Luxemburg
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
|
|||||
| Nasionale leuse : Mir wëlle bleiwe wat mir sinn | |||||
 |
|||||
| Amptelike tale | Lëtzebuergesch, Frans, Duits | ||||
| Hoofstad | Luxemburg (stad) 49° 36′ 0″ N 6° 8′ 0″ O |
||||
| Grootste stad | Luxemburg (stad) | ||||
| Regering - Groothertog - Eerste Minister |
Parlementêre monargie Henri van Luxemburg Jean-Claude Juncker |
||||
| Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
Gelys 166ste 2 586 km² -- |
||||
| Bevolking - Totaal (Julie 2007) - Digtheid |
Gelys 167ste 480 222 inw. 185,7 inw./km² |
||||
| Onafhanklikheid - Kongres van Wene |
Soewereiniteit 9 Junie 1815 |
||||
| Bruto geografiese produk | 71 500 € 1 (2006) | ||||
| Geldeenheid | Euro (EUR) |
||||
| Tydsone | UTC UTC+1 (Somertyd: UTC+2) |
||||
| Volkslied | Ons Heemecht | ||||
| Internet-domein | .lu | ||||
| Skakelkode | +352 |
||||
| 1 BGP per capita | |||||
Die Groothertogdom Luxemburg is op een na die kleinste staat van die Europese Unie, met 'n oppervlakte van 2 586 km² en 480 222 inwoners (Julie 2007).
Inhoud |
[wysig] Geskiedenis
Koning Lotharius II van Lotaringe (omtrent 835-869) het die gebied van Luxemburg as leen aan die abdy van Sint Maximinus van Trier (Duitsland) gegee. Die owerstes van die klooster het Luxemburg as leenhere in die 9de en 10de eeu geregeer. Die burg wat tot beskerming van die streek opgerig is, het sy naam ook aan die omliggende gebied verleen. Die vroegste dokument waarin die naam Luxemburg verskyn dateer uit die jaar 963 toe graaf Siegfried Lucilinburhuc, die "klein burg" op die rotse van die huidige stad gekoop het.
Luxemburg was tot 1443 'n onafhanklike graafskap en later 'n hertogdom binne die verband van die Heilige Romeinse Ryk. Tydens die Middeleeue het vier Duitse keisers, vier Boheemse en een Hongaarse koning vanuit Luxemburg gekom; die bekendstes was Hendrik VII, hertog van Luxemburg en keiser van die Heilige Romeinse Ryk (1308-1313); Johan die Blinde, graaf van Luxemburg en koning van Boheme; Karel IV, Wenceslous II en Sigismond, keisers van die Rooms-Duitse Ryk en konings van Boheme. In sy bloeitydperk het die magsgebied van die Huis Luxemburg van Duitsland tot by die Russiese grens gestrek. Keiser Karel IV (1347-1378) het Luxemburg in 1354 tot hertogdom verhef.
Tussen 1443 en 1815 is Luxemburg deur buitelandse magte regeer: Deur die Boergondiërs (1443 tot 1506), deur die Spanjaarde (1506 tot 1684), deur die Franses (1684 tot 1697), deur die Oostenrykers (1714 tot 1795), en 'n tweede keer deur die Franses (1795 tot 1814).
Die Kongres van Wene (1815) het die onafhanklikheid aan Luxemburg verleen as deelstaat van die Duitse Statebond en in personele unie met die koning van Nederland (tot by die jaar 1890, die begin van Luxemburg se eie dinastie). Eers met die Verdrag van Londen (1839) het die groothertogdom sy volle soewereiniteit verkry, wat egter nog twee keer - tydens die Eerste en Tweede Wêreldoorlog - geskend is. Die land is in sy geskiedenis ook drie keer gedwing om gebiede aan Frankryk, België en Duitsland af te staan.
Ná die einde van die Eerste Wêreldoorlog het die Liberale en Sosialiste 'n poging onderneem om die monargie af te skaf en die aansluiting by België teweeg te bring, maar die Luxemburgse parlement het in Desember 1918 met 29 teen 11 stemme ten gunste van die onafhanklikheid van die groothertogdom gestem. Groothertogin Charlotte het destyds die regerende vorstin geword.
In 1922 is die doeane-unie tussen België en Luxemburg gestig, terwyl die Franse troepe die land in 1925 ontruim het.
Vandag is Luxemburg 'n trotse lid van die Europese Unie wat ondanks die noue samewerking met sy bure sy onafhanklikheid bewaar. Die nasionale leuse is dan ook "Mir wëlle bleiwe wat mir sinn" (Ons wil bly wat ons is).
[wysig] Politiek
Die Groothertogdom Luxemburg is 'n konstitusionele monargie met 'n parlementêre demokratiese stelsel. Die Groothertog is volgens die Luxemburgse Grondwet van 1868 die staatshoof. Die parlement met een kamer (Frans: Chambre des Députés) is die wetgewende orgaan van Luxemburg. Nasionale verkiesings vind elke vyf jaar saam met die verkiesings vir die Europese Parlement plaas. Luxemburgers, wat in die amptelike kiesersregister gelys is, is verplig om aan die verkiesings deel te neem.
Die uitvoerende gesag lê by die Groothertog en die regering. Die destydse regering beklee sy amp sedert 31 Julie 2004 en word gevorm deur die Eerste Minister Jean-Claude Juncker, wat ook die tradisionele titel Staatsminister dra, twaalf ministers, 'n adjunk-minister en 'n staatssekretaresse. Die Staatsraad met 27 lede dien as 'n raadgewende orgaan, en nege lede word respektiewelik deur die parlement, die Groothertog en die Staatsraad self benoem.
Die belangrikste politieke partye in Luxemburg is die Chrëstlich-Sozial Vollekspartei (CSV, Christelik-Sosiale Volksparty), die Lëtzebuergesch Sozialistesch Arbechterpartei (LSAP, Luxemburgse Sosialistiese Arbeidersparty), die Demokratesch Partei (DP, Demokraties-Liberale Party), die Gréng Alternativ/Gréng Lëscht Ekologesch Initiativ (Ekologiese Party) en die Aktiounskommittee fir Demokratie an Rentengerechtegkeet (Protesbeweging).
Ná die swak vertoning van die Demokratesch Partei, wat deel was van 'n Christelik-Sosiale-Liberale koalisieregering, in die algemene verkiesing op 13 Junie 2004 het die eerste minister Jean-Claude Juncker 'n nuwe sentraal-linkse CSV/LSAP-koalisieregering gevorm.
In 'n referendum op 10 Julie 2005 het die Luxemburgers die voorgestelde Europese Grondwet met 56,52 persent van die uitgebragte stemme goedgekeur.
[wysig] Geografie en klimaat
Luxemburg word soms die "groen hart" van Europa genoem, en Julius Caesar beskryf reeds die ondeurdringbare bosgebiede van die streek.
Uitlopers van die Ardenne- en Eifelgebergtes strek tot by die Ösling, die landskap in die noordelike deel van Luxemburg, wat deur bebosde heuwels, klein riviere en valleie gekenmerk word.
Die Gutland, die suidelike landskap, is 'n vlakte met bosgebiede, klein riviere, weivelde, akkerland en wingerde.
Die belangrikste riviere van Luxemburg is die Moesel (Duits: Mosel, Frans: Moselle), wat in die ooste ook die grens met Duitsland vorm, die Sauer, die Our en die Uelzecht (Frans: Alzette).
Luxemburg het 'n gematigde Wes-Europese klimaat wat hoofsaaklik deur westerse Atlantiese winde beïnvloed word, met aangename somers en milde winters. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur is 9 °C (0,8 °C in Januarie en 17,5 °C in Julie) en die gemiddelde jaarlikse reënval 782,2 millimeter. Weerstoestande in die noorde van die land, die Ösling, word deur laer temperature en hoër neerslae gekenmerk.
[wysig] Ekonomie
Die regerings van Luxemburg besef al vroeg die noodsaaklikheid om deel van 'n groter ekonomiese gemeenskap te word. In 1842 sluit Luxemburg by die Duitse Doeaneverbond aan. Eers met die einde van die Eerste Wêreldoorlog beweeg die groothertogdom in sy buitelandse en ekonomiese beleid nader aan België. Die twee lande vorm sedert 1921 'n ekonomiese gemeenskap, wat in 1958 deur Nederland vergroot en tot die Benelux-unie uitgebou word. In 1957 word Luxemburg ook 'n lid van die Europese Ekonomiese Gemeenskap, die historiese voorloper van die Europese Unie.
Met die opbloei van die staalnywerheid aan die begin van die 20ste eeu word Luxemburg een van die welvarendste Europese nasies, en sy landbou, nywerhede en dienstesektor strewe steeds daarna om ten opsigte van modernisering en integrasie in die Europese ekonomie die voortou te neem.
Vanaf 1969 belê die Luxemburgse regering massief in die Arbed-staalaanlegte, en reeds een jaar later bereik die Luxemburgse staalproduksie 'n rekordsyfer van 5,5 miljoen ton (wat gelykstaan aan 16 ton per inwoner of twintig keer so veel as byvoorbeeld in Duitsland). Staal lewer destyds twee derdes van Luxemburg se uitvoerwaarde en skep 'n groot aantal werkgeleenthede, wat ook duisende buitelandse werknemers insluit.
Die Luxemburgse regering bevorder sedert 1929 danksy 'n liberale wetgewing die vestiging van buitelandse beleggingmaatskappye en banke. Vandag is die land een van die finansiële sentra van Europa, en die voordelige belastingwetgewing lok groot en klein beleggers na die groothertogdom. Ander belangrike sektore van die ekonomie is handel en vervoer, assuransiemaatskappye, media en radio- en televisiemaatskappye wat ook programme vir die buurlande uitsaai. Die Luxemburgse onderneming SES-Global is die grootste satellietmaatskappy ter wêreld. Satelliet-TV-, -radio-, en -datatransponders word vir heel Europa aangebied. Die belangrikste uitvoergoedere is metale, masjiene, plastiek en industriële gom.
Die bruto geografiese produk het in 2006 33 miljard € (of 71 500 € per capita) beloop, terwyl die bruto minimum-loon of -salaris in Januarie 2007 op 1 570,28 € vasgestel is.
[wysig] Demografie
Volgens die sensus van 2001 was Luxemburg se bevolking in daardie jaar 439 764. Dit het tot 448 000 in 2003 en 480 222 inwoners in Julie 2007 gegroei.
Naas die inheemse Moesel-Frankiese Lëtzebuergers (277 900) was daar in 2007 sowat 198 100 buitelanders (41,6 persent van die totale bevolking en die hoogste persentasie buitelanders in 'n lidstaat van die Europese Unie), veral Portugese (73 700), Franse (25 200), Italianers (19 100), Belgiërs (16 500), Duitsers (11 300), Britte (4 800), Nederlanders (3 700) en Spanjaarde. 26 900 buitelanders het uit nie-EU-lande gekom. Meer as 134 000 pendelaars uit die buurlande (waarvan 67 500 Franse, 35 000 Belgiërs en 31 500 Duitsers) werk in Luxemburg.[1]
In 2002 was 86 persent van die bevolking Rooms-Katoliek. Die jaarlikse bevolkingsgroei het in 2003 sowat 1 persent beloop, die lewensverwagting 78 jaar. 18,9 persent van die bevolking was jonger as 15 en 14,9 persent ouer as 65 jaar.
Die stedelike bevolking in Luxemburg het in 2003 92,5 persent beloop. Die grootste stede naas Luxemburg (stad) met 83 800 inwoners is Esch-Uelzecht (Frans: Esch-sur-Alzette, 29 100 inwoners in 2007), Déifferdeng (Frans: Differdange, Duits: Differdingen, 20 100 inwoners), Diddeleng (Frans: Dudelange, Duits: Düdelingen, 18 000 inwoners), Péiténg (Pétange/Petingen, 15 000 inwoners) en Suessem (Sanem/Sassenheim, 14 100 inwoners). Echternach is 'n bekende bedevaartsentrum en toeristebestemming.
[wysig] Taalbeleid
Weens die noue politieke en ekonomiese bande met België is Frans die taal van die administrasie en wetgewing, terwyl die koerante in Duits verskyn. Die inheemse dialek en omgangstaal, Luxemburgs of Lëtzebuergesch, is 'n Moesel-Frankiese streektaal wat tot die Middelduitse groep van dialekte behoort. Net soos die Switsers-Duitse dialek in Switserland raak Lëtzebuergesch sedert die Tweede Wêreldoorlog al hoe meer gewild en ontwikkel tot die derde amptelike taal.
Hoewel daar in 1946 pogings onderneem is om die spelling te reformeer, volg dit in die algemeen nog steeds meer of minder die reëls van die Duitse taal. Talle vreemde woorde word uit die Franse taal oorgeneem. Meertaligheid beteken in Luxemburg dat net die situasie bepaal watter taal gebruik word: Lëtzebuergesch is die omgangstaal wat ook in die parlement, op die radio en op die televisie gebruik word; Duits is die taal van die meeste koerante; terwyl die onderwys op skool aanvanklik in Duits en later in Frans voorsien word.
[wysig] Verwysings
[wysig] Sien ook
|
|
 |
|---|---|
| België | Bulgarye | Ciprus | Denemarke | Duitsland | Estland | Finland | Frankryk | Griekeland | Hongarye | Ierland | Italië | Letland | Litaue | Luxemburg | Malta | Nederland | Oostenryk | Pole | Portugal | Roemenië | Slowakye | Slowenië | Spanje | Swede | Tsjeggië | Verenigde Koninkryk |
|
