Nieuw-Zeeland

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

New Zealand Aotearoa
(Details)
Basisgegevens
Officiële landstaal:	Engels, Maori [1]
Hoofdstad:	Wellington
Regeringsvorm:	Parlementaire monarchie
Religie:	Christelijk 67%
Oppervlakte:	270.534 km² [2] (2,1% water)
Inwoners:	3.820.749 (2001[3]), 4.115.771 (2007[4]) (15,2/km² (2007))
Overige
Volkslied:	God Defend New Zealand, God Save the Queen
Munteenheid:	Nieuw-Zeelandse dollar (NZD)
UTC:	+12
Nationale feestdag:	6 februari (Waitangi Day)
Web | Code | Tel.	.nz | NZE | 64
Topografie

___	Portaal Nieuw-Zeeland

Nieuw-Zeeland is een land in het zuidwesten van de Grote Oceaan. Het bestaat uit twee grote eilanden en een aantal kleinere eilandjes. Nieuw-Zeeland is een constitutionele monarchie, lid van het Gemenebest van Naties (het vroegere Britse Gemenebest). Daarmee is Elizabeth II het staatshoofd; zij wordt vertegenwoordigd door een gouverneur-generaal.

Inhoud 1 Naam 2 Geschiedenis 3 Demografie 3.1 Bevolking 3.2 Religie 4 Bestuurlijke indeling 5 Geografie 5.1 Steden 6 Bezienswaardigheden 7 Klimaat 8 Bestuur en politiek 9 Economie 10 Flora en fauna 11 Sport en cultuur 12 Zie ook 13 Bronnen, noten en/of referenties

[bewerk] Naam

Abel Tasman, die als eerste Europeaan Nieuw-Zeeland aanschouwde, noemde het Statenland, in de veronderstelling dat het verbonden was met het Stateneiland van Zuid-Amerika. Nadat Hendrik Brouwer in 1643 bewees dat dit niet het geval was, werd de naam door Hollandse cartografen veranderd in Nova Zeelandia, naar de Nederlandse provincie Zeeland. De Britse luitenant James Cook vertaalde dit op zijn beurt naar New Zealand.

Het land heeft ook een naam in Maori, namelijk 'Aotearoa' wat zoveel betekent als land van de lange witte wolk. In de prekoloniale tijd hadden de Maori geen naam voor de hele Nieuw-Zeelandse archipel, 'Aotearoa' refereerde enkel naar het huidige Noordereiland of North Island. In het huidige taalgebruik kan 'Aotearoa' echter als alternatief voor 'New Zealand' gezien worden.

[bewerk] Geschiedenis

26.500 jaar geleden vindt de grootste vulkaanuitbarsting uit de geschiedenis plaats op het Noordereiland. Deze Oruanui eruptie (met wereldwijde gevolgen) leidt tot de vorming van een caldera op het Noordereiland die tegenwoordig bekend is als Lake Taupo. Tijdens een latere eruptie in 181 die tot in China en Rome de lucht kleurde, is het meer tot z'n huidige grootte uitgegroeid.

Tussen 500 en 1300 vestigen de eerste Polynesiërs, die vanaf dan Maori's heten, zich in het noorden van het land dat zij Aotearoa noemen. Sommige vondsten wijzen op eerdere bewoning, maar daar is geen zekerheid over. Op enkele vleermuizen na komen er dan nog geen zoogdieren voor.

De eerste Europeanen die Nieuw-Zeeland aandoen zijn Abel Tasman en zijn bemanning die in december 1642 in het noorden van het Zuidereiland contact leggen met plaatselijke Maori's. De ontmoeting verloopt erg stroef en nadat enkele manschappen gedood zijn, vertrekt deze Nederlandse ontdekkingsreiziger zonder aan land te zijn geweest richting Tonga. In oktober 1769 gaat de Britse luitenant James Cook wel meerdere keren aan land en hij is in staat handel te drijven met de Maori's.

Vanaf ongeveer 1790 bezoeken Britse, Franse en Amerikaanse walvisvaarders regelmatig de wateren rondom Nieuw-Zeeland en enkele decennia later vestigen de eerste Europeanen zich op Nieuw-Zeeland. Als gevolg van de Europese inmenging en de verkoop van wapens aan Maori's, breken er regelmatig schermutselingen uit tussen Maori's onderling en Europeanen (die Pakeha worden genoemd). In een poging een eind te maken aan de onenigheden over land, wordt op donderdag 6 februari 1840 door enkele Maori stamhoofden en vertegenwoordigers van de Britse Kroon het Verdrag van Waitangi getekend. Vanaf dat moment is Nieuw-Zeeland een zelfstandige Britse kolonie en zijn er afspraken over de verdeling van land.

Als gevolg van schendingen van het verdrag door de verschillende partijen, lopen de spanningen regelmatig hoog op. Tussen 1845 en 1872 vinden er veel conflicten plaats die samen bekend staan als de "New Zealand Wars" of "The Land Wars". De "Dog Tax War" in 1890 is het laatste grote gewapende conflict. Ook daarna zijn nog niet alle onenigheden verholpen, maar veelal worden ze in de rechtbank opgelost.

In 1893 voerde Nieuw-Zeeland als eerste land algemeen stemrecht voor vrouwen in.

Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog vechten veel Nieuw-Zeelandse militairen in Europa en Afrika mee met het Britse leger. De dreiging van een Japanse aanval op Nieuw-Zeeland zorgt ervoor dat ook in Nieuw-Zeeland zelf militairen in hoogste staat van paraatheid worden gebracht. Deze aanval kwam er echter nooit.

De jaren na de oorlog houdt Nieuw-Zeeland een sterke band met het Verenigd Koninkrijk en blijft daar voor een groot deel afhankelijk van. Maar in 1967 gaat het land over van het Pond Sterling op de Dollar (en wordt het imperial maatstelsel vervangen door het metrieke). En vanaf 1973 gaat het Britse moederland zich steeds meer richten op Europa; dit gaat ten koste van de overzeese Commonwealth-partners.

Vanaf 1984 bouwen opeenvolgende kabinetten het overwegend socialistische en agrarische land om tot een zelfstandige industriële natie met een vrijemarkteconomie (met behoud van de sterke agrarische sector).

De socialistische regering-Lange komt in 1984 in conflict met de Verenigde Staten, als onderzeeboten met kernwapens aan boord niet langer welkom zijn in de territoriale wateren van Nieuw-Zeeland. De militaire samenwerking met de VS komt tot een einde. In 1985 is er een conflict met Frankrijk, dat in de haven van Auckland het vlaggenschip van Greenpeace, de Rainbow Warrior tot zinken brengt.

Tot en met 1993 worden de parlementen van Nieuw-Zeeland elke drie jaar gekozen volgens het districtenstelsel. Vanaf 1996 geldt een stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Daarmee krijgen ook kleinere partijen een kans, en sindsdien wordt met coalities geregeerd. Tussen 1990 en 1999 had de Nationale Partij het voortouw, sinds 1999 is Labour aan de macht.

[bewerk] Demografie

[bewerk] Bevolking

Van de 4.115.771 (2007) Nieuw-Zeelanders wonen er grofweg drie miljoen op het Noordereiland en één miljoen op het Zuidereiland. De dichtstbevolkte regio is Greater Auckland met ongeveer een miljoen inwoners.

Ongeveer 70% van de bevolking is van Europese oorsprong; voornamelijk afkomstig uit het Verenigd Koninkrijk en Ierland, maar ook onder andere uit Zuid-Afrika, Nederland en Duitsland. Maori's maken voor 14,7% deel uit van de bevolking. De overige circa 15% bestaat hoofdzakelijk uit Aziaten en Oceaniërs. Het aantal Aziatische immigranten groeit sinds ongeveer 1990 sterk.

[bewerk] Religie

De meest voorkomende religie is het christendom, waarbij de Anglicaanse Kerk van Nieuw-Zeeland en de Rooms-Katholieke Kerk de voornaamste denominaties zijn.

[bewerk] Bestuurlijke indeling

Nieuw-Zeeland is onderverdeeld in 17 regio's die elk bestuurd worden door een regionaal gekozen raad. Daarnaast bestaan er 74 zogenaamde territoriale autoriteiten (57 districten, 16 steden en de Chathameilanden). Dit zijn geen onderverdelingen van de regio's maar een parallelle bestuursvorm die verantwoordelijk is voor andere zaken dan de regio's. Sommige territoriale autoriteiten liggen zelfs in twee verschillende regio's. Verder zijn er ook vier overzeese gebiedsdelen die onder het bestuur van Nieuw-Zeeland vallen:

• Cookeilanden
• Niue
• Ross Dependency
• Tokelau-eilanden

[bewerk] Geografie

De belangrijkste landmassa's van Nieuw-Zeeland zijn het Noordereiland en het Zuidereiland, die door de Straat Cook van elkaar gescheiden worden. Het Zuidereiland is daarvan het grootst en wordt van noord naar zuid gescheiden door de Nieuw-Zeelandse Alpen. De hoogste top in deze bergketen is Aoraki / Mount Cook (3754 m). In dit gebergte bevinden zich 17 pieken die boven de 3000 m uitsteken. Het minder bergachtige Noordereiland kent vulkanisme. Vanaf ongeveer het midden van het eiland loopt een vulkanisch actieve zone naar het noordoosten. De hoogste top op het Noordereiland is Ruapehu; een actieve vulkaan met een hoogte van 2797 m.

Naar oppervlakte gerangschikt is Stewarteiland het derde eiland van Nieuw-Zeeland. Het ligt 30 km ten zuiden van het Zuidereiland en wordt daarvan gescheiden door de Straat Foveaux. De hoogste bergtop van Stewarteiland is Mount Anglem (980 m). Naar bevolking gerangschikt is Waiheke eiland het derde eiland, dat 18 km voor de kust van Auckland in de Golf van Hauraki ligt. Verder bestaat Nieuw-Zeeland uit een groot aantal kleine eilanden, waaronder de Antipodeneilanden, waarvan een deel onbewoond is.

Nieuw-Zeeland is het meest geïsoleerd gelegen land ter wereld. Het dichtstbijzijnde buurland is Australië, dat circa 2000 km ten noordwesten ligt en waarvan Nieuw-Zeeland wordt gescheiden door de Tasmanzee. Ten noorden liggen Nieuw-Caledonië, Fiji en Tonga. De enige grote landmassa in het zuiden is Antarctica. In NNO-ZZW richting meet Nieuw-Zeeland ruim 1600 km.

[bewerk] Steden

Zie Lijst van steden in Nieuw-Zeeland voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De grootste steden zijn:

• Auckland
• Waitakere
• Manukau
• North Shore
• Hamilton
• Tauranga
• Palmerston North
• Wellington
• Christchurch
• Dunedin
• Invercargill

Auckland, Waitakere, Manukau en North Shore vormen samen Greater Auckland.

[bewerk] Bezienswaardigheden

Zie de monumenten op de Werelderfgoedlijst

Nieuw-Zeeland trekt jaarlijks veel bezoekers. Het wordt door veel mensen gezien als één van de mooiste landen m.b.t. de natuur. Het land heeft meerdere nationale parken in de aanbieding, terwijl het ook verschillende onbewoonde eilanden te bieden heeft. Tevens zijn de oorspronkelijke bewoners, de Maori's, nog in het openbaar zichtbaar.

[bewerk] Klimaat

Over het algemeen kent Nieuw-Zeeland een gematigd zeeklimaat. Het noorden, dat dichter bij de evenaar ligt, is iets warmer dan het zuiden, maar de grootste klimatologische verschillen zijn te vinden tussen de west- en oostkust van het Zuidereiland. De veelal uit het westen waaiende wind zorgt voor uitzonderlijk veel neerslag in het zuidwesten, waar jaarlijks zo'n 8000 mm regen valt. Ten oosten van de Nieuw-Zeelandse Alpen is het veel droger. De zonnigste regio's zijn Nelson en Marlborough in het noorden van het Zuidereiland, waar veel wijngaarden zijn te vinden. Hier valt op jaarbasis gemiddeld 230 mm neerslag. In de Nieuw-Zeelandse Alpen valt tijdens de winter de neerslag veelal als sneeuw en hier zijn dan ook meerdere skigebieden te vinden. Northland en Bay of Plenty in het noorden van het Noordereiland kennen een subtropisch klimaat en hier bevinden zich veel kiwiplantages.

[bewerk] Bestuur en politiek

Nieuw-Zeeland is een Constitutioneel Koninkrijk en een parlementaire democratie. Het land is onafhankelijk van het Verenigd Koninkrijk sinds 1 januari 1907, genaamd Dominion of New Zealand. Nieuw-Zeeland heeft een ongeschreven grondwet.

Nieuw-Zeeland is lid van het Gemenebest van Naties en het staatshoofd is Elizabeth II van Nieuw Zeeland, die vertegenwoordigd wordt door een gouverneur-generaal, sinds augustus 2006 is dat Judge Anand Satyanand. De troonopvolger is Charles, Prins van Wales, Hertog van Cornwall. In Nieuw-Zeeland is de officiële titel van het staatshoofd: Her Majesty, Elizabeth the Second, By the Grace of God, Queen of New Zealand and Her other Realms and Territories, Head of the Commonwealth, Defender of the Faith (Hare Majesteit, Elizabeth de Tweede, Door de Gratie Gods, Koningin van Nieuw-Zeeland en Haar andere Gebieden en Territoria, Hoofd van het Gemenebest, Verdediger van het Geloof).

Het land heeft een parlement bestaande uit één kamer met 120 leden, waaruit een kabinet van circa 20 ministers wordt gekozen. Het parlement zetelt in de hoofdstad Wellington. Leider van dit kabinet is de premier, sinds december 1999 is dat Helen Clark van de centrumlinkse Labour-partij, die een coalitie vormt met de linksere Progressive-partij en de centrumrechtse United Future-partij. Verkiezingen worden elke drie jaar gehouden, in juli 2005 voor het laatst. Er zijn momenteel zeven partijen vertegenwoordigd in het parlement.

Verder is Nieuw-Zeeland lid van de Verenigde Naties, APEC, OECD en ANZUS. Na een meningsverschil in 1985 met de Verenigde Staten over kernwapens heeft het ANZUS verdrag wat schade opgelopen, omdat Nieuw-Zeeland tegen elke vorm van kernenergie en -wapens is.

Zie ook de lijst van premiers van Nieuw-Zeeland

[bewerk] Economie

Nieuw-Zeeland is een moderne geïndustrialiseerde natie met een vrijemarkteconomie en leunt sterk op im- en export. De belangrijkste exportproducten zijn vlees (vooral schaap en rund), zuivel (vooral roomboter en melkpoeder), fruit (vooral kiwi's), vis en hout. De meeste geïmporteerde producten zijn machines, voertuigen, petroleum en elektronische apparatuur. De belangrijkste im- en exportpartners zijn Australië, de Verenigde Staten en Japan. Sterk in opkomst zijn de markten wijnbouw, filmindustrie en toerisme. In 2004 is Nieuw-Zeeland een discussie begonnen met China over vrije handel tussen die twee landen. Sinds 1980 zijn de meeste radio- en televisiestations, het telecommunicatiebedrijf, de posterijen en de spoorwegen geprivatiseerd. De inflatie van de Nieuw-Zeelandse consumenten prijs index behoort tegenwoordig tot de laagste in de geïndustrialiseerde wereld.

[bewerk] Flora en fauna

De New Zealand Department of Conservation (DOC) is de Nieuw-Zeelandse overheidsorganisatie die zich bezighoudt met natuurbescherming en behoud van natuurlijk erfgoed.

Sinds Nieuw-Zeeland zich 80 miljoen jaar geleden van Gondwanaland afscheidde, heeft zich een volledig van de rest van de wereld geïsoleerde natuur ontwikkeld. Een deel van het oppervlak is bedekt met regenwoud dat tegenwoordig voor een groot deel tot nationale parken is verklaard. Er komen vele tientallen varensoorten voor. Nieuw-Zeeland heeft één inheemse verwant van de passiebloemen, Tetrapathea tetrandra, die in tegenstelling tot de passiebloemen tweehuizig is. De pohutukawa is een plant, die ook inheems is in Nieuw-Zeeland en veel als sierstruik wordt aangeplant. Clianthus puniceus (Engelse naam: kaka beak) is een plant die in het wild met uitsterven bedreigd wordt, maar in België en Nederland bij tuincentra te koop is. In het verleden was een groot deel van het noordereiland begroeid met kauri-bossen. Tegenwoordig zijn deze grotendeels verdwenen door houtkap. De kauri-boom kan tientallen meters hoog en duizenden jaren oud worden.

Er zijn maar twee van oorsprong inheemse zoogdieren, beiden vleermuizen, en weinig amfibieën en reptielen, die vaak levendbarend zijn. Wel is onder deze reptielen de tuatara of brughagedis, die geen verdere levende nauwe verwanten heeft, en dus binnen de reptielen een unieke plaats inneemt. Ook de uit slechts vier soorten bestaande primitieve kikkerfamilie Nieuw-Zeelandse oerkikkers (Leiopelmatidae) wordt wel beschouwd als levend fossiel. Omdat er zo weinig viervoeters zijn, werden en worden er in Nieuw-Zeeland veel ecologische rollen door vogels en grote insecten ingenomen. Zo waren tot in historische tijden de grote moa's belangrijke herbivoren; de aan hen verwante kiwi's zijn nog steeds actief, evenals de ook niet-vliegende takahe. Verder zijn er fossielen gevonden van grote roofvogels. Nieuw-Zeeland heeft drie inheemse papegaaien, de kaka, de kakapo en de kea. Aan de zuidkust van het Zuidereiland en op enkele zuidelijker gelegen eilanden komt de zeldzame geeloogpinguïn voor.

De komst van mensen en de invoer van uitheemse dieren zoals ratten, honden, katten en voskoesoes heeft ervoor gezorgd dat veel van deze vogelsoorten nu met uitsterven bedreigd worden of zoals de moa's en de huia al zijn uitgestorven. Vooral de uit Australië ingevoerde voskoesoes (in NZ "possums" genaamd) waarvan er anno 2005 zo'n 60 miljoen rondlopen richten enorme schade aan. Waar de "possum" in Australië natuurlijke vijanden heeft (en ironisch genoeg met uitsterven bedreigd wordt), kan deze soort in Nieuw-Zeeland ongehinderd doorfokken. De enige "natuurlijke" vijand is de auto; de platgereden "possum" is dan ook een erg veel voorkomend verschijnsel op de Nieuw-Zeelandse wegen. Door middel van afschieten en vergiftigen van possums, probeert de Nieuw-Zeelandse regering het aantal terug te dringen.

Zie ook de lijst van zoogdieren in Nieuw-Zeeland en de parken en reservaten in Nieuw-Zeeland

[bewerk] Sport en cultuur

De Nieuw-Zeelandse cultuur is een samensmelting van Maori en Europese cultuur. Dit komt onder andere duidelijk tot uiting bij rugbywedstrijden, waarbij de spelers vooraf een Haka uitvoeren. De populairste sport is rugby en als het nationale team - de All Blacks - speelt, zit menig Nieuw-Zeelander aan de buis gekluisterd. Andere populaire sporten zijn cricket en golf. Ook activiteiten zoals bungeejumpen en zorbing hebben hun (commerciële) oorsprong in Nieuw-Zeeland.

De laatste jaren weten filmproducers de weg naar Nieuw-Zeeland te vinden. De schitterende natuur en het afwisselende landschap is zeer geschikt om er avonturenfilms e.d te schieten waar veel buitenopnamen bij nodig zijn. Veel opnamen voor de King Kong (2005), The Chronicles of Narnia en de The Lord of the Rings-trilogie zijn gemaakt in Nieuw-Zeeland en ook de televisieseries Xena en Hercules zijn er opgenomen. De film Black Sheep is er zelfs volledig opgenomen.

Het Engels dat in Nieuw-Zeeland gesproken wordt, kenmerkt zich voornamelijk door de "i" die meer als "u" wordt uitgesproken. Daarnaast komen er veel woorden uit het Maori voor in het dagelijks spraakgebruik.

[bewerk] Zie ook

• Nieuw-Zeeland van A tot Z
• Nieuw-Zeeland (wijnbouwland), specifiek artikel over de wijnbouw in Nieuw-Zeeland

Bronnen, noten en/of referenties:

^ Ook de Nieuw-Zeelandse Gebarentaal (NZSL) is formeel een officiële taal ^ (en) Verenigde Naties 2004 ^ (en) Laatste census 6 maart 2001 (via V.N.) ^ (en) Niet officiële schatting CIA Factbook 1 juli 2007(berekend door US Bureau of the Census)

Regio's van Nieuw-Zeeland
Noordereiland: Northland · Auckland · Waikato · Bay of Plenty · Gisborne¹ · Hawke's Bay · Taranaki · Manawatu-Wanganui · Wellington Zuidereiland: Tasman¹ · Nelson¹ · Marlborough¹ · West Coast · Canterbury · Otago · Southland ¹ Unitary authority

Overzeese gebiedsdelen van Nieuw-Zeeland
Cookeilanden · Niue · Ross Dependency · Tokelau-eilanden

Landen en gebieden in Oceanië

Onafhankelijke landen: Australië · Fiji · Kiribati · Marshalleilanden · Micronesia · Nauru · Nieuw-Zeeland · Oost-Timor* · Palau · Papoea-Nieuw-Guinea · Salomonseilanden · Samoa · Tonga · Tuvalu · Vanuatu Andere gebieden in Oceanië: Amerikaans-Samoa · Cookeilanden · Frans-Polynesië · Guam · Hawaï · Nieuw-Caledonië · Niue · Noordelijke Marianen · Norfolk · Pitcairneilanden · Tokelau-eilanden · Wallis en Futuna Etnologische indeling: Melanesië · Micronesië · Polynesië *: afhankelijk van de definitie