Galizia

Wikipedia(e)tik

Galizia

Hiriburua

Donejakue Konpostelakoa

Probintziak

Coruña
Lugo
Ourense
Pontevedra

Herritarra

galiziar

Eremua
- Espainiaren

29.574 km²
% 5,8

Biztanleria
- Espainiaren
Dentsitatea

2.767.524 (2006)
% 6,28
93,78 bizt/km²

ISO 3166-2

ES-GA

Estatutua

1981eko apirilaren 28

Presidentea

Emilio Pérez Touriño
(PSdG)

Hizkuntza ofiziala(k)

galiziera eta gaztelania

Espainiako Gorteak
- Kongresuan
- Senatuan

25 eserleku
19 eserleku

www.xunta.es

Galizia (galizieraz Galicia edo Galiza, gaztelaniaz Galicia) Iberiar Penintsularen ipar-mendebaleko bazterrean dagoen herrialdea da. Politikoki, Espainiako autonomia erkidegoetako bat da. Mendebaldea eta iparraldea Ozeano Atlantikoak inguratzen ditu, ekialdean Asturias eta Leon mugakide ditu, eta Hegoaldean Portugal. 2.8 miloi inguru biztanle zituen (2002), gehienak hiriguneetan: Coruñan eta Vigon bereziki.

Hiriburua Compostelako Donejakue da.

Boterearen organorik gorena Galiziako Xunta da, Galiziako Gobernua alegia.

Geografia

Sakontzeko, irakurri: Galiziako geografia

Miño da Galiziako ibairik luzeena, Lugoko probintzian sortu eta Pontevedran itsasoratzen dena.

Pena Trevinca (2.127 m) eta Cabeza de Manzaneda (1.781 m) mendirik altuneak dira, Galizia-Leongo mendigunean kokatutakoak, Ourensen.

Banaketa administratiboa

Galizia lau probintzia, 53 eskualde, 315 udalerri (concello) eta 3.778 parrokiatan banatuta dago.

Probintziak

Hauexek dira Galiziako lau probintzia, biztanleen kopuruaren arabera ordenaturik:

Coruña: 1.129.141 biztanle (2006).
Pontevedra: 943.117.
Lugo: 356.595.
Ourense: 338.671.

Eskualdeak

Galiziako kostaldean dauden eskualdeak hauexek ditugu, hego-mendebaldetik hasita ipar-ekialderuntz:

Barrualdekoak, aldiz, hauexek ditugu:

Udalerriak

Sakontzeko, irakurri: Galiziako udalerrien zerrenda

Udalerri nagusiak

Hauek dira Galiziako zortzi udalerri nagusiak, biztanleei dagokienez:

Vigo (Pontevedra) 293.255 biztanle (2006)
Coruña 243.320
Ourense 108.137
Santiago de Compostela (Coruña) 93.458.
Lugo 93.450
Pontevedra 80.096
Ferrol (Coruña) 76.399
Vilagarcía de Arousa (Pontevedra) 36.519

Historia

Antzinako greziarrek galiziarrei καλλαικoι (kalekós) deitzen zieten.
1906ko irailaren 30ean Real Academia Galega (RAG) sortu zuten. Manuel Murguia lehenengo presidente izan zen 1923 arte, tarte hartan guztian Rosalia de Castro goraipatuz. Sorrera baino lehen, esan behar da Emilia Pardo Bazan izan zela aitzindari nagusietakoa.
1942etik 1977ra RAG erakundeak ia klandestinitatean ibili behar izan zuen, Francoren diktadura dela eta.
1982an galizieraren inguruan akordioa lortu zuten arautze lanetan, "Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego" kaleratuz.
1990ean Manuel Fraga Xuntako presidente bihurtu zen, 15 urtez karguan mantenduz.
2002ko azaroaren 13an "Prestige" petroliontzia hondoratu zen Coruñako kostaldean ("Costa da Morte"), olio isuri erraldoiak hondamendi ekologiko itzela eraginez.
2003an aurreko hizkuntza-arauak berrikusi zituzten.

Kultura

Hizkuntza ofizialak

Galizian galiziera eta gaztelania dira hizkuntza ofizialak. Galizierak portugesarekin harreman estua du, Erdi Aroan hizkuntza bakarra osatu zutelarik.

Literatura

Musika

Folk musika:
- Faltriqueira, Luar na lubre eta Milladoiro taldea.
- Xose Manuel Budiño eta Carlos Nuñez musikariak.

Rock eta pop:
- Golpes Bajos, Os Resentidos eta Los Suaves taldeak.
- Anton Reixa eta Luz Casal abeslariak.

Hedabideak

Telebistak: "TVG".
Irratiak: "Radio Galega".
Egunkariak:
- Gazteleraz: "El Correo Gallego", "La Voz de Galicia" (Coruña), "Faro de Vigo", "El Progreso" (Lugo), "La Region" (Ourense).
- Galizieraz: "Galicia Hoxe"
Webguneak: "CPLP".

Galiziar ezagunak

Rosalia de Castro (1837-1885), idazlea.
Pablo Iglesias (1850-1925), politikari sozialista.
Emilia Pardo Bazan (1851-1921), idazlea.
Ramon Maria Valle-Inclan (1866-1936), idazlea.
Alfonso Rodriguez Castelao (1886-1950), idazlea.
Francisco Franco (1892-1975), militar eta diktadore espainiarra.
Alvaro Cunqueiro. (1911-1981), idazlea.
Celso Emilio Ferreiro (1912-1979), idazlea.
Camilo Jose Cela (1916-2002), idazlea.
Manuel Fraga Iribarne (1922-), politikaria. Xuntaren presidentea.
Antonio Maria Rouco Varela (1936-), kardinala.
Manuel Rivas (1957-), idazlea.
Anton Reixa (1957-), musikari eta idazlea.
Luz Casal (1958-), abeslaria.
Luis Tosar (1971-), aktorea.

Ikus, gainera

Kanpo loturak

	Galiziako probintziak
Coruña • Lugo • Ourense • Pontevedra

	Espainiako Autonomia Erkidegoak
Andaluzia • Aragoi • Asturiasko Printzerria • Balear Uharteak • Errioxa • Euskadi • Extremadura • Galizia • Gaztela eta Leon • Gaztela-Mantxa • Kanariar Uharteak • Kantabria • Katalunia • Madrilgo Erkidegoa • Melilla • Murtziako Erkidegoa • Nafarroa • Valentziako Erkidegoa • Zeuta

	Europa
Herrialdeak: Albania Alemania Armenia Andorra Austria Azerbaijan Belgika Bielorrusia Bosnia-Herzegovina Bulgaria Danimarka (Faroe Uharteak) Erresuma Batua (Gibraltar Man Uhartea Guernesey Jersey) Errumania Errusia Eslovakia Eslovenia Espainia Estonia Finlandia (Aland Uharteak) Frantzia Georgia Grezia Herbehereak Hungaria Irlanda Islandia Italia Kosovo Kroazia Letonia Liechtestein Lituania Luxenburgo Malta Mazedoniako Errepublika Moldavia Monako Montenegro Norvegia ( - Svalbard eta Jan Mayen Uharteak) Polonia Portugal San Marino Serbia Suedia Suitza Turkia Txekiar Errepublika Ukraina Vatikano Hiria Zipre - Europar Batasuna Estaturik gabeko herriak: - Bretainia Eskozia Euskal Herria - Flandria Gales Galizia Katalunia - Korsika - Okzitania - Sardinia