Język dolnołużycki
Z Wikipedii
| Dolnoserbski | |
| Obszar | Łużyce (Niemcy) |
| Liczba mówiących | 14 tys. |
| Ranking | (poza pierwszą 100.) |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki indoeuropejskie *Języki słowiańskie **Języki zachodniosłowiańskie ***Języki łużyckie Język dolnołużycki |
| Pismo | łacińskie |
| Status oficjalny | |
| Język urzędowy | Język regionalny w Niemczech |
| Regulowany przez | Dolnołużycki Komitet Językowy |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-2 | dsb |
| ISO/FDIS 639-3 | dsb |
| SIL | WEE |
| W Wikipedii | |
| Zobacz też: język, języki świata | |
Język dolnołużycki - jeden z dwóch języków łużyckich, którym posługują się Dolnołużyczanie na niewielkim obszarze wokół Chociebuża we wschodniej części Niemiec.
Ogólną liczbę użytkowników języka dolnołużyckiego szacuje się według różnych źródeł rozmaicie, począwszy od ok. 5 tys. do maks. 15 tys., Liczba aktywnych użytkowników jest zapewne nieco mniejsza. Dolnołużycki jest językiem wymierającym, o czym świadczą dane demograficzne, według których większość aktywnych użytkowników dolnołużyckiego to ludzie starsi. Młodsi natomiast ze względów pragmatycznych preferują posługiwanie się językiem niemieckim, umożliwiającym karierę zawodową i awans społeczny. Podejmowane są pewne próby działań, mające uchronić język dolnołużycki przed wymarciem. Do najważniejszych należy tzw. program "Witaj", stawiający na rozwój dolnołużyckiego już w przedszkolach i to nie tylko dzieci dolnołużyckich, ale także uczęszczających do tych samych przedszkoli dzieci niemieckich. Efekty programu dalekie są jednak od zadowalających, co nie pozwala patrzeć z optymizmem na przyszłość dolnołużyckiego. Istnieją obawy, że jeśli nie zostaną podjęte radykalne działania, zarówno ze strony samych Łużyczan, jak i państwa niemieckiego, język ten może zaniknąć w ciągu następnych dwóch-trzech pokoleń.
Język dolnołużycki różni się od górnołużyckiego szeregiem cech, oraz odmienną w dużej mierze leksyką, co powoduje, że wzajemne zrozumienie użytkowników obydwu tych języków może być dość trudne. Język dolnołużycki ze względu na pewne cechy bliższy jest językowi polskiemu, natomiast górnołużycki bliższy jest językowi czeskiemu.
Język dolnołużycki wykształcił własny język literacki, w którym powstają dzieła literackie, w którym prowadzone są zajęcia na poziomie podstawowym i gimnazjalnym, wydawana jest prasa (jednak w bardzo ograniczonym wymiarze, najważniejszym tytułem pozostaje tygodnik Nowy Casnik), itp. Istnieje dolnołużycka testowa wersja Wikipedii.
Spis treści |
[edytuj] Pisownia
| Alfabet dolnołużycki | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| a | b | c | č | ć | d | e | ě | f | g | h | ch | i | j | k | ł | l | m | n | ń | o | p | r | ŕ | s | š | ś | t | u | w | y | z | ž | ź | |||
| A | B | C | Č | - | D | E | - | F | G | H | Ch | I | J | K | Ł | L | M | N | - | O | P | R | - | S | Š | Ś | T | U | W | Y | Z | Ž | Ź | |||
Polskim głoskom ć, dź, w odpowiadają w dolnołużycczyźnie głoski ś, ź, np. pol. być - dłuż. byś, pol. dzieci - dłuż. źiśi. Polskim grupom spółgłoskowym tr i pr odpowiadają dolnołużyckie tš, pš, np. pol. prawy - dłuż. pšawy, pol. straszny - dłuż. tšašny, pol. trawa - dłuż. tšawa, itp.
W ortografii dolnołużyckiej występuje także znak ó, który nie ma nic wspólnego z wymową polskiego ó. Znak ten oznacza, że w zależności od regionu ó wymawia się jak polskie o, e lub y.
[edytuj] Gramatyka
W obu językach łużyckich zachowały się proste czasy przeszłe (aoryst i imperfectum), liczba podwójna. Język dolnołużycki zachował dodatkowo supinum, które w pozostałych językach słowiańskich (z wyjątkiem słoweńskiego) zanikło.
Język używa w zasadzie sześciu przypadków: mianownika, dopełniacza, celownika, biernika, narzędnika i miejscownika (wołacz występuje tylko w kilku tradycyjnych formach). Rzeczowniki mają liczbę podwójną (jadna ruka, dwě ruce, tśi ruki).
[edytuj] Wymowa
Akcent w słowach dolnołużyckich pada zazwyczaj na pierwszą sylabę:
- Łužyca /ˈwuʒɨtsa/ "Łużyce"
- pśijaśel /ˈpɕijaɕɛlʲ/ "przyjaciel"
- Chóśebuz /ˈxɨɕɛbus/ "Chociebuż"
W zapożyczeniach akcent może padać na jedną z trzech ostatnich sylab:
- internat /intɛrˈnat/ "internat"
- kontrola /kɔnˈtrɔlʲa/ "kontrola"
- september /sɛpˈtɛmbɛr/ "wrzesień"
- policija /pɔˈlʲitsija/ "policja"
- organizacija /ɔrganʲiˈzatsija/ "organizacja"
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Zasady wymowy w języku dolnołużyckim (strona po polsku)
- Program radiowy w języku dolnołużyckim (do odsłuchania w formacie real audio)
- Słownik niemiecko-dolnołużycki Instytutu Łużyckiego
zachodniosłowiańskie:
czeski • dolnołużycki • górnołużycki • kaszubski • knaan † • polski (staropolski † • średniopolski †) • połabskie † • słowacki • słowiński † • śląski²
wschodniosłowiańskie:
białoruski • Krywiczów † • rosyjski • rusiński • ruski † • staroruski † • ukraiński
południowosłowiańskie:
bułgarski • cerkiewnosłowiański †* • macedoński • serbsko-chorwacki (bośniacki, chorwacki, czarnogórski, serbski) • słoweński • staro-cerkiewno-słowiański †
¹ Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, ale przodkiem wszystkich języków słowiańskich
² przez literaturę naukową uznawany za dialekt śląski języka polskiego
