Bulgaria

Wikipedia(e)tik

Bulgaria

Република България
(Republika Balgariya)


Bandera	Armarria

Goiburu nazionala: Съединението прави силата

Ereserkia: "Мила Родино"

Hiriburua Sofia
42°41′N 23°19′E

Hiri handiena Sofia

Hizkuntza ofiziala(k) Bulgariera¹

Gobernua

Presidentea
Lehen Ministroa

Demokrazia parlamentarioa
Georgi Parvanov
Sergey Stanishev

Independentzia
-Aldarrikatua
-Onartua Independentzia gerra
1878 martxoaren 3
1908 urriaren 5

Eremua
- Guztira
- ur % 110.912 km² (104.)
0,3%

Biztanleria
- Estimaketa (2005)
- Errolda (2001)
- Dentsitatea 7.726.000 (93.)
7.932.984
70 biztanle/km² (124.)

Dirua Lev (BGN)

Ordu eremua
- Udan (DST) UTC (UTC +2)
Bai (UTC +3)

Interneteko domeinua

.bg

Telefono aurrezenbakia +359

Herritarra bulgariar

Bulgaria (bulgarieraz България edo Bălgariya), ofizialki Bulgariako Errepublika (bulgarieraz Република България edo Republika Bălgariya), Europar Batasuneko estatua da 2007ko urtarrilaren 1etik, Ekialdeko Europan kokatua. Mugakide hauexek ditu: Mazedoniako Errepublika mendebaldean, Errumania iparraldean eta Grezia eta Turkia hegoaldean.

Hiriburua Sofia du.

[aldatu] Geografia

Pirin Parke Nazionala

Bulgaria Trazia, Moesia eta Mazedoniako eskualde klasikoak konposatuta dago. Lurraldearen hegomendebala menditsua da: hantxe Balkaniar penintsularen mendirik altuena dago, 2.925 metroko Musala hain zuzen ere. Balkanetako mendilerroa lurraldearen erdia zeharkatzen du ekialdetik mendebalderaino, Rosen Arana famatuaren iparraldean. Bulgariako hegoekialdean lautadak eta muinoak daude, eta ekialdean Itsaso Beltzako itsasertzea dago. Iparraldeko mugan Danubio Bulgariako ibai nagusia dago. Ibai nagusien artean ere,hegoldeko Struma eta Maritsa daude.

Bulgariar eguraldia epela da, hotza eta hezea neguan eta udan, aldiz, bero eta idorra. Udako tenperaturak 40 gradu zentigradukoak ere izan litezke.

Balkanetako penintsula, bulgarieraz Stara Planina, Balkanetako mendilerroari esker deitua, Bulgariako erdi partetik ibiltzen eta Serbiako ekialderaino iristen da.

[aldatu] Historia

Sakontzeko, irakurri: Bulgariako historia

VI. mendearen hasieran, mendebaldeko eslaviar tribuek antzinako Trazia okupatu zuten, bertoko traziar kaleratu edo bereganatuz. VII. mendearen bukaeran, bulgariar horden zati batek (Asiatik etorritako eta huno eta altaiar osaturiko nomada herria edo herrien multzoa), Asparukh kanak zuzenduta, Balkanetako iparekialdera jo zuen eta eslaviar eta traziar bizilagunekin batera, lehenengo bulgariar herria osatu zuten.

Bulgaria Europako potentzien nagusienetako bat zen IX eta X. mendeetan zehar, Bizantziar Inperioaren aurka Balkanak menderatzeko borrokatzen ari zela. Baina, 969 urtean, Errusiaren mendebaldean zeuden bikingoek antzinako erreinua txikitu zuten, gero, 1018 urtean, Basilio II.a enperadoreak zuzenduta, bizantziar eraso batek osorik txikitu zuen Erreinua.

1185an erreinua berrezarri zuten, berriro hegoekialdeko Europan potentzia bat izateko: hurrengo bi mendeetan zehar tartariar, Bizantziar Inperioa, Serbiako erreinua eta Hungaria eta Greziako gurutzatuekin borrokatu baitzituen. XIV. mendearen bukaeran, Otomandar Inperioak herria menperatu zuen. 1878an Bulgariak bere independentzia berreskuratu zuen, hasieran Printzerri autonomoa izaten eta 1908an erreinu burujabe.

1912 eta 1913 urteetan, Bulgaria Balkaniar Gudak deritzon zenbait gatazkatan aritu zuen, hori zela eta bere lurraldea Egeo Itsasoraino heldu zen. Lehenengo Mundu Gerran eta Bigarren Mundu Gerran, Bulgariak galtzaileen alderdia hautatu zuen.

1939 urtetik eta 1945 urtera arte Bulgaria Bigarren Mundu Gerran hartu zuen parte. Hasieran, hau da, 1941ko martxoaren 1era arte, Bulgaria neutrala zen. Egun hartan, Erroma-Berlin-Tokio Ardatzarekin bat egiten zuen; 1944ko irailaren 9an alderdia aldatu arte Aliatuekin bat eginez gerraren bukaeraino. Bera bezala Hirugarren Reicharen menpeko Estatuak diren Hungaria edo Errumania ez bezala, Bulgaria Sobietar Errepublika Sozialisten Batasunarekin harremanak beti mantendu zuen. Gudaren bukaeran, Bulgaria Ekialdeko Blokearen zati bihurtu zen Errepublika Sozialisten sistema hautatuz. Komunisten mendea 1990rean bukatu zen; urte hartan partiduanitzeko hauteskundeak egin zuten eta hurrengo urtean 1949tik parte hartutako Elkar Laguntza Ekonomikoaren Biltzarra utzi zuen.

Bulgaria 2004ko martxoaren 29an NATOren kide eta 2007ko urtarrilaren 1ean Europar Batasunaren kide bihurtu zen.

[aldatu] Banaketa administratiboa

Bulgaria 28 eskualdean banatuta dago:

Blagoevgrad
Burgas
Dobrich
Gabrovo
Haskovo
Kardzhali
Kyustendil
Lovech
Montana
Pazardzhik
Pernik
Pleven
Plovdiv
Razgrad

Ruse
Shumen
Silistra
Sliven
Smolyan
Sofia
Sofiako Eskualdea
Stara Zagora
Targovishte
Varna
Veliko Tarnovo
Vidin
Vratsa
Yambol

[aldatu] Politika

Bulgariako Alexandro I.a, lehendabiziko Bulgaria modernoko Estatu burua 1878ko Berlingo Itunari esker

Bulgariako Presidentea bost urteetako eperako herri-boto zuzena hautatua da eta behin bakarrik berrautatu daiteke. Presidentea baita Estatu Burua eta Indar Armatuen Komandante Nagusia da. Presidentea Nazional Segurtasunaren Kontsulta-Biltzarraren burua da eta, legegintza-ekimenak aurkeztu ahal ez badu ere, badu beto jartzeko aukera eta ekimena Parlamentuari itzuli diezaioke. Honek ostera gehiengo soila baino ez du behar betoa desusatzeko.

Bulgariako Parlamentua ganbara bakarra du: Biltzar Nazionala (bulgarieraz,Narodno Sabranie), lau urtetako eperako herri-boto zuzenaz hautaturiko 240 diputatuak osatuta. Bederatzi banaketa administratibo banak bere hautagai zerrenda bozkatzen du. Parlamentuan egoteko partidu edo koalizio bakoitzak botoen %4a behar du. Botere legegileak, Parlamentua, legeak promulgatu, nazio-aurrekontua onartu, presidentziarako hauteskundeak moldatu, Presidentea eta bestelako ministroak kendu, guda-adierazpenak azaldu, herrialdetik kanpo Bulgariako tropen hedatze baimendu eta nazioarteko itunak berretsi behar ditu.

2005eko ekaineko hauteskundetan, Sergei Stanishevek, Bulgariako Partidu Sozialistaren burua, garaipena lortu zuen, botoen %31ekoarekin. Bere aurkari nagusia, Saxonia-Coburgoko Simeonek, Presidente ohia, %20a lortu zuen eta Turkiar Gutxiengo Mugimendua %12a. Hala eta guztiz ere, hirurok gobernatzeko koalizioa osatu dute.

[aldatu] Ekonomia

Bulgaria antzinako Sobietar Errepublika Sozialisten Batasunatik bere ekonomia aldentzeko arazo gehiago izan dituen herrialdenetariko bat izan da, hori dela bere harremanak Erdialdeko Europaren herrialdeekin ez dira besteen bezain onuragarriak. Nekazaritzan, lurraren bi herenetan labore-lurraldea da, batez ere garia, artoa, garagarra, zekalea eta arroza. Industrial laborantza (tabakoa, kotoia edo ekilorea besteak baino errentagarriagoak dira. Lurraren pribatizazioak lur-zatiketa handia ekarri du eta nekazaritza-ustiapenen etekina erori da.

Industria arloan, burdingintza, produktu kimikoak eta ehungintza dira nagusi.

Bulgariaren petrolio ezak kanporen menpekotasun eragin du. Bere ikatz eta lignito meatoki handiek antzinako Zentral Termikoak eta siderurgia mantentzen dituzte. Gainontzeko energia hidraulika da, 2006an Kozloduyko Zentral Nuklearraren bi sobietar erreaktoreak itzali behar baitzuen. Zentralaren beste zatiak 212,5 milioi euroko Euratom kredituari esker zaharberritu zituzten eta 1993an, Europar Batasunaren laguntzari esker, segurantza hobetu zuten eta Mazedoniara, Serbiara, Montenegrora eta Errumaniara energia esportatu zuten.

2007tik Europar Batasunaren kidea denez gero, Bulgariaren ustelkeriaren aurkako borroka itzala eta pribatizazioen bizkortzeak banka hobetu du 2009 urterako jomugei begira. 2007ko Europar Batasunarekin sinatutako Itunari esker, Bulgarian euroa "evro" izena izan daiteke alfabeto zirilikoan egokitzeko.

Munduko Bankuak 2006ko ikerketan Bulgaria eraldaketa gehiago egin dituen hamar herrialdeko bat zela esan zuen.

[aldatu] Demografia

2007an, Bulgaria 7.322.000 biztanle ditu. Bizi-itxaropena 72,5 urtekoa da. Biztanleriaren %98,2 alfabetatuta dago. Seme-alaben batezbestekoa 1,39koa da emakume bakoitzentzat, honek suposatzen du biztanleriaren %0,83aren galera urtez urte.

Herrialdeko etniko-osaera honako hau da [1]:

Europarrak: %86,0 (Bulgariarrak %83,9; besteak %2,1).
Turkiarrak: %9,4.
Ijitoak: %4,6.

[aldatu] Kanpo loturak

Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
CIA - World Factbook geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz:
Bulgaria

	Europa
Herrialdeak: Albania Alemania Armenia Andorra Austria Azerbaijan Belgika Bielorrusia Bosnia-Herzegovina Bulgaria Danimarka (Faroe Uharteak) Erresuma Batua (Gibraltar Man Uhartea Guernesey Jersey) Errumania Errusia Eslovakia Eslovenia Espainia Estonia Finlandia (Aland Uharteak) Frantzia Georgia Grezia Herbehereak Hungaria Irlanda Islandia Italia Kosovo Kroazia Letonia Liechtestein Lituania Luxenburgo Malta Mazedoniako Errepublika Moldavia Monako Montenegro Norvegia ( - Svalbard eta Jan Mayen Uharteak) Polonia Portugal San Marino Serbia Suedia Suitza Turkia Txekiar Errepublika Ukraina Vatikano Hiria Zipre - Europar Batasuna Estaturik gabeko herriak: - Bretainia Eskozia Euskal Herria - Flandria Gales Galizia Katalunia - Korsika - Okzitania - Sardinia