Historia Lublina

Z Wikipedii

Lublin jest jednym z najstarszych miejsc osadnictwa w Polsce. Początki osadnictwa na terenie miasta sięgają VI wieku, kiedy to rozwinęła się osada położona na wzgórzu Czwartek (nazwa wzgórza pochodzi od odbywających się w czwartki jarmarków), która potem rozprzestrzeniła się na sąsiednie wzgórza – Zamkowe, Staromiejskie, Grodzisko (Stary Kirkut), Żmigród, Białkowskie. Wzgórze Czwartek zamieszkiwane było już we wczesnym średniowieczu. Tu właśnie powstała najstarsza lubelska osada datowana na VI wiek. Świadczą o tym znalezione pozostałości chat i palenisk.^[1] Obecnie wznosi się na nim kościół pw. św. Mikołaja, opiekuna kupców. Przypuszcza się, że został wybudowany już w X wieku z fundacji Mieszka I, w miejscu dawnej pogańskiej świątyni. Jednak ta hipoteza nigdy nie została ostatecznie potwierdzona. Natomiast są dokumenty z 1424 roku, które potwierdzają istnienie w tym miejscu drewnianej kaplicy.^[2]

Na zamkowym wzgórzu w X wieku powstała budowla obronna, drewniana, potem murowana, która w XII wieku zyskała miano kasztelanii. Nieopodal na Wzgórzu Staromiejskim powstało miasto.

Najstarszy kościół lubelski pw. Michała Archanioła miał (według legendy) wybudować w roku 1282 książę Leszek Czarny wracający ze zwycięskiej wyprawy na Jaćwingów. Kościół został rozebrany w XIX wieku. Po raz pierwszy wymieniany na piśmie w roku 1198, prawa miejskie na prawie magdeburskim Lublin uzyskał prawdopodobnie za czasów Bolesława Wstydliwego, około 1257 roku. Akt lokacyjny jednak nie zachował się. Następnej udokumentowanej w postaci pergaminowego aktu lokacji dokonał Władysław I Łokietek 15 sierpnia 1317.

Spis treści 1 Czasy najdawniejsze 2 Wczesne średniowiecze 3 XII - XIV wiek 4 XV - XVI wiek 4.1 Renesans lubelski 5 XVI - XVIII wiek 6 Wiek XIX 6.1 Lublin około 1850 roku[8] 7 Wiek XX 7.1 Dwudziestolecie międzywojenne 7.2 Okupacja niemiecka 7.3 Zagłada 7.4 Po 1945 7.5 Po 1989 8 Galeria 9 Przypisy 10 Linki zewnętrzne 11 Bibliografia

[edytuj] Czasy najdawniejsze

Do połowy lat 40. XX wieku na obszarze Lublina nie prowadzono na większą skalę właściwie żadnych badań wykopaliskowych. Eksploracja archeologiczna Lubelszczyzny związana jest z powołaną na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w 1946 roku Katedrą Archeologii Polski. Badania kierowane przez prof. dr. Stefana Noska przeprowadzono na wzgórzu Czwartek, które uchodziło za najstarszy teren bytowania człowieka na terenie Lublina.

Wcześniej, jeszcze przez II wojną światową, na obszarze Starego Miasta dokonano odkryć szczątków mamuta i zębów nosorożca arktycznego (Rhinoceros tichorrhinus) w pobliżu Kościoła Dominikanów. W roku 1960 na Wiktorynie, w przedłużeniu ul. Lubartowskiej, odkopano znajdujący się na głębokości 2,5 m ogromny siekacz mamuta. Liczne znaleziska części szkieletów na tym terenie świadczą o działalności myśliwskiej człowieka. Potwierdzone niezbicie ślady zamieszkania pochodzą jednak dopiero z neolitu. Niestety do tej pory dokładnie przebadano tylko kilka dzielnic miasta (m.in. Czechów, Sławinek), w innych częściach odkryć donowywano tylko przypadkiem. Zasiedlenie Lublina datowane jest na koniec III tysiąclecia p.n.e.

Poświadczone są ślady osadnictwa plemion kultury pucharów lejkowatych, pochodzące z drugiej połowy III tysiąclecia. Plemiona te utrzymywały się głównie z uprawy roli i hodowli, sposób rozmieszczenia osiedli wskazuje na osiadły, rolniczy tryb życia. W końcu III tysiąclecia p.n.e. tereny te zamieszkiwały inne plemiona neolityczne. Na granicy Czechowa i Sławinka odkryto pozostałości osady, zaś na Czwartku cmentarzysko kultury amfor kulistych. Mieszkańcu osady zajmowali się w większym stopniu hodowlą niż rolnictwem, prowadzili więc bardziej ruchliwy tryb życia. Odkryte groby na Czwartku, wkopywane w ziemię, nie były zbudowane z kamienia. Na przełomie XIX i XX wieku lekarz dr Władysław Olechnowicz odkrył w okolicy dzisiejszego dworca kolejowego ślady kultury ceramiki sznurowej z lat 2000-1800 p.n.e. Podobne świadectwa pobytu tych plemion odkryto także na Czechowie i na Rurach. Z epoki brązu pochodzi kurhan kultury trzcinieckiej z lat 1400-1200 p.n.e. Także w latach 1000-800 p.n.e. obszar Lublina był zamieszkały, o czym świadczą znaleziska o okolic ul. Kalinowszczyzna.

W okolicach Ogrodu Saskiego, ul. Narutowicza i ul. Nowotki, odkryto rzymskie monety. Jeszcze przez I wojną światową przy cmentarzu na ul. Lipowej znaleziono grobowiec z wczesnego okresu wędrówek ludów^[3]. Na Sławinie, tuż obok Ogrodu Botanicznego UMCS, lubelscy archeolodzy odkryli 4 cmentarzyska pochodzące z różnych epok. Największą zaskoczeniem były trzy kilkudziesięciometrowe monumentalne grobowce sprzed 5 tysięcy lat, wybudowane przez pradziejową kulturę pucharów lejkowatych^[4]. Palisady z pni drzew tworzyły w nich ramę dla ziemnego kopca, wewnątrz którego umieszczono kamienne groby. Grobowce ze Sławina wpisują się w ogólnoeuropejski nurt epoki neolitu. Lubelskie znalezisko jest o tyle wyjątkowe, że z powodu braku w tym regionie wielkich głazów narzutowych pradawni ludzie stworzyli monumenty z dostępnych lokalnie materiałów. Według archeologów okolice ulicy Willowej od tysiącleci było miejscem otoczonym kultem^[5].

[edytuj] Wczesne średniowiecze

Wczesnośredniowieczny Lublin należy do najstarszych ośrodków miejskich w Polsce. Osadnictwo z późnego okresu rzymskiego i początków wędrówki ludów ma swoją ciągłość aż do przełomu VI i VII wieku. Od połowy I tysiąclecia n.e. zamyka się ono w zbiegu Bystrzycy, Czechówki, Czerniejówki i zasypanego dzisiaj Wielkiego Stawu Królewskiego. Lubelszczyzna, podobnie jak całość południowych obszarów Polski, była pod silnymi wpływami cywilizacji prowincjonalno-rzymskiej, a następnie bizantyjskiej. Zdecydowało to o szybszym rozwoju rzemiosła (głównie garncarstwa) i postępowania procesów społeczno-gospodarczych, w tym budowania grodów. Odkryta w latach 1959-1960 dość gęsto zabudowana osada na Czwartku powstała na przełomie VI i VII wieku. Kilkaset metrów od osady odkopano kurhany. Znalezisk podobnego typu dokonano w lesie zemborzyckim.

W drugiej połowie I tysiąclecia n.e. tereny po obu stronach środkowej Wisły od Łysogór po Wieprz, a więc także okolice Lublina, stanowiły zwartą całość, której stolicą był Sandomierz.

[edytuj] XII - XIV wiek

Pierwszy tekst notujący nazwę Lublina stanowi fragment kroniki Wincentego Kadłubka, opracowanej w końcu XII wieku. Według Kadłubka kobieta imieniem Julia, rzekoma siostra Cezara, miała założyć dwa miasta, których nazwy - pochodzące od imion jej i brata - przekręcono następnie na Lublin i Lubusz. Tekst, mimo wątpliwej wartości w procesie ustalania metryki miasta, świadczy o zaliczaniu Lublina na przełomie XII i XIII wieku do najstarszych grodów Polski. W XII stuleciu, podobnie jak w Zawichoście, Radomiu i Sandomierzu także w Lublinie osadzono archidiakonów dla wschodniej części diecezji krakowskiej. Namiestnik książęcy, dowodzący stacjonującą w grodzie załogą jak również pełniący funkcję sędziego dla okolicznej ludności i poborcy danin dla księcia rezydował w Lublinie prawdopodobnie już od X wieku. Pierwszy znany z imienia kasztelan lubelski, Wojciech, poświadczony jest w dokumencie nadania wsi Cacowa klasztorowi cystersów w Jędrzejowie w 1224 roku. Natomiast lista dobroczyńców klasztoru bożogrobców w Miechowie z 1198 roku wymienia pierwszego znanego archidiakona lubelskiego, Jana. W XI wieku zbudowano zapewne w Lublinie jeden z pierwszych kościołów Sandomierszczyzny. Opis walk w Roczniku Kapituły Krakowskiej z 1244 r. wspomina o pożarze lubelskich kościołów, tak więc musiało być ich wówczas co najmniej dwa. Rachunki dziesięciny papieskiej z lat 1325-1355 wymieniają m.in. kościół św. Trójcy oraz kościół św. Mikołaja^[6]. Co prawda istniejący do dziś budynek kościoła św. Mikołaja na Czwartku pochodzi dopiero z XVI wieku, jednakże stanowi kontynuację poprzednich konstrukcji sakralnych. Według lokalnej tradycji początki tej świątyni sięgają 986 roku, niestety daty tej nie da się zweryfikować^[7]. Drugi kościół, św. Trójcy, może być lokalizowany na wzgórzu Zamkowym, ponieważ to samo wezwanie nosi do dziś kaplica zamkowa. Te pierwsze dwie świątynie wyznaczają pierwotny układ, w którym wyodrębniły się: gród i podgrodzie. Na podstawie wykazów parafii, płacących w XIV wieku świętopietrze i dziesięcinę papieską mozna ustalić obszar archidiakonatu lubelskiego. Obejmował on pas najlepszych gleb lessowych między Wieprzem a Wisłą oraz ziemie okoliczne. Cały prawobrzeżny obszar Wisły, z powiatami: Lublin, Bychawa, Bełżyce, Opole, Puławy, Lubartów i Parczew stanowił kasztelanię lubelską. Na przełomie stycznia i lutego 1341 roku, po nieudanej próbie sforsowania Wisły siły tatarskie wraz z posiłkami ruskimi, które prowadził Dymitr Detko wycofały się w kierunku Lublina. Najeźdźcy rozlali się po ziemi lubelskiej grabiąc i mordując. Oblegli także gród lubelski i puścili z dymem stojące obok niego, nie ufortyfikowane miasto. Pomimo, ze gród miał wówczas tylko drewniane umocnienia załoga wraz z chroniącymi się w grodzie mieszczanami wytrzymała oblężenie, które trwało od 8 do 12 dni. Co do przyczyny odstąpienia Tatarów od Lublina istnieją dwie sprzeczne hipotezy. Według pierwszej Kazimierz Wielki stoczył bitwę z Tatarami we wsi nieopodal Lublina na prawym brzegu Bystrzycy, rozbijając ich główne siły. Od legendarnej bitwy miała się wziąć późniejsza nazwa wsi, a następnie dzielnicy Lublina, Tatary. Druga mówi o odstąpieniu Tatarów od Lublina po śmierci ich dowódcy, który miał zginąć od strzały lubelskiego łucznika. Kampania ruska Kazimierza Wielkiego z lat 1340 i 1341 zakończyła się kompromisem. Przywódca bojarów ruskich Dymitr Detko uznał zwierzchnictwo króla Polskiego przyjmując tytuł namiestnika królewskiego Rusi.Po 1341 r. gdy Kazimierz III Wielki odniósł pod Lublinem zwycięstwo nad Tatarami, w 1442 r. wydał kolejny przywilej lokacyjny, tzw. regulacyjny, na mocy którego miasto otoczono murami.

[edytuj] XV - XVI wiek

W 1474 Kazimierz Jagiellończyk ustanowił tu stolicę nowo powstałego województwa lubelskiego, wyodrębnionego z województwa sandomierskiego. W wiekach XV-XVI miasto przeżywało rozkwit, dzięki szlakowi handlowemu znad Morza Czarnego na zachód Europy, czego efektem jest piękne lubelskie Stare Miasto.

[edytuj] Renesans lubelski

W XIV i XV wieku zabudowa Lublina była głównie drewniana, co sprzyjało częstym pożarom. Wznoszono murowane budynki użyteczności publicznej, kościoły i klasztory, zastępujące nieraz starsze budowle drewniane. Na Rynku stanął murowany ratusz. W obrębie murów miejskich znajdował się wówczas kościół parafialny św. Michała, ufundowany w 1282 roku i kościół św. Stanisława z klasztorem dominikanów (po 1342 r.). Kościół św. Mikołaja na Czwartku, związany z targiem, uważany był według tradycji za najstarszą świątynię lubelską.

Na obszarze przedmieść południowo-zachodnich wybudowano kościół Świętego Ducha (1419 r.) przy szpitalu (1342 r.), kościół św. Pawła i klasztor bernardynów (lata 1459-1498) oraz kościół Panny Marii i klasztor brygidek (powizytkowski, lata 1412-1426).

W XVI wieku Lublin przeżywał najświetniejszy okres rozwoju jako jeden z najważniejszych ośrodków handlowych i administracyjnych Polski. Ukoronowaniem społecznych i prawnych zdobyczy bogacących się mieszczan było wykupienie przez nich w 1504 roku wójtostwa lubelskiego. Pod zarządem rady miejskiej znalazły się przedsiębiorstwa i nieruchomości, a wśród nich 3 wsie: Konopnica, Bronowice, Ponikwoda.

W Lublinie odbywały się ogólnokrajowe zjazdy i sejmy. W 1569 roku podpisano tu unię polsko-litewską, która połączyła oba państwa do końca XVIII wieku i okazała się najtrwalszą unią w Europie, powszechnie znaną jako unia lubelska. Kilka dni po podpisaniu aktu unii lubelskiej odbył się w Lublinie drugi w dziejach Polski hołd pruski. W latach 1578-1793 Lublin był siedzibą najwyższej instytucji sądowej ówczesnej Polski – Trybunału Koronnego dla Małopolski.

Pożary niszczące miasto w 1557 i 1574 roku spowodowały konieczność odbudowy, która przesądziła o renesansowych formach zabudowy Lublina. Średniowieczne szczytowe domy przekształcono na kamienice przeważnie dwupiętrowe, z bogatą dekoracją elewacji zwieńczonych attykami i z nowym wystrojem wnętrz. Nowy kształt otrzymały bramy miejskie oraz kościoły: dominikanów (z dobudowaną w 1630 r. wspaniałą kaplicą Firlejów), św. Michała, pobernardyński, Brygidek, Świętego Ducha.

Ratusz przebudowano na siedzibę trybunału. Powstały liczne kościoły i klasztory usytuowane poza obszarem Starego Miasta: kościół jezuitów (lata 1586-1596) – obecna katedra – przy furcie prowadzącej na Żmigród, kościół i klasztor karmelitów bosych (lata 1610-1619) w pobliżu Bramy Krakowskiej, przebudowany w XIX wieku na ratusz, kościół św. Józefa i klasztor karmelitanek bosych, obecnie karmelitów (lata 1635-1644) w sąsiedztwie ogrodów szpitala św. Ducha, kościół św. Wojciecha (lata 1611-1630) przy szpitalu św. Łazarza na Podwalu, kościół Bernardynek (lata 1636-1658), a dalej przy drodze na Kalinowszczyznę kościoły i klasztory franciszkanów, bazylianów i augustianów, przy drodze na Bełżyce kościół św. Krzyża dominikanów obserwatorów (1617 r., (na miejscu starszego), a także cerkiew murowana wzniesiona na miejscu drewnianej na ul. Ruskiej (1607 r.). Ruch budowlany w II poł. XVI wieku, w którym udział brali liczni muratorzy pochodzenia włoskiego, objął niemal całe miasto, nadając mu jednolity charakter zabudowy, a zachowane obiekty sakralne reprezentują swoiście wykształcone cechy noszące miano renesansu lubelskiego.

[edytuj] XVI - XVIII wiek

W 1569 w Lublinie zawarto unię lubelską.

19 lipca 1569 na sejmie w Lublinie książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi, co obecny wówczas Jan Kochanowski opisał w utworze Proporzec albo hołd pruski.

W 1588 r. Bernard Maciejowski jako biskup łucki ufundował Kolegium jezuickie w Lublinie. W połowie XVII wieku Lublin uległ zniszczeniu w wyniku wojen (najazdy kozackie, potop szwedzki) oraz epidemii (5 tys. ofiar dżumy w 1630).

W XVI i XVII wieku był tu główny ośrodek reformacji. Działała tu jedna z ważniejszych gmin braci polskich, której przedstawicielem był Jan Niemojewski, a ministrem zboru Marcin Czechowic. W Lublinie działał także zbór kalwiński, w którym kaznodzieją był m.in. Krzysztof Kraiński. W mieście w XVI wieku pracowała już drukarnia żydowska, od ok. 1630 drukarnia polska, a od 1687 drukarnia jezuicka.

W XVII wieku, na fali ogólnopolskich konfliktów narodowościowych i gospodarczego zastoju, upadają słynne jarmarki lubelskie. Na skutek wojen i rewolt kozackich (1648-1650) z miasta emigrowała większość kupców z Europy. W 1655 Lublin został splądrowany przez wojska rosyjsko-kozackie, szczególnie ucierpiała w tym czasie dzielnica żydowska. W 1656 miasto złupili Szwedzi, dopełniając aktu zniszczeń lubelskiej zabudowy i dziesiątkując populację. W 1686 zaczęto grać Hejnał Miasta Lublina. Kolejne lata przyczyniły się do dalszego upadku miasta, głównie za sprawą trwającej wojny północnej (początek XVIII wieku). W 1703 August II nadał miastu przywilej zrównujący je w prawach do miasta Krakowa.

8 sierpnia 1707 roku rozpoczęła obrady Rada Lubelska, ale w związku z rabunkami i innymi nadużyciami wojsk rosyjskich, Sejm zaczął popierać Ferenca Rákóczego, kandydata Elżbiety Sieniawskiej.

2 czerwca 1719 roku od uderzenia pioruna w słomiany dach jednego z domów w dzielnicy żydowskiej pod miejskimi murami wybuchł pożar. Pożoga ogarnęła większą część Lublina, a w najbardziej dramatycznym momencie ulicami miasta ruszyła procesja dominikanów z relikwią Drzewa Krzyża Świętego. Podobno zdarzył się cud. Pomimo upału nagle zebrały się chmury i spadł wielki deszcz, który pomógł opanować i żywioł.

Po wojnach północnych nastąpił okres rozbudowy wyniszczonego miasta, głównie siedzib magnackich i dóbr kościelnych. Ukształtowało się oblicze dzisiejszego Krakowskiego Przedmieścia i placu Litewskiego, jednak wciąż zabudowa miasta prezentowała się ubogo. Podczas polskiego oświecenia (1780) powstała fundacja "Boni Ordinis" pod przewodnictwem wojewody lubelskiego Kajetana Hryniewieckiego, doprowadzając swym działaniem do restauracji kamienic miejskich i wybrukowania ulic oraz odnowy ratusza.

Po ogłoszeniu Konstytucji 3 Maja, przyjętej z entuzjazmem w mieście, Lublin posiadł swego pierwszego prezydenta – Teodora Gruell-Gretza, niezwykle zasłużonego rozwojowi miasta.

W 1792 na rozkaz carycy Rosji Katarzyny II miasto zajęły wojska rosyjskie, kończąc okres krótkotrwałej prosperity.

Po III rozbiorze w 1795 miasto znalazło się pod panowaniem Austrii.

[edytuj] Wiek XIX

W 1809 miasto zostało włączone do Księstwa Warszawskiego. W 1815 znalazło się w Królestwie Kongresowym w zaborze rosyjskim, w 1837 zostało stolicą guberni. Po 1864r., po Powstaniu styczniowym, (w którym brali udział nawet gimnazjaliści, (np. Bolesław Prus), rozpoczęły się represje łącznie z kasatą Klasztoru ojców Kapucynów w Lublinie . Ludność miasta w 1873 wynosiła 28,9 tys., a w 1897 wzrosła do 50,2 tys. W 1877 zbudowano pierwsze połączenie kolejowe. Podczas I wojny światowej rosyjski odwrót i zajęcie miasta przez wojska niemieckie i austro-węgierskie w lecie 1915 ostatecznie zakończyło rosyjskie rządy w mieście.

[edytuj] Lublin około 1850 roku^[8]

• 21 tys. mieszkańców
• 8900 katolików, 50 unitów, 60 prawosławnych, 230 ewangelików i 11800 żydów.
• obszar Lublina, rogatki: od zachodu na ulicy Krakowskie Przedmieście u wylotu ulicy Lipowej, na trakcie zamojskim – za mostem przez Bystrzycę, przy ulicy Narutowicza na wysokości ulicy Lipowej, na trakcie lubartowskim i na końcu ulicy Kalinowszczyzna przy moście przez Bystrzycę. – 863 ha.

• 20 patronów Trybunału, 3 obrońców przy sądach pokoju, 6 regentów, 5 komorników sądowych, 9 woźnych Trybunału i 3 woźnych sądu pokoju.
• 10 lekarzy, 1 dentysta, 13 felczerów, 17 akuszerek, 6 aptek, 2 składy apteczne, i 2 weterynarzy.
• 3 budowniczych, 4 inżynierów, 1 konduktor robót miejskich, 1 konduktor inżynierii lądowej, 2 techników ubezpieczeń, 4 geometrów i 1 biuro techniczne "Resort".
• 1 księgarnia, 3 drukarnie, 2 redakcje pism, 9 nauczycieli muzyki, 4 organmistrzów i fortepianistów, 2 nauczycieli tańca, 1 artysta malarz portretowy i rzeźbiarz, 1 artysta malarz, 1 sklep sprzedający ryciny i ramy, 3 zakłady fotograficzne oraz 4 zakłady jubilerskie i złotnicze.
• 14 hoteli i zajazdów, 8 restauracji, 6 traktierni i garkuchni, 6 cukierni, 5 sal bilardowych, 16 handli win i towarów kolonialnych.
• 2 składy sukna, 13 sklepów z towarami, łokciowymi i bławatnymi, 3 handle futer, 3 składy płótna, 4 sklepu z obuwiem gotowym, 6 sklepów z gotowymi ubiorami męskimi i 2 z damskimi, 10 magazynów strojów damskich, 15 krawców męskich i 4 damskich, 35 szewców.
• 2 składy cementu, 5 składów wapna, 3 cegielnie.
• 9 murarzy, 17 stolarzy, 12 blacharzy, 6 cieśli, 8 szklarzy, i 6 furmanów.
• 6 kantorów loterii, 10 kapitalistów i wymieniaczy listów zastawnych i 14 faktorów (mogli załatwić każdy interes).

[edytuj] Wiek XX

W 1914 r. pojawił się projekt państwa "od morza do morza" – Federacji Wschodnioeuropejskiej - którego stolicą podobno miał być Lublin.

[edytuj] Dwudziestolecie międzywojenne

27 lipca 1918 założono Katolicki Uniwersytet Lubelski. Powstał on z inicjatywy ks. Idziego Radziszewskiego, który zbierał fundusze na organizację katolickiej uczelni w Polsce wśród Polonii w Petersburgu.

W nocy z szóstego na siódmego listopada 1918 w mieście utworzono rząd Ludowy Republiki Polskiej pod przewodnictwem Ignacego Daszyńskiego, był to pierwszy rząd odradzającej się Rzeczypospolitej Polskiej. Tworzyli go socjaliści oraz postępowi ludowcy. Miasto ponownie stało się stolicą województwa.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Okupacja niemiecka

W 1939 Lublin liczył 120 tys. mieszkańców. Od września 1939 do lipca 1944 miasto znalazło się pod okupacją niemiecką jako część Generalnego Gubernatorstwa. Już 23 września 1939 rozstrzelano w Lublinie 23 przedstawicieli polskiej inteligencji. Gwałtowne zaostrzenie polityki wobec Polaków miało miejsce pod koniec października 1939, po wizycie w Lublinie nazistowskiego ministra Seyss-Inquarta, który oświadczył miejscowym Niemcom i volksdeutschom iż polska inteligencja i Żydzi zostaną wyniszczeni (zgodnie z zamiarami Hitlera)^[9].

Wkrótce Niemcy zamknęli Katolicki Uniwersytet Lubelski, lubelskie szkoły i teatry, wstrzymano wydawanie polskiej prasy. Pierwsza publiczna łapanka miała miejsce 9 listopada 1939, następnie rozpoczęły się aresztowania wśród miejscowej inteligencji. Trwały one kilka dni, przeciętna liczba osadzonych sięgała kilkaset osób dziennie - kierowano ich do miejscowego więzienia. Aresztowania listopadowe objęły urzędników, nauczycieli, profesorów , prawników, wojskowych, księży i wielu innych. Nie ominęły również studentów, ani młodocianych harcerzy. 17 listopada 1939 r. aresztowano biskupa Mariana Leona Fulmana (1866-1945) i biskupa Władysława Gorala - błogosławionego męczennika, których wywieziono do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen- oraz 11 księży z kurii i seminarium duchownego. Błyskawicznie działający sąd doraźny (niem. Standgericht) ferował setki wyroków śmierci, po czym transportowano skazanych do obozów koncentracyjnych bądź rozstrzeliwano na miejscu. Pierwszych 12 więźniów rozstrzelano 23 grudnia 1939 r. na cmentarzu żydowskim na Kalinowszczyźnie. 11 listopada 1939 niemiecka policja bezpieczeństwa (niem. Sicherheitspolizei) wkroczyła na teren Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, natychmiast aresztując 14 przebywających tam profesorów oraz księży z seminarium duchownego. Aresztowani zostali ponadto wszyscy urzędnicy kurii biskupiej i członkowie kapituły. Wszystkich księży z Lublina, z Chełma i z innych miejscowości, więziono na Zamku Królewskim w Lublinie. Dnia 23 grudnia 1939 w Lublinie rozstrzelano dziesięć osób, w tym dwóch prezesów sądów lubelskich, dwóch profesorów Uniwersytetu Katolickiego, dwóch dyrektorów gimnazjów i dwóch starostów^[9]. Także 12 lutego 1940 w masowej egzekucji rozstrzelano 180 osób.

W kolejnym etapie niszczenia inteligencji polskiej, w ramach Akcji AB, rozstrzelano ok. 500 Polaków w oddalonych o 3,5 km od miasta Rurach Jezuickich. W okresie od czerwca do sierpnia 1940. 1 października 1942 odbyła się wielka łapanka uliczna, która wywołała przerażenie wśród mieszkańców Lublina, którzy spodziewali się masowych deportacji, podobnie jak to miało wcześniej miejsce z ludnością żydowską. Od 1943 na ulicach zaczęły pojawiać obwieszczenia z listami Polaków skazanych na karę śmierci przez niemieckie tzw. sądy doraźne. 28 stycznia 1944 odbyła się prawie w centrum Lublina publiczna egzekucja. Ludzi mordowano stosując zasadę odpowiedzialności zbiorowej, m.in. w 1943 i 1944 stracono w ten sposób 30 osób w odwecie za zabicie żandarma niemieckiego i 50 osób za zamach bombowy na wartowników SS w Lublinie.

Realizując politykę terroru i represji hitlerowcy utworzyli ciężkie więzienie Gestapo na Zamku w Lublinie, przez które przeszło 40 000 Polaków. Przeciętna liczba osadzonych wynosiła 3 000 osób, w porównaniu do 700 przed rokiem 1939. Niemcy aresztowali głównie pracowników miejskiego magistratu, banków, sądownictwa, szkolnictwa i robotników. Więźniów torturowano i dręczono w Katowni Gestapo "Pod Zegarem", tysiące pobitych trafiało do więziennego szpitala na Zamku w Lublinie. Wielu aresztowanych Polaków wywożono po krótkim pobycie do obozu koncentracyjnego na Majdanku i Ravensbrück. W 1944, wobec zbliżającego się frontu, rozpoczęły się masowe rozstrzeliwania więźniów – 22 lipca 1944 wymordowano w ten sposób ok. 400-500 osób, ocalało jedynie 60 więźniów.

[edytuj] Zagłada

Represje wymierzone wobec obywateli polskich narodowości żydowskiej miały miejsce od końca 1939 r. 12 lutego 1940 na cmentarzu żydowskim rozstrzelano 180 Żydów. W czasie okupacji Niemcy utworzyli w Lublinie obóz koncentracyjny – Majdanek oraz getto dla ludności żydowskiej, zlikwidowane w 6 tygodni na wiosnę 1942. Podczas Zagłady, która na terenie Generalnego Gubernatorstwa odbywała się w ramach Akcji Reinhard, zginęło około 40 tys. lubelskich Żydów, stanowiących przed 1939 ponad 1/3 ludności miasta. Zniknęło także całe tzw. Miasto Żydowskie i niemal cała dzielnica Wieniawa, zamieszkana głównie przez Żydów; Ucierpiały także cmentarze żydowskie. Od 23 lipca 1944 przez następne 164 dni Lublin pełnił funkcję stolicy komunistycznej Polski.

[edytuj] Po 1945

22 lipca 1944 r. wojska sowieckie wkroczyły do Lublina. Odbyła się ekshumacje zwłok pomordowanych przez Niemców na Zamku i na Majdanku. Lublin zostaje stolicą PKWN zgodnie z zaleceniami Józefa Stalina. Okres między lipcem 1944, a październikiem 1956 r., to jeden z najbardziej represyjnych w powojennych dziejach Polski. W Lublinie stworzono i wprowadzono polityczne i społeczno-gospodarcze podstawy systemu totalitarnego. Tu pojawiła się cenzura, tutaj powstały akty prawne, łącznie z dekretem o ochronie państwa, które skazywały patriotów na śmierć za zdradę ojczyzny. Na Zamku działało więzienie, w którym mordowano patriotów; żołnierzy AK i NSZ, działaczy opozycyjnych. Przez więzienie na Zamku przeszło do 1954 r., około 35 tys. Polaków, a 333 osób straciło w nim życie. Po 1954 r. więźniów politycznych przewieziono do więzienia w Chełmie. Na Majdanku, na III polu byłego obozu koncentracyjnego, w barakach za drutami, Rosjanie, natychmiast po wkroczeniu, utworzyli obóz filtracyjny NKWD dla żołnierzy AK i NSZ, wykorzystując w tym celu infrastrukturę hitlerowską.

19 sierpnia 1944 r. Sztab Lubelskiego Okręgu AK przekazywał do Komendy Głównej AK i do Rządu Polskiego w Londynie:

Masowe aresztowania żołnierzy AK dokonywane są na całym terenie okręgu przez NKWD i tolerowane przez PKWN. (...) Aresztowanych osadza się na Majdanku (...) Straty ponoszone przez Naród i AK nie są mniejsze niż podczas okupacji niemieckiej. Traktowanie – niejednokrotnie stosuje się bicie. Płacimy już nawet krwią.
Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945. T. IV, lipiec-październik 1944, Wrocław 1991, s. 189, 200

W obozie NKWD zostali osadzeni oficerowie z Komendy Armii Krajowej Lublin i innych obwodów, 3 Dywizji Piechoty AK, 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty, 30 Dywizji Piechoty, spieszących na pomoc walczącej Warszawie.

23 sierpnia 1944 r. w nocy, 250 oficerów i podoficerów więzionych na Majdanku, przewieziono na stację towarową Lublin-Tatary, umieszczono w zadrutowanych wagonach i wywieziono na Wschód, m.in. do obozów w Riazaniu, Diagilewie, Griazowcu, Czerepowcu i Skopinie. Aresztowanie Komendanta Okręgu ZWZ AK Lublin Kazimierza Tumidajskiego (dowodzącego 6 tys. żołnierzy) nastąpiło 4 sierpnia 1944 r. Po przesłuchaniu w siedzibie NKWD w Lublinie przewieziono go samolotem do Moskwy i osadzono w więzieniu lefortowskim. Nie został postawiony przed sądem, przebywał w wielu obozach (początkowo w Charkowie), a od stycznia w Diagilewie pod Riazaniem (pod konspiracyjnym nazwiskiem Kazimierz Grabowski).

14-15 stycznia 1947 – strajki studenckie i części młodzieży ze szkół średnich. Zorganizowano wiec w związku ze zbliżającymi się wyborami do Sejmu Ustawodawczego.

Od 3 lipca 1949 do jesieni trwały wydarzenia związane z "Cudem lubelskim", podczas których aresztowano około 300 osób. Zwożono robotników z całego województwa na demonstracje przeciwko Kościołowi na Placu Litewskim. Niektórzy jednak zamiast demonstrować biegli do Katedry, by zobaczyć rzekomy cud, a potem rozgłaszali , że widzieli łzy na obrazie. Zamiast krzyczeć; "Precz z dewocją", wznosili okrzyki "Matka Boża płacze!". Władze komunistyczne uznały, że ten cud, to "celowa sprawka kleru, aby zagłuszyć uroczystości ku czci 70 rocznicy urodzin Józefa Stalina".

(Jan Paweł II w 1988 r. wyraził zgodę na koronację tego obrazu, którą dokonał w dniu 26 czerwca 1988 r. Prymas Polski Józef Glemp, przy udziale 21 biskupów i 350 tysięcy wiernych. 6 listopada 1994 papież Jan Paweł II w Syrakuzach, dokonując poświęcenia Sanktuarium Matki Bożej Płaczącej, wspomniał o tym "lubelskim cudzie".

W okresie PRL nastąpił gwałtowny rozwój miasta. W 1944 powstał Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Zbudowano szereg zakładów przemysłowych, między innymi Fabrykę Samochodów Ciężarowych (FSC) i fabrykę helikopterów w pobliskim Świdniku (WSK PZL Świdnik). Do 1989 ludność miasta wzrosła ponad trzykrotnie w porównaniu do stanu przed 1939.

28 października1956 stacja krwiodawstwa w Lublinie wysłała pierwszy transport krwi dla ofiar powstania na Węgrzech. Powstał miejski Komitet Pomocy Węgrom i otwarto dzielnicowe punkty zbiórki darów.

Główne obchody Millenium w Lublinie odbyły się w dniach 2-6 czerwca1966. Podczas Mszy na pl. Katedralnym, kazanie wygłosił ks.bp. Karol Wojtyła i przyjechał Prymas Polski ks. Kard. Stefan Wyszyński. Ustalono, że na czas uroczystości z Lubelskiej Katedry zostanie przewieziona na KUL kopia cudownego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, ale studenci złamali ten plan, i przenieśli obraz na ramionach, w wielkiej procesji przez miasto. Kiedy obraz wyjechał z Lublina, został "zaaresztowany" przez Służbę Bezpieczeństwa. W otwartym samochodzie jeździły puste ramy, obwiązane drutem kolczastym, które odczytywano jako wymowny symbol komunizmu.

1 marca 1968 w związku z wydarzeniami na Uniwersytecie Warszawskim oraz innych uczelniach, odbył się wiec studencki przed "Chatką Żaka" i ruszył pochód w stronę gmachu Komitetu Wojewódzkiego PZPR powstrzymany przez MO, ORMO i Rektora UMCS prof. Grzegorz Leopold Seidlera apelującego o rozejście się, a do kordonu wołał; "nie bijcie polskich dzieci". Część uczestników wiecu zatrzymano, i rozpoczęły się represje oraz wykreślenia z listy studentów.

W lipcu 1980 r. w Lublinie, i Świdniku pierwsze strajki robotnicze, które były zapowiedzią strajków na Wybrzeżu, w sierpniu 1980 r., prowadzących do porozumień sierpniowych założenia Solidarności.

13 grudnia 1981 r. wprowadzenie stanu wojennego, internowania, aresztowania, strajki, brak towarów w sklepach nawet na kartki, brak łączności i zakaz wyjazdu z miast bez przepustki.

9 czerwca 1987, w drugim dniu pielgrzymki do Polski Jan Paweł II odwiedził Lublin. Pobyt rozpoczął się o godz. 9 na Majdanku. Po modlitwach w Mauzoleum, papież pojechał do Katedry, a następnie na KUL i poświęcił kamień węgielny pod budowę nowego Kolegium. Z mieszkańcami spotkał się w dzielnicy Czuby.

[edytuj] Po 1989

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Galeria

Pieczęć Rady Miejskiej Lublina, rok 1535.	Unia lubelska (1569).	Lublin w roku 1618.	Pożar Lublina w roku 1719.
Widok Lublina od strony południowej, sztych J. Maszewskiego z 1774 roku.	Wjazd Generała Zajączka do Lublina w 1826 roku.	Widok Lublina od strony rogatki piaseckiej, XIX-wieczna litografia.	Nie istniejąca obecnie wieża ciśnień na Placu Wolności. Zdjęcie z ok. 1900 roku.
Pocztówka z widokiem terenów Wystawy Rolniczo-Przemysłowej w 1901 roku w Lublinie.	Kamienica przy nie istniejącej obecnie ul. Szerokiej w dzielnicy żydowskiej. Rok 1917.	Codzienny hejnał z Bramy Krakowskiej, lata 30. XX wieku.	Kościół św. Mikołaja na Czwartku ok. 1964 roku.

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Historia Lublina na stronach Teatru NN

[edytuj] Bibliografia

• "Dzieje Lublina", Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1956
• Gawarecki H., Gawdzik Cz. - "O dawnym Lublinie"
• Gawarecki H. - "Ulicami Lublina"
• Cieślak F., Gawarecki H., Stankowa M.,: Lublin w dokumencie. Wydawnictwo Lubelskie, 1976. I.