Portugal

Wikipedia(e)tik

Portugaldar Errepublika

República Portuguesa


Bandera	Armarria

Goiburu nazionala: Ez du

Ereserkia: A Portuguesa

Hiriburua Lisboa
38°42′ N 9°11′ W

Hiri handiena Lisboa

Hizkuntza ofiziala(k) Portugalera¹

Gobernua

Presidentea
Lehen Ministroa

Errepublika
Aníbal Cavaco Silva
José Sócrates

Eraketa
- Independentzia
- Onartua 1128 ekainaren 24
1143 urriaren 5

Eremua
- Guztira
- ur % 92.391 km² (111.)
0,5%

Biztanleria
- Estimaketa (2005)
- Errolda ()
- Dentsitatea 10.566.212 (76.)

114 biztanle/km² (66.)

Dirua Euroa² (€) (EUR)

Ordu eremua
- Udan (DST) UTC (UTC +0³)
Bai (UTC +1³)

Interneteko domeinua

.pt

Telefono aurrezenbakia +351

Herritarra portugaldar

¹Mirandera, Asturieraren aldaera, ofizialki onartua da 1999tik
²2002 baino lehen Escudoa
³ Azores uharteetan UTC-1 eta UTC

Portugal Europa hego-mendebaldeko estatua da, Europar Batasuneko kidea, Iberiar penintsulako mendebaldean kokatua. Gainera bi uhartedi ditu Ozeano Atlantikoan: Madeira eta Azores uharteak.

Hiriburua Lisboa da.

[aldatu] Geografia

Sakontzeko, irakurri: Portugalgo geografia

Portugal satelite irudian.

Iberiar Penintsula mendebaldean kokatua dago. Ipar eta ekialdean, mugakidea da Espainiarekin, zehazki Galiziarekin, Miño ibaia tartean dutela. Hego eta mendebaldean, aldiz, Ozeano Atlantikoa dauka.

Azoreak (2.333 km2) eta Madeira (801 km2) herrialdeko uhartedi handiak dira. Ponta do Pico (2.351 m) Picoko uhartean (Azoreak) eta Serra da Estrela ("Torre", 1.993 m, Guardako barrutian) tontorrik handienak dira.

[aldatu] Historia

Artikulu nagusia: Portugalgo historia

1143ko urriaren 5ean Gaztela eta Leongo Alfonso VII.a erregeak herrialdeari independentzia onartu zion behin betiko, Zamorako Hitzarmenaren bidez.
1290ean Coimbrako Unibertsitatea sortu zuten, herrialdeko zaharrena.
1415ean Portugalek ekin zion bere zabaltze prozesua beste lurralde batzuetan zehar, Portugalgo Inperioaren hastapenak izanda.
1974ko apirilaren 25ean "Krabelinen Iraultza" edo "Revoluçao dos cravos" Lisboan lehertu egin zen.

[aldatu] Biztanleen inguruko datuak

Talde etniko nagusiak: %99.5 portugaldar; %0.2 caboverdetar, %0.1 brasildar, %0.2 beste.
Biztanleen banaketa: %34.8 hiritar, %65.2 landatar.
Urteko hazkunde-tasa: 0.8/1.000 (1993).
Ugaltze-tasa: 1.6/1.000 (1993).
Heriotza-tasa: 10.7/1.000 (1993). Haurrena: 10/1.000 (1990-1995).
Bizi-itxaropena: 70.8 urte gizonezkoengan eta 78 urte emakumezkoengan (1994).
Analfabetismo-maila: %13.2
Erlijioak: %94.5 katoliko, %3.8 sinesgabe, %0.6 protestante, %0.1 judu, %0.1 musulman.
Biztanleen banaketa adin-tarteka:
- >15 urte: %22.7.
- 15-29 urte: %24.6.
- 30-44 urte: %18.8.
- 45-59 urte: %16.5.
- 60-74 urte: %12.6.
- >74 urte: %4.8.

[aldatu] Datu politikoak

Gobernu-mota: Alderdi anitzeko errepublika. Ganbara legegile bakarra (230 kideekin).
Estatuburua: Lehendakaria.
Gobernuburua: Lehen ministroa.

[aldatu] Alderdi politikoak

Portugalgo parlamentuan (Errepublikako Asanblea), ondoko alderdi politikoek dute ordezkaritza:

Alderdia	2002ko hauteskundeak	2005eko hauteskundeak
Bloco de Esquerda BE (Ezkerreko Blokea)	3	8
Partido Comunista Português PCP	10	12
Partido Ecologista "Os Verdes" PEV (Alderdi Ekologista-"Berdeak")	2	2
Partido Socialista PS	96	121
Partido Social Democrata PSD	105	75
Centro Democrático Social / Partido Popular PP	14	12

[aldatu] Banaketa administratiboa

Herrialdea bost erregio edo eskualde handitan banatuta dago, eta horietako bakoitza azpieskualdetan.

Bestela, 18 barrutitan ere banatzen da, hauexek izanda: Aveiro, Beja, Braga, Bragança, Castelo Branco, Coimbra, Evora, Faro, Guarda, Leiria, Lisboa, Portalegre, Porto, Santarem, Setubal, Viana do Castelo, Vila Real eta Viseu.

Azkenik, 2 eskualde autonomo (Açores eta Madeira) eta menpeko lurralde 1 Makau (1999tik Txinaren lurraldea) ditu Portugalek.

[aldatu] Hiri nagusiak

Udalerriei dagokienez, concelho izena hartzen dute eta freguesia-tan banatuta daude. Hauexek dira hiri eta udalerri portugaldar nagusiak, 2001eko erroldaren arabera:

Lisboa (ia 491.888 bizt. / Lisboa Handia: ia 2.600.000 bizt.)
Porto (240.773 bizt. / Porto Handia: 1.500.000 bizt.)
Amadora (ia 181.179)
Vila Nova de Gaia(ia 178.526)
Braga (ia 173.000 bizt.)
Coimbra (ia 149.000 bizt.)
Setubal (ia 120.000 bizt.)
Queluz (ia 116.000)
Almada (ia 101.500)
Agualva-Cacem (ia 101.000)
Funchal (ia 100.500)
Rio Tinto (ia 61.638)
Aveiro (ia 56.712) bizt.)
Odivelas (ia 55.409)
Amora (ia 54.474)
Guimaraes (ia 52.182)
Viseu (ia 50.583 bizt.;2001)
Barreiro (ia 49.942)
Leiria (ia 48.837)
Evora (ia 46.938)
Ponta Delgada (ia 46.102)
Matosinhos (ia 45.102)
Faro (ia 42.138 bizt.)
Ermesinde (ia 39.944)
Portimao (ia 39.783)

[aldatu] Ekonomia datuak

Inportatutako produktu nagusiak:
- Makineria eta garraio-ekipamendua: %35.7.
- Janari eta abereak: %13.8.
- Erregaiak: %8.8.

Esportatutako produktu nagusiak:
- Ehungintzako produktuak: %28.4.
- Makineria eta garraio-ekipamendua: %21.3.
- Oinetakoak: %9.6.

Baliabide nagusiak:
- Ardoa: 8.5 miloi hl.
- Garia: 605.000 miloi tona.
- Arrainak: 293.000 tona.
- Kortxoa: 103.000 tona.
- Oliba olioa: 35.000 tona.
- Ardi-azienda: 5.2 miloi buru.
- Behi-azienda: 1.1 miloi buru.

[aldatu] Kultura

[aldatu] Hizkuntzak

Portugalera herrialdeko hizkuntza ofiziala da lurralde osoan. Halaber, mirandera ofiziala da ere bai Miranda do Douro/Miranda I Douro ko kontzejuan (Bragançako barrutia).

[aldatu] Literatura

Sakontzeko, irakurri: Portugesezko literatura

Herrialde honek Fernando Pessoa,Luiz de Camões,Florbela Espanca,Miguel Torga,Sophia de Mello Breyner Andresen bezalako poeta handia eta Jose Saramago eleberrigile famatua eta Nobel Sariduna eman ditu, besteak beste.

[aldatu] Musika

Sakontzeko, irakurri: Portugalgo musika

Fadoa da herrialdeko berezko musika mota nagusi eta ezagunena. Fadista klasikoen artean, Amalia Rodrigues abeslaria dugu ezagunenetarikoa. Bestela, abeslari gazte ditugu Mariza eta Cristina Branco, besteak beste, eta taldeei dagokienez "Madredeus" nabarmentzekoa da. Dulce Pontes,Zeca Afonso,Paco Bandeira,Paulo de Carvalho,José Cid.