Uruguai
Wikipedia(e)tik
|
Uruguaiko Ekialdeko Errepublika República Oriental del Uruguay |
|||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
| Goiburu nazionala: Libertad o Muerte ( Askatasuna ala Heriotza ) |
|||||
| Ereserkia: Orientales, la Patria o la tumba | |||||
 |
|||||
| Hiriburua | Montevideo 34°53′ S 56°10′ W |
||||
| Hiri handiena | Montevideo | ||||
| Hizkuntza ofiziala(k) | Gaztelania | ||||
| Gobernua
Presidentea
|
Errepublika Tabaré Vázquez |
||||
| Independentzia - Aldarrikatua - Onartua |
Brasiletik Argentinako 1825 abuztuaren 25 1828 abuztuaren 28 |
||||
| Eremua - Guztira - ur % |
176.220 km² (90.) 1,5% |
||||
| Biztanleria - Estimaketa (2005) - Errolda (2002) - Dentsitatea |
3.415.920 (128.) 3.399.237 19 biztanle/km² (156.) |
||||
| Dirua | Uruguaiko Pesoa (UYU) |
||||
| Ordu eremua - Udan (DST) |
UTC (UTC -3) Bai (UTC -2) |
||||
| Interneteko domeinua | .uy | ||||
| Telefono aurrezenbakia | +598 |
||||
| Herritarra | uruguaitar | ||||
Uruguai Hego Amerika hego-ekialdeko estatua da, Brasilen, Platako eta Uruguai ibaien itsasoratzearen artean kokatua, Buenos Aires Argentinako hiriburuaren parean. Hego Amerikako bigarren estatu independente txikiena da, Surinamen atzetik.
Eduki-taula |
[aldatu] Mugakideak
Iparraldean Brasil, mendebaldean Argentina eta hego eta ekialdean Ozeano Atlantikoa mugakide ditu.
[aldatu] Geografia
Kontinenteko lur eremua 176.214 km² eta jurisdikziopeko urak eta uharte txikien eremua 142.199 km² izanik, Uruguai Hego Amerikako bigarren estatu burujabe txikiena (Surinamen ondoren) eta hirugarren lurralde txikiena da (Frantziar Guyana da txikiena). Lurraldea zabaldi gorabeheratsuek eta mendilerro txikiek (cuchillas) osatzen dute, itsasertzeko ordoki emankorrarekin. Ibai ugariek herrialdea egituratzen dute, lau ibai arro edo deltaz osatua: Río de la Plata, Uruguai ibaia, Laguna Merín eta Negro ibaia (lur barneko handiena). Atlantikoaren itsasertzean laguna ugari aurkitzen dira. Gailur handiena Cerro Catedral da (513,66 m), Sierra de Carapé mendilerroan kokatua.
Klima epela da hegoaldean eta azpitropikala iparraldean. Euria sarritan egiten du, udaberri-udan eta udazkenean batez ere.
[aldatu] Historia
Sakontzeko, irakurri: Uruguaiko historia
Portugalgo eta Espainiako esplorazioen aurretik, lurraldea zenbait etnia nomadak, txarruek eta guaraniek besteak beste, okupatuta zegoen.
Europarren lehendabiziko bizilekuak Soriano, Colonia del Sacramento eta Montevideo izan ziren. Espainiarrak Montevideo fundatzean finkatu ziren lurraldean (1730), portugaldarren aurreratzea eten nahian. Izan ere, portugaldarrak jadanik zeuden finkatuta egungo Uruguaiko lurraldean. Montevideoaren sorrera zio militarrei zor arren, merkataritza-gune garrantzitsu bilakatu zen XVIII. mendeak aurrera egin ahala. Platako Erregeorderriko portu nagusia izanda, Erregeorderriko hiriburuarekin, Buenos Airesekin hain zuzen ere, gorabehera batzuk izatera iritsi zen.
Hegoamerika osoan, XIX. mendearen hasieran independentziaren aldeko mugimenduak sortu ziren. Egungo Uruguaiko lurraldea Brasilek aldarrikatu zuen. 1821ean lurraldea bereganatu arren, Uruguaik independentzia aldarrikatu zuen 1825ean. 1828an herrialde independientea izatea lortu zuen.
XIX. mendean ezegonkortasun politiko zein ekonomikoa ezagutu zituen Uruguaik. Bigarren Mundu Gerraren ondoren, ekonomiak hondoa jo zuen zenbaitetan, eta gobernuak herritarren babesa galdu zuen. Los Tumamparos izeneko talde ezkertiarra bortizkeria erabiliz saiatu zen krisialdiari amaiera ematen. Gobernuak errepresioa areagotuz eta gizabanako eskubideak bertan behera utziz erantzun zuen. Azkenean, 1973an, armadak boterea hartu zuen. Hamaika urteko diktaduraren ostean, 1984an demokrazia-sistema itzuli zen.
[aldatu] Banaketa administratiboa
Uruguai 19 departamendutan banatua dago (hiriburuak hesi artean):
- Artigas (Artigas)
- Canelones (Canelones)
- Cerro Largo (Melo)
- Colonia (Colonia del Sacramento)
- Durazno (Durazno)
- Flores (Trinidad)
- Florida (Florida)
- Lavalleja (Minas)
- Maldonado (Maldonado)
- Montevideo (Montevideo)
- Paysandú (Paysandú)
- Río Negro (Fray Bentos)
- Rivera (Rivera)
- Rocha (Rocha)
- Salto (Salto)
- San José (San José de Mayo)
- Soriano (Mercedes)
- Tacuarembó (Tacuarembó)
- Treinta y Tres (Treinta y Tres)
[aldatu] Kultura
[aldatu] Literatura
Sakontzeko, irakurri: Literatura amerikar eta Gaztelaniazko literatura
Juan Carlos Onetti, Mario Benedetti eta Eduardo Galeano idazle uruguaiarrik ezagunenen artean ditugu.
[aldatu] Beste arlo batzuk
[aldatu] Euskal Diaspora
[aldatu] Kanpo loturak
Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
CIA - World Factbook geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak- Herrialdeko webgune ofiziala
