Liryka
Z Wikipedii
Liryka (fr. lyrique, łac. liricus z gr. lyrikós - odnoszacy sie do liry, lira) - jeden z trzech podstawowych, obok dramatu i epiki, rodzajów literackich.
Obejmuje utwory, których głównym przedmiotem przedstawienia są przeżycia wewnętrzne, przekazywane za pośrednictwem wypowiedzi monologicznej, odznaczającej się subiektywizmem, podporządkowanej funkcji ekspresywnej języka. Centralnym elementem utworu lirycznego jest tzw. podmiot liryczny.
Wywodzi się ona od nazwy starogreckiego instrumentu muzycznego - liry. Przy jej wtórze antyczni poeci śpiewali swoje pieśni.
Spis treści |
[edytuj] Po czym rozpoznać lirykę
- Nie ma świata przedstawionego
- Wyraża uczucia, myśli, refleksje (w 1 os. l. poj. lub w 1 os. l. mn.)
- Może opisywać miejsca, zjawiska (liryka opisowa - pośrednia, ponieważ podmiot nie ujawnia się)
- Niezwykły, poetycki język, który poeta osiąga stosując środki stylistyczne
- Posiada osobę mówiącą w wierszu, czyli podmiot liryczny
[edytuj] Gatunki liryczne
- hymn - uroczysta pieśń pochwalna na cześć np. ojczyzny, bohaterów historycznych, Boga; rozpoczyna się apostrofą
- oda - utwór o wzniosłej, patetycznej treści, opiewający wzniosłą ideę, osobę, wydarzenie
- pieśń - najstarszy gatunek liryczny, posługuje się różnymi środkami językowymi i różnorodną tematyką; początkowo związany z muzyką
- elegia - utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjnej, pełen zadumy i smutku
- tren - utwór poświęcony zmarłej osobie, rozpamiętujący jej dokonania, zasługi i zalety
- fraszka - krótki utwór wierszowany o tematyce żartobliwej zakończony zaskakującą puentą
- sonet - składa się z 14 wersów - 2 strofy czterowersowe i 2 strofy trzywersowe (sonet jest podgatunkiem poematu; nie jest przedstawiany jako oddzielny gatunek liryczny)
- poemat - dłuższy utwór wierszowany, posiadający fabułę
- epigramat - krótki, przeważnie dwuwierszowy utwór poetycki pisany dystychem elegijnym
- wiersz - utwór o organizacji tekstu, polegającej na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych właściwościach strukturalnych
- anakreontyk - krótki utwór o charakterze zabawnym
[edytuj] Podział liryki
[edytuj] Ze względu na sposób wypowiedzi podmiotu
- bezpośrednia - bezpośrednio, wprost, w 1 os. lp., "ja" liryczne wyznaje swoje uczucia, przeżycia, myśli (np. elegia)
- pośrednia - podmiot liryczny jest bardziej ukryty, nie wyznaje wprost, lecz wyraża swe myśli przez sytuacje, zdarzenia, opisy; utwory te mają charakter narracyjny lub dialogowy, stąd mamy kilka odmian tego rodzaju liryki:
- opisowa - uczucia podmiotu lirycznego wyrażone są przez opis np. krajobrazu, przedmiotu
- sytuacyjna (narracyjna) - w formie wypowiedzi dialogowych i narracyjnych podmiot liryczny prezentuje jakieś zdarzenie (sytuację), w którym nie brał udziału; oprócz podmiotu lirycznego pojawia się bohater liryczny (np. sielanka)
- zwrotu do adresata (inaczej inwokacyjna) - podmiot liryczny jest wyraźnie obecny, ale swe myśli kieruje do konkretnego adresata (człowieka, grupy ludzi, przedmiotu, zjawiska, abstrakcyjnego pojęcia). Zazwyczaj utwory w stylu podniosłym (np. oda, list poetycki)
- podmiotu zbiorowego - podmiot liryczny to tzw. "my" liryczne - grupa wypowiadająca się w utworze, prezentująca swój zbiorowy pogląd, myśli (np. hymny)
- osobista - bezpośrednie wyznania podmiotu lirycznego prezentują rozważania na temat myśli, uczuć poety, utożsamianego z podmiotem lirycznym
- roli - podmiot liryczny nie jest utożsamiany z poetą, a treści mają charakter ogólny, uniwersalny
- maski - podmiot liryczny przyjmuje postać np.: rośliny, zwierzęcia, rzeczy, przypisując im np. swoje uczucia
[edytuj] Ze względu na typy wyrażanych przeżyć (tematyka)
- miłosna - tematem utworów jest miłość, jej oblicza, formy
- refleksyjno-filozoficzna - rozważanie pojęć, uczuć w uogólniający sposób
- patriotyczno-obywatelska - naród, ojczyzna i cała sfera zagadnień z tym związanych
- agitacyjno-polityczna - teksty w formie manifestów nawołujących do popierania jakiejś idei lub czynu wielkiej rangi.
- funeralna (z łac. funerare - "uroczyście pochować, pogrzebać zmarłego") - upamiętnia zmarłą osobę, wyraża żal po jej śmierci
- religijna - odwołująca się do religii (np. Bogurodzica)
- autotematyczna - zawierająca elementy autobiograficzne (np. "Do gór i lasów" Jana Kochanowskiego)
- refleksyjno-zasadnicza (np. przemyślenia i zasady nadane jakiemuś prawu).
[edytuj] Zobacz też
