Język staropolski

Z Wikipedii

ięzyk Polſki
Obszar	dawniej ziemie polskie
Ranking	poza rankingiem
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie *Języki słowiańskie **Języki zachodniosłowiańskie ***Języki lechickie ****język polski
Pismo	łaciński
Status oficjalny
Język urzędowy	nigdzie
Kody języka
ISO 639-1	pl
ISO 639-2	pol
SIL	POL
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata W Wikisłowniku: Słownik języka staropolskiego

Język staropolski to określenie dotyczące historii języka polskiego w dobie staropolskiej, która trwała od IX do XVI wieku. W początkach doby staropolskiej pojawiły się pierwsze różnice między poszczególnymi językami zachodniosłowiańskimi, zwłaszcza między czesko–słowacką a grupą lechicką (język polski, język pomorski, język połabski).

Po Chrzcie Polski w 966 roku do języka staropolskiego przeniknęło wiele zapożyczeń z łaciny (albo za pośrednictwem języka czeskiego jak większość terminologii religijnej, albo bezpośrednio w późniejszym okresie) np. ańjoł → anioł od łac. angelus)

Spis treści 1 Gramatyka 2 Wymowa 3 Pisownia 4 Przykład 5 Bibliografia 6 Zobacz też

[edytuj] Gramatyka

W XIV-XV w. zanikają odziedziczone po języku starosłowiańskim czasy przeszłe aoryst i imperfectum, występujące jeszcze w Kazaniach świętokrzyskich. Od XV wieku zanika liczba podwójna. Charakterystyczną cechą były także niewystępujące dziś zaimki względne, pojawiające się m.in. w Bogurodzicy - jąż (którą), jegoż (o co, o kogo).

[edytuj] Wymowa

Na przestrzeni wieków wymowa staropolska poddawana była licznym modyfikacjom. Istnieje kilka róznic względem współczesnej wymowy nowopolskiej.

• Litera Łł wymawiana była jak tzw. "l sceniczne" (ɫ).
• Litera Ąą czytano jako "a nosowe" (ã), stąd też współczesna ortografia (zapis "a" z ogonkiem").
• Istniało zjawisko iloczasu, samogłoski miały dwa warianty wymowy - długie lub krótkie (długie o - Óó - przeszło w dzisiejsze u.

[edytuj] Pisownia

Trudnością, na jaką musieli napotkać średniowieczni skrybowie próbujący skodyfikować język było niedostosowanie alfabetu łacińskiego do niektórych dźwięków języka polskiego, na przykład cz, sz. Z tego powodu język staropolski był rzadko zapisywany i nie miał standardowej ortografii. Jedna litera oddawać mogła kilka dźwięków - np. s czytano jako s, sz lub ś. Zapis wyrazów był niemal całkowicie zgodny z ortgrafią łaciny, np. Bichek - Byczek, Gneuos - Gniewosz itp. Pierwszym zapisanym zdaniem staropolskim, o którym wiadomo, jest zapisane około 1270 roku na Śląsku w tzw. Księdze Henrykowskiej Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai (brzmienie oryginalne: "Daj, uć ja pobrusza, a ti pocziwaj" - współczesny polski: "Daj, niech ja pomielę, a ty odpoczywaj" lub "Pozwól, że ja będę mełł, a ty odpocznij").

Pierwszą propozycję ujednolicenia ortografii wysunął Jakub Parkoszowic, profesor Akademii Krakowskiej. Reforma polegała na wprowadzeniu liter kanciastych i okrągłych na rozróżnienie spółgłosek twardych i miękkich oraz oddawaniu iloczasu poprzez podwójny zapis samogłosek, np. aa - /a:/. Traktat Parkoszowica nigdy jednak się nie przyjął, nie znalazł też żadnego zastosowania.

W XVI wieku, w początkach doby średniopolskiej pojawiły się kolejne próby reformy ortograficznej, np. w wersji alfabetu zaproponowanej przez Jana Kochanowskiego występowało 48 liter odpowiadających głoskom istniejącym w ówczesnej polszczyźnie: a á à ą b b́ c ć ç d θ θ´ θ˙ é è ę f g h ch i j k l ł m ḿ n ń o ó p ṕ q r ŗ ſ σ ß t v w ẃ x y z ź ƶ (znaki ç θ θ´ θ˙ ŗ σ ß odpowiadają odpowiednio ç, dz, dź, dż, rz, ś, sz).

[edytuj] Przykład

Inwokacja do „Legendy o świętym Aleksym”, przetłumaczonej na język polski w XV wieku:

Ach, Królu wieliki nasz

Coż Ci dzieją Maszyjasz,

Przydaj rozumu k mej rzeczy,

Me sierce bostwem obleczy,

Raczy mię mych grzechów pozbawić

Bych mógł o Twych świętych prawić.

[edytuj] Bibliografia

• Zenon Klemensiewicz — Historia Języka Polskiego, Warszawa 1974, wyd. PWN

[edytuj] Zobacz też

• powstanie i rozwój języka polskiego