Język cerkiewnosłowiański
Z Wikipedii
| церковнославя́нский язы́к | |
| Obszar | Rosja, Ukraina, Białoruś, Polska, Czechy, Słowacja, Bułgaria, Rumunia, Macedonia, Serbia |
| Liczba mówiących | Język liturgiczny |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki indoeuropejskie *Języki słowiańskie **języki południowosłowiańskie ***Język cerkiewnosłowiański |
| Pismo | cyrylica |
| Status oficjalny | |
| Język urzędowy | Język literacki i liturgiczny używany w cerkwi prawosławnej (także przez prawosławnych w Polsce). |
| Regulowany przez | ? |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | cu (jak i dla staro-cerkiewno-słowiańskiego) |
| ISO 639-2 | ? |
| SIL | ? |
| W Wikipedii | |
| Zobacz też: język, języki świata | |
Język cerkiewnosłowiański (ros. церковнославянский язык) – język literacki i liturgiczny używany w cerkwi prawosławnej (także przez prawosławnych w Polsce). Wywodzi się z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Jęz. cs. od X w. zaczął się rozprzestrzeniać wśród Słowian południowych i wschodnich, żył jeszcze jakiś czas na terenie czeskim, ominął natomiast Słowenię, nie dotarł do Lechitów i Łużyczan. W krajach, w których się pojawił, służył jako język liturgiczny i literacki, zapisywany cyrylicą. Wraz z rozpowszechnianiem się liturgii słowiańskiej księgi kościelne były przepisywane na różnych terenach i kopiści coraz częściej pozostawiali w nich ślady swej wymowy. Z biegiem czasu różnice pomiędzy poszczególnymi językami słowiańskimi stawały się coraz większe i coraz większe były odstępstwa od języka „kanonu” (od staro-cerkiewno-słowiańskiego. Na terenie Serbii rozwinęła się serbska redakcja języka s-c-s, na terenie Chorwacji – chorwacka, w Bułgarii – bułgarska, na Rusi – ruska. Język tych redakcji nazywamy cs. rezerwując określenie s-c-s dla tekstów najstarszych. Języki te miały charakter ponaddialektalny. Jęz. cs. oparty jest na gwarze okolic Salonik i przyswoił sobie elementy czeskie (morawskie), panońskie, potem znów nasycał się elementami bułgarskimi, macedońskimi, serbsko-chorwackimi.
[edytuj] Losy języka cerkiewnosłowiańskiego od XI wieku
[edytuj] Bułgaria i Macedonia
Piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie rozwija się aż do czasu niewoli tureckiej. Sprzyja temu odrodzone w 1187 Drugie Carstwo Bułgarskie. W XIV w. piśmiennictwo to zamiera, przepisywane są tylko księgi kościelne, część z nich, sprowadzana z Rusi, ma wschodniosłowiańskie zabarwienie językowe.
[edytuj] Serbia
Piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie rozwija się w okresie niezależnego Królestwa i Carstwa Serbskiego, zanika w okresie niewoli tureckiej, ugruntowanej ostatecznie w połowie XV w.
[edytuj] Chorwacja
Aż do XIX w. głagolica była narodowym pismem chorwackim i dlatego piśmiennictwo cerkiewnosłowiańskie ograniczone było tylko do części obszaru i pełniło głównie rolę języka kościelnego. Chorwacka redakcja języka cerkiewnosłowiańskiego została przeniesiona w XIV w. do Pragi i Krakowa.
[edytuj] Ruś
Język cerkiewnosłowiański szeroko rozpowszechniony. Do czasu upadku Rusi Kijowskiej (1240) głównym ośrodkiem piśmiennictwa był Kijów, przenikały więc do jęz. głównie elementy południowo-ruskie. Wzrastające w potęgę od drugiej połowy XIII w. Księstwo Moskiewskie, od r. 1389 Wielkie Księstwo Moskiewskie, od 1547 Carstwo, a także przeniesienie głównej metropolii Kościoła Prawosławnego z Kijowa przez Włodzimierz do Moskwy (1329) stworzyły warunki rozwojowe cerkiewszczyzny redakcji rosyjskiej, związanej z podłożem językowym środkowo-rosyjskim. Rosyjska odmiana języka cerkiewnosłowiańskiego była mniej przesycona elementami narodowymi niż odmiana ukraińska i białoruska. Pierwsze próby ograniczenia panowania języka cerkiewnosłowiańskiego w piśmiennictwie rosyjskim przyniósł dopiero w. XVIII.
Ważna rolę w rozwoju piśmiennictwa cerkiewnego na Rusi odegrała od końca wieku XIV aż do końca wieku XVI tzw. druga fala wpływów południowo-słowiańskich związana z działalnością bułgarskich i serbskich pisarzy, uchodźców z Półwyspu Bałkańskiego, a także pojawienie się pierwszych opisów języka cerkiewnosłowiańskiego, ujmujących w reguły gramatyczne cerkiewszczyznę redakcji ukraińskiego języka. Głównym czynnikiem normalizującym język cs. i to nie tylko na Rusi była gramatyka Melecjusza Smotryckiego (ok. 1578-1633), wydana po raz pierwszy pod Wilnem w 1618.
Rozwijające się w XIX w. nowożytne literackie języki słowiańskie zepchnęły cerkiewszczyznę do jej pierwotnej, wyłącznie kościelnej funkcji.
[edytuj] Zarys historii rosyjskiego jęz. literackiego
Historia rosyjskiego języka literackiego jest przede wszystkim historią zmagania się elementów rodzimych i cerkiewnosłowiańskich. Już w X w., od momentu chrztu Rusi za Włodzimierza Wielkiego, wraz z liturgią słowiańską pojawiły się na Rusi księgo cerkiewne.
Do XII – XIII w. język cerkiewnosłowiański i staroruski były sobie bliskie do tego stopnia, że można je było uważać za warianty jednego języka. Od XII w. w językach wschodniosłowiańskich zaczęły zachodzić zjawiska, które w istotny sposób zmieniły ich budowę gramatyczną. Proces zbliżania się języka cerkiewnosłowiańskiego z językami mówionymi dokonywał się wprawdzie nadal poprzez wzajemne wpływy w zakresie słownictwa, ale różnice gramatyczne stawały się coraz większe i trzeba mówić o rozchodzeniu się tych języków.
- XV w. – renesans literatury w języku cerkiewnosłowiańskim (drugi wpływ południowosłowiański), dbałość o czystość tego języka, o zgodność z normami kanonu.
- XVII/XVIII w. – zmaganie się języka żywego z językiem cerkiewnosłowiańskim, zróżnicowanie stylistyczne języka literatury pięknej: literatura „wysoka” - teksty podniosłe, pisane w języku cerkiewnosłowiańskim zaś satyry, liryka miłosna itp. – w języku rosyjskim.
- XVIII w. – masowo pojawiają się neoslawizmy – wyrazy oparte na elementach cerkiewnosłowiańskich, lecz tworzone już na gruncie języka rosyjskiego.
Dopiero działalność literacka Nikołaja Karamzina i jego szkoły przypieczętowała zwycięstwo języka rosyjskiego nad cerkiewnosłowiańskim.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Czytamy po cerkiewnosłowiańsku. Krótki kurs w 10 lekcjach na stronie Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (pl)
- Bezpłatny program do nauki języka cerkiewnosłowiańskiego The Church Slavonic E-tutor (en)
- Alfabet, czcionki, teksty, kodowanie znaków; wtyczka do programu MS Word ułatwiająca pracę z tekstami cerkiewnosłowiańskimi (ru)
- Słownik cerkiewnosłowiańsko-rosyjski (ok. 30 000 słów) (ru)
- Bizantyjskie teksty liturgiczne w języku cerkiewnosłowiańskim (en)
zachodniosłowiańskie:
czeski • dolnołużycki • górnołużycki • kaszubski • knaan † • polski (staropolski † • średniopolski †) • połabskie † • słowacki • słowiński † • śląski²
wschodniosłowiańskie:
białoruski • Krywiczów † • rosyjski • rusiński • ruski † • staroruski † • ukraiński
południowosłowiańskie:
bułgarski • cerkiewnosłowiański †* • macedoński • serbsko-chorwacki (bośniacki, chorwacki, czarnogórski, serbski) • słoweński • staro-cerkiewno-słowiański †
¹ Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, ale przodkiem wszystkich języków słowiańskich
² przez literaturę naukową uznawany za dialekt śląski języka polskiego
