Jan Kochanowski

Z Wikipedii

Jan Kochanowski
Jan Kochanowski
Korwin
Data urodzenia	6 czerwca 1530
Miejsce urodzenia	Sycyna
Data śmierci	22 sierpnia 1584
Miejsce śmierci	Lublin
Rodzina	Kochanowscy
Rodzice	Piotr Kochanowski Anna Białaczowska
Małżeństwo	Dorota Podlodowska
Dzieci	Urszula, 5 innych córek, syn pogrobowiec
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Jan Kochanowski (ur. 6 czerwca 1530 w Sycynie koło Zwolenia, zm. 22 sierpnia 1584 w Lublinie) – wybitny poeta polski epoki renesansu, sekretarz królewski. Dawniej nazywany "ojcem poezji polskiej" (gdy nie pamiętano poetów średniowiecza, takich jak Władysław z Gielniowa), dziś – "poetą egzystencji" (w swoich utworach często nawiązywał do motywu maski oraz motywu theatrum mundi – świata jako teatru). Był przedstawicielem filozofii eklektycznej – stoicyzmu, epikureizmu, renesansowego neoplatonizmu i głębokiej wiary w Boga, łącząc tradycję antyku i chrześcijaństwa.

Pochodził ze szlacheckiej rodziny Kochanowskich herbu Korwin, był synem Piotra Kochanowskiego, sędziego ziemskiego sandomierskiego i Anny Białaczowskiej herbu Odrowąż. Poetą renesansu był też jego brat Mikołaj, a tłumaczem w epoce baroku - bratanek Piotr .

Spis treści 1 Edukacja i podróże 2 Działalność na polskich dworach 3 Czarnolas 4 Przypisy 5 Główne dzieła 6 Najważniejsze opracowania 7 Linki zewnętrzne

Edukacja i podróże

Studia rozpoczął na Akademii Krakowskiej w 1544. W latach 1547-1550 mógł studiować w którymś z uniwersytetów niemieckich, bądź też przebywać na jednym z dworów magnackich. W latach 1551-1552 studiował na uniwersytecie w Królewcu, skąd wyjechał do Włoch, do Padwy. Na tamtejszym uniwersytecie zetknął się z takimi umysłami jak Francesco Robortelo, jak i ze studiującymi tam Polakami: Łukaszem Górnickim, Andrzejem Trzecieskim i Andrzejem Patrycym Nideckim. Na uniwersytecie padewskim został nawet konsyliarzem nacji polskiej, tocząc spór o samodzielność z żakami niemieckimi.^[1] Studia, podróże i kontakty z uczonymi i humanistami dały Kochanowskiemu wiedzę filologiczną, humanistyczną oraz ogładę i wprawę literacką.

Pisał już we Włoszech drobne utwory po łacinie. W tamtym okresie powstała także Pieśń XXV, (Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary).

W latach 1555-1556 przebywał ponownie w Królewcu na dworze arcyksięcia Albrechta Hohenzollerna, by następnie w latach 1556-1559 odbyć dwie kolejne podróże do Włoch. Stamtąd drogą poprzez Francję (gdzie zetknął się z Ronsardem) i Niemcy wrócił już na stałe do Polski.

Działalność na polskich dworach

W kraju przebywał na dworach, m.in. Tarnowskich, Tęczyńskich i Jana Firleja oraz biskupa krakowskiego Filipa Padniewskiego. Dzięki poparciu podkanclerzego koronnego Piotra Myszkowskiego dostał się na dwór Zygmunta Augusta, gdzie ok. 1564 r. mianowano go sekretarzem królewskim. Dzięki Myszkowskiemu dostał też prebendy kościelne: probostwo poznańskie i zwoleńskie.

Służył królowi podczas burzliwych sejmów, zajmował się działaniami politycznymi, czego ślady widać w jego utworach. W 1567 towarzyszył królowi w wyprawie radoszkowickiej, będącej próbą demonstracji zbrojnej w czasie wojny przeciwko Rosji. Oddał znaczne usługi w trakcie przygotowań do wyprawy na Moskwę w 1568 r.

Przy dworze Zygmunta II Augusta służył do 1572 r. Opisywał ważne dla Rzeczypospolitej wydarzenia, w tym hołd pruski księcia Albrechta II Fryderyka Hohenzollerna u stóp Zygmunta Starego (Proporzec albo Hołd pruski) , unię Korony i Litwy (1569).

Po śmierci Zygmunta Augusta był zwolennikiem Henryka Walezego, którego elekcję podpisał w 1573, uczestniczył też w jego koronacji w katedrze wawelskiej w 1574. Po ucieczce króla wycofał się z życia dworskiego. Na dwór królewski już nie wrócił, choć popierał później Stefana Batorego; brał udział w sejmie elekcyjnym i zyskał łaski kanclerza Jana Zamoyskiego. Z inspiracji działalnością polityczną nowego króla napisał Jezdę do Moskwy.

Na uwagę zasługuje również działalność Kochanowskiego na dworach możnowładców litewskich: Mikołaja Radziwiłła "Czarnego" i Mikołaja Radziwiłła "Rudego", których mecenat przyczynił się do rozwoju i rozpropagowania twórczości poety na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Czarnolas

W 1574 r. osiedlił się w odziedziczonym po ojcu majątku w Czarnolesie (Czarnym Lesie). W 1576 r. poślubił Dorotę Podlodowską herbu Janina, z którą miał sześć córek i jednego syna. Kochanowski pędził w Czarnolesie bukoliczny żywot ziemianina. W maju 1575 wziął udział w zjeździe szlacheckim w Stężycy, który obradował nad wyborem nowego władcy. W listopadzie tego roku wygłosił przemówienie na sejmie elekcyjnym pod Warszawą, zachwalając kandydaturę cesarza Maksymiliana II Habsburga do tronu polskiego.

W tym okresie powstała Odprawa posłów greckich, a wkrótce po niej parafraza Psałterz Dawidów (1579). Największą pamięć zyskał dzięki Trenom, napisanym po śmierci ukochanej córki Urszulki w 1579. Są one wyrazem jego żalu i rozpaczy po stracie dziecka.

W 1583 napisał dedykowany hetmanowi polnemu litewskiemu Krzysztofowi Radziwiłłowi Piorunowi poemat Jezda do Moskwy, opisujący jego brawurową wyprawę na Rosję w czasie wojny moskiewskiej Stefana Batorego.

Zmarł nagle, przypuszczalnie na zawał serca, w Lublinie 22 sierpnia 1584. Pochowany został w Zwoleniu, w pobliżu którego leży Czarnolas. Znajduje się tam nagrobek z jednym z dwóch zachowanych wizerunków poety. W mieście postawiono na jego cześć dwa pomniki: w parku samego poety i przy gimnazjum poety z Urszulką.

Przypisy

Główne dzieła

• Odprawa posłów greckich (wystawiona i wyd. 1578) - tragedia klasycystyczna; pierwsza książka drukowana w Warszawie
• Psałterz Dawidów (wyd. 1579) - swobodny przekład biblijnej Księgi Psalmów
• Treny (wyd. 1580)
• Fraszki (wyd. 1584)
• Pieśni (wyd. pośmiertnie 1586) - tom nawiązujący do zbioru Carmina Horacego

Najważniejsze opracowania

• Kochanowski. Z dziejów badań i recepcji twórczości. Oprac. Mirosław Korolko. Warszawa 1980 - antologia rozpraw
• Jacques Langlade: Jean Kochanowski. Bruxelles 1937 - monografia po francusku
• Maria Renata Mayenowa: O języku poezji Jana Kochanowskiego. Kraków 1984
• Janusz Pelc: Jan Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej. Warszawa 1980 (i wyd. nast.)
• Janusz Pelc: Jan Kochanowski w tradycjach literatury polskiej. Warszawa 1965.
• Tadeusz Ulewicz: Oddziaływanie europejskie Jana Kochanowskiego. Wrocław 1976
• Wiktor Weintraub: Rzecz czarnoleska. Kraków 1977.
• David Welsh: Jan Kochanowski. New York 1974 - monografia po angielsku
• Kwiryna Ziemba: Jan Kochanowski jako poeta egzystencji. Prolegomena do interpretacji "Trenów". Warszawa 1994
• Piotr Müldner-Nieckowski: Uwagi w sprawie zdrowia, chorób i przyczyny śmierci Jana Kochanowskiego, Archiwum Historii Medycyny nr 48/1, 1985, s. 51-62

Linki zewnętrzne

• Jan Kochanowski – życie i twórczość
• Wybór tekstów Jana Kochanowskiego
• Jan Kochanowski – dzieła wybrane
• Poemat Jezda do Moskwy 1583
• Psałterz Jana Kochanowskiego z 1587 r. w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej
• Celniejsze utwory łacińskie Janickiego, Kochanowskiego i Sarbiewskiego. Cz. 1, 1898
• Celniejsze utwory łacińskie Janickiego, Kochanowskiego i Sarbiewskiego. Cz. 2, 1899
• Celniejsze utwory łacińskie Janickiego, Kochanowskiego i Sarbiewskiego. Cz. 3, Celniejsze ody Kochanowskiego i Sarbiewskiego, 1900