualdetan banatua dago.
Eskualdeak (beraien hiriburuekin) hauexek dira:
|
[aldatu] Ekonomia
Namibiako ekonomia oso loturik dago Hego Afrikakoarekin. Meatzaritza oso garrantzitsua da ekonomian. Uranioaren eta diamanteen erauzpena aipagarriena da, baina berun, zink, eztainu, zilar eta wolframiorenak ere oso garrantzitsuak dira, besteak beste.
Nahiz eta nekazaritza Namibiako BEG-en %12 baino ez den, biztanleriaren gehiengoak jarduera honetan lan egiten du, batez ere iraute-sektorean, lurren gehiengoak zuri gutxiren esku daude eta. Artatxikia, basartoa eta kakahueteak dira hazte nagusiak. Abereen artean behiak eta ahuntzak. Ostruka ere garrantzitsua da. Namibiako kostaldeko ur garbi eta hotzak arraintsuak dira: sardinak, antxoak, legatzak, besteak beste.
Turismoa gero eta garrantzitsuagoa da ekonomian, natura-edertasun eta sorterri-faunari esker.
Afrikako estatu gehienekin alderatuta, Namibia aberatsa da, baina ezberdintasun ekonomiko handiko estatua da: zuriak beltzak baino askoz aberatsagoak dira oraindik, eta langabeziaren tasa %30 eta %40 bitartekoa da.
[aldatu] Demografia
Estatuen artean, Namibiak biztanle dentsitate baxuenetarikoa du. Biztanleriaren gehiengoak (%84) beltzak dira. Etnia nagusia ovambo da, biztanleriaren erdia. Zuriak %8 dira (Afrika Beltzean bigarren proportzioa, Hego Afrikaren atzetik), holandar, alemaniar, britainiar, frantses eta portugaldar aitzinekoak. Mestizoak %8 dira.
Hizkuntza ofizial bakarra ingelesa da. Namibiarren erdiaren lehen hizkuntza oshiwambo (ovamboen hizkuntza) da, eta gehien ulertzen den hizkuntza afrikaansa da (gazteen artean ingelesa da, hezkuntzaren ondorioz). Zurien artean afrikaansa eta alemana (independentzia arte hizkuntza ofizialak) dira hizkuntza nagusiak. Kristautasuna da erlijio nagusia.
HIESaren tasa altuenetakoa da, eta horren ondorioz, bizitza itxaropena 20 urte inguru jaitsi da azken urteotan.
[aldatu] Kultura
Namibiako literatura bi adar ditu: etnia beltzen ahozko tradizioa (ipuin eta kondairak) eta zurien literatura (alemanez nagusiki), orokorrean lurralde bitxi eta ezatsegin honetan bizi izandakoari buruzkoa.
Labar-pintura oso interesgarria da eta lurraldeko zenbait lekutan margolan ederrak ikusgai daude. Orokorrean zuriek beraien lanetan paisaiak, flora edota fauna islatzen dituzte.
[aldatu] Kanpo loturak
Namibiako Gobernuaren webgunea- Namibian turismoari buruzko webgunea
Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak- CIA - World Factbook geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak
| Afrikako herrialde eta lurraldeak (Nazio Batuen azpi-eskualdeka) | |||
Iparraldeko Afrika |
Aljeria • Egipto • Libia • Maroko • Mendebaldeko Sahara • Sudan • Tunisia | Mendebaldeko Afrika |
Benin • Burkina Faso • Boli Kosta • Cabo Verde • Gambia • Ghana • Ginea • Ginea Bissau • Liberia • Mali • Mauritania • Niger • Nigeria • Senegal • Sierra Leona • Togo |
Erdialdeko Afrika |
Angola • Afrika Erdiko Errepublika • Ekuatore Ginea • Gabon • Kamerun • Kongoko Errepublika • Kongoko Errepublika Demokratikoa • Sao Tome eta Principe • Txad | Ekialdeko Afrika |
Burundi • Djibuti • Eritrea • Etiopia • Kenya • Komoreak • Madagaskar • Malawi • Maurizio • Mozambike • Ruanda • Seychelleak • Somalia • Tanzania • Uganda • Zambia • Zimbawe |
Hegoaldeko Afrika |
Botswana • Hego Afrika • Lesotho • Namibia • Swazilandia | Menpeko lurraldeak eta bestelakoak: |
Erresuma Batua: Santa Helena • Espainia: Kanariar Uharteak • Melilla • Zeuta • Frantzia: Mayotte • Réunion • Portugal: Madeira |
