Chram
Z Wikipedii
Chram (także kącina, kupiszta; niepoprawnie: kontyna, gontyna) – głównie w średniowieczu (lecz spotykany także współcześnie) typ budowli sakralnej w rodzimowierstwie słowiańskim – miejsce spotkań, modlitw, nabożeństw i wróżb, którego rolę pierwotnie pełniły święte gaje. W językach ukraińskim, rosyjskim i białoruskim chram nadal jest powszechnie używanym określeniem świątyni. Określenia chram używa się również w odniesieniu do świątyń shintoistycznych. Słowo gontyna jest wyrazem sztucznym, stworzonym ok. 1860, przez Bronisława Trentowskiego, fałszywie odtworzone przez adideację do słowa gont z kronik niemieckich z XII wieku[1].
Zasadniczo w środowiskach badawczych przyjęto tezę, iż na terenach obecnej Polski tzw. pogaństwo słowiańskie (z powodu Chrztu Polski) nie rozwinęło się na tyle by wykształcić znaczącą warstwę kapłańską czy też by wznosić budowle sakralne. O ile niewykształceniu się warstwy kapłańskiej przeczyć mogą poniekąd badania językoznawcze (choćby takich terminów jak żerca czy wołchw), o tyle brak śladów budowy świątyń na terenach obecnej Polski niektóre środowiska tłumaczą przeprowadzaną stosunkowo wcześnie i bezkompromisowo chrystianizacją. Według zwolenników istnienia pogańskich świątyń we wczesnym średniowieczu, ich brak czyniłby te ziemie swego rodzaju ewenementem zakładając, że takowe spotykano u Słowian Zachodnich – m.in. w Szczecinie i Wolinie, a nawet wschodnich). Potwierdzenia tej tezy, wraz z rozwojem nauki, doszukują się oni w najnowszych badaniach archeologicznych (szczególnie w tych miejscach przeprowadzanych badań archeologicznych, gdzie na terenie Polski lokalizację kącin sugerowały wcześniej liczne podania i legendy związane choćby z historią polskich miast lub wręcz chrześcijańskich sanktuariów – np. Kościół w Mileszkach – kiedy to wówczas szczycono się wręcz niszczeniem pogańskich chramów i budowaniem w tym miejscu świątyń chrześcijańskich). O ile istnienie słowiańskich budowli sakralnych we wczesnym średniowieczu jest dalece dyskusyjne, o tyle nie ulega wątpliwości, że obok cieszące się zdecydowanie większą popularnością tzw. Świętych Gajów, w okresie późniejszym (wzorem praktyk chrześcijańskich) powstawać zaczęły chramy takie, jak choćby ten wzniesiony na Ślasku w latach 30. XI wieku, w trakcie reakcji poganskiej[2].
Najbardziej znana kącina i zarazem główny ośrodek kultu Świętowita mieściła się w Arkonie na Rugii. W świątyni znajdował się ogromnych rozmiarów czterogłowy, drewniany posąg Świętowita z rogiem obfitości w dłoniach. Corocznie (w święto Libacji) róg ów napełniano nowym winem lub miodem, a z ubytku trunku przewidywano pomyślność przyszłych zbiorów. Gontyna pełniła też rolę wyroczni w innych dziedzinach życia plemiennego – po zachowaniu konia poświęconego bóstwu, określano np. przebieg planowanych wypraw wojennych. W mniej istotnych kwestiach żercy (kapłani) do odczytywania przyszłości posługiwali się rzucaniem losów lub jeszcze innymi praktykami magicznymi. W Arkonie funkcjonował także świątynny skarbiec pełniący funkcję skarbu publicznego Rugian. Zarówno skarbiec jak i sam chram strzeżony był przez specjalnie do tego wyszkoloną tzw. Drużynę Boga liczącą 300 konnych[3].
A tak świątynię opisywał Józef Ignacy Kraszewski w Starej Baśni: Leży kontyna na wyspie zewsząd wodą otoczonej jak Lednica nasza, długa hać i mosty prowadzą do niej, a gdyś już na ląd wszedł, dziewięć bram przebywać musisz, a do każdej z nich pukać i prosić się, bo u każdej stróż stoi czujny dniem i nocą, a pyta cię i opatruje. Nie puszczają zaś więcej jak trzech naraz do chramu. Kontyna stoi na podwyższeniu z trojgiem wrót w tynach, co ją otaczają, z których dwoje się tylko otwiera, a trzecie tajemne do wody prowadzą... Bóstwo stoi całe złocone w koronie na głowie, na rogach jeleni i kozłów, misternie wywyższone pod dachem purpurowym ze słupy malowanymi, a obok niego łoże jego królewskie purpurą zasłane...
Miejscowości, w których według podań i przekazów znajdowały się średniowieczne budowle sakralne tego typu:[4]
Przypisy
- ↑ Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: PIW, 1985, ss. 331,332.
- ↑ Kazimierz Moszyński – Kultura Ludowa Słowian T. l i 2, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1929 i 1934
- ↑ Rodzimowierczy portal informacyjno-kulturalny
- ↑ Chramy w dawnej Polsce - Miniprzewodnik
[edytuj] Zobacz też
- Mitologia Słowian
- Rugiowie
- Jinja - chram shintōistyczny
