Końskowola

Z Wikipedii

Współrzędne: 51°25' N 22°03' E51.4166667 22.05 (Końskowola)

Końskowola

Herb Końskowoli

Ewa Gruza

9,81 km²

51° 25' N
22° 03' E

Liczba
mieszkańców (2004)
• liczba ludności
• gęstość

2188
223 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

24-130

Tablice rejestracyjne

LPU

Położenie na mapie Polski

Końskowola

Strona internetowa wsi

Końskowola – wieś położona w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, w gminie Końskowola. Leży na Wysoczyźnie Lubartowskiej, nad rzeką Kurówką, w odległości 5 kilometrów na wschód od Puław oraz 10 km na zachód od Kurowa i 42 km od Lublina. Przebiega przez nią droga krajowa nr 12 oraz linia kolejowa (Szlak E-20).

Miejscowość jest siedzibą gminy Końskowola.

[edytuj] Pochodzenie nazwy

Popularne podanie wyjaśnia pochodzenie nazwy wsi poprzez rzekomą historię chłopa, który na rozstaju dróg chciał skręcić w jedna stronę, podczas gdy jego koń - w drugą. Chłop ostatecznie miał się zgodzić na ten wybór. W związku z tym to miejsce miano później nazwać Końską Wolą, z czasem - w skrócie - Końskowolą.

Prawda jest zupełnie inna. Od momentu kiedy Jan z Konina został właścicielem wsi Wola Witowska, tę ostatnią zaczęto nazywać Wolą Konińską. Z czasem nazwa ewoluowała, poprzez formę Konińska Wola, do obecnej.

[edytuj] Historia

Najstarsze ślady ludzkiej obecności w okolicach Końskowoli należy datować na 10 000 r. p.n.e. Zorganizowane ludzkie osady istniały w okolicy od X wieku.

[edytuj] Początki

Data lokacji wsi jest nieznana. Jej początki należy wiązać z sąsiednimi Witowicami, które wystarczająco ludne i zagospodarowane, dały początek Woli Witowskiej. Miało to miejsce zapewne w ciągu XIV wieku. We wsi wystawiono kościół, który nie od razu stał się jednak siedzibą parafii. Spis parafii z 1375 nie wymienia Woli Witowskiej; Jan Długosz podaje, że parafię erygował biskup Piotr Wysz, a więc miało to miejsce nie wcześniej niż w końcu 1392 r. Dzięki kościołowi i temu, że tu rezydowali właściciele okolicznych dóbr, to Witowska Wola, a nie starsze Witowice, stała się centrum administracyjnym, handlowym i kulturalnym okolicy (tzw. klucza końskowolskiego).

Pierwsze większe wzmianki o miejscowości występują w Liber Beneficiorum Jana Długosza. W Końskowoli Tęczyńscy wystawili dwór mieszkalny, opisywany jako fortalicja. Najnowsze badania wskazują, że obecny budynek plebanii jest pozostałością po zburzonym i przebudowywanym dworze.

[edytuj] Okres miejski i XIX wiek

Promesę na nadanie praw miejskich Andrzej Tęczyński uzyskał 8 czerwca 1532. Końskowola była miastem do 1870, kiedy, podobnie jak wiele podobnych jej miejscowości, utraciła prawa miejskie na skutek reformy administracyjnej, uzyskując status osady. Jako oficjalny powód podawano wiejski charakter miejscowości, ale wśród motywów władzy mogło być też chęć ukarania za poparcie udzielone powstaniu styczniowemu. Wielu mieszkańców wzięło bowiem czynny udział w walkach, a sama miejscowość przez pewien okres pełniła rolę bazy wypadowej dla ugrupowań partyzanckich, między innymi grupy Józefa Jankowskiego ps. Szydłowski, która to grupa walczyła w bitwie pod Żyrzynem.

W XIX wieku Końskowola była znaczącym ośrodkiem włókienniczym, przede wszystkim wskutek powiązań miejscowych producentów z przedsiębiorcami rosyjskimi. Prosperita przyciągała imigrantów, między innymi z Saksonii. Między 1897 a 1914 rokiem ludność Końskowoli powiększyła się z około 3200 do 5675 osób.

[edytuj] XX wiek

Niepokoje lat 1905-1906 nie ominęły Końskowoli. 1 maja 1905 kilkuset mieszkańców Końskowoli oraz okolicznych miejscowości zebrało się w celu przeprowadzenia pochodu i zdemolowania urzędu gminnego; niesiono czerwone flagi, śpiewano pieśni rewolucyjne. Manifestację rozpędzili Kozacy. 16 lipca odbył się w zakładach włókienniczych wiec solidarnościowy z pracownikami zakładów łódzkich, a następnie manifestacja. Strajkowano również w 1906, w tym w dniu 1 maja; ponadto sześciokrotnie rozbijano sklepy monopolowe (przynoszące państwu podatki), miał miejsce również bojkot wyborów do Dumy. Władze, walcząc z wystąpieniami, 12 stycznia 1906 i w dniach następnych przeprowadziły pacyfikację miejscowości, polegającą na aresztowaniach, publicznym biciu.

Kiedy wybuchła I wojna światowa, Rosjanie zarządzili ewakuację zakładów przemysłowych i spalili część miejscowości, wielu mężczyzn wcielono do wojska. Główne walki szczęśliwie ją ominęły.

W 1926 mieszkańcy podjęli bezskuteczną inicjatywę w sprawie przywrócenia praw miejskich. Tymczasem warto odnotować, że do 1939 w Końskowoli nie było 7-klasowej szkoły podstawowej, ani budynku szkolnego. Istniały za to we wsi: straż pożarna, koło gospodyń wiejskich, Związek Młodzieży Wiejskiej, Stowarzyszenie Młodzieży. W 1934 powstało boisko sportowe. Odbywały się tu liczne wiece polityczne.

Naloty niemieckie, które tak dotknęły pobliskie Puławy i Kurów, szczęśliwie ominęły Końskowolę. Została ona zajęta przez Niemców 15 września 1939. Powiat puławski był przez okupanta traktowany przede wszystkim jako rezerwuar siły roboczej i żywności. Na Końskowolę nałożono obowiązek (tzw. kontyngent) utrzymywania 22 tysięcy Niemców. W 1940 istniał tu krótko obóz dla jeńców wojennych; istniał tu także w latach 1940-1943 obóz pracy, związany z przebudową pobliskiej linii kolejowej, dróg oraz folwarkiem rolnym.

Osobnym rozdziałem są dzieje ludności żydowskiej. W okresie międzywojennym istniała tu bowiem spora społeczność żydowska, posiadająca między innymi bożnicę i kirkut. Do Żydów należała również większość zakładów usługowych i sklepów. Okupant utworzył tu getto, do którego zwożono między innymi ludność z Puław, a także zza granicy, głównie ze Słowacji. Likwidacja getta nastąpiła w 1942 roku, wskutek masowych mordów w pobliskim lasku, oraz wywiezienia części ludności do Sobiboru. Po wymordowaniu ludności żydowskiej, liczba mieszkańców osady spadła do 1489.

W miejscowości rozwijał się ruch oporu, działały organizacje zbrojne. Szczególnie silne były tu Bataliony Chłopskie. W maju 1944 dwaj partyzanci z tej organizacji rozbroili dwóch Niemców. Odbywały się tutaj także tajne komplety, na poziomie nauczania szkoły elementarnej i, od 1942, także średniej.

Wyzwolenie osady nastąpiło 25 lipca 1944 i należy wiązać je z Akcją Burza. Niemiecki oddział zmotoryzowany miał za zadanie podpalić osadę. Przeciw nim wystąpili mieszkańcy, którym z pomocą przyszedł oddział dyspozycyjny Kedywu, a następnie oddziały Batalionów Chłopskich. W trakcie tych walk, do osady wkroczyła Armia Czerwona i Armia Krajowa.

Po wojnie w okolicy działały oddziały podziemia niepodległościowego, nie uznające władzy ludowej. Jednen z nich zastrzelił w 1944 Wojciecha Popiołka, komendanta Milicji Obywatelskiej w Końskowoli, w jego domu w pobliskich Sielcach, a w kilka miesięcy później także kilku członków jego rodziny.

[edytuj] Okres współczesny

Obecnie Końskowola ma charakter osiedla satelitarnego dla Puław. Mieszkańcy nie chcą jednak przyłączenia jej do tego miasta, przeciwnie, w marcu 2006 podjęto starania o odzyskanie praw miejskich.

[edytuj] Edukacja, kultura i rozrywka

We wsi działa Klub Sportowy Powiślak Końskowola, a także Zespół Pieśni i Tańca Powiśle, w tej chwili pod opieką Domu Chemika w Puławach.. Miejscowy Dom Kultury organizuje corocznie Święto Róż, które, poświęcone promocji szkółkarstwa, jest również okazją do rodzinnego festynu. We wsi istnieje Towarzystwo Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Fara Końskowolska, zajmujące się promocją miejscowości i renowacją jej dziedzictwa kulturowego.

[edytuj] Miejsca warte odwiedzenia

Kościół parafialny pw. Znalezienia Krzyża Św. i św. Andrzeja Apostoła, z około połowy XVI wieku, z unikalnym w skali kraju pomnikiem grobowym Vanitas (Marność Życia) - prawdopodobnie pomnikiem grobowym Łukasza z Bnina Opalińskiego, oraz dziełami Tylmana z Gameren: nagrobkiem Zofii z Opalińskich Lubomirskiej i portalami.
Dawny cmentarz przykościelny, upamiętniono tu pomnikami m. in. Franciszka Dionizego Kniaźnina oraz generała Józefa Orłowskiego,
Kościół pw. św. Anny, dawny przyszpitalny, z 1613r.,
Klasycystyczny ratusz miejski z 1775r.,
Relikt cmentarza ewangelicko-augsburskiego.

[edytuj] Związani z Końskowolą

Pominięto właścicieli dóbr końskowolskich, wymienionych osobno w artykule klucz końskowolski.

Andrzej Schoneus - ośmiokrotny rektor Wszechnicy Jagiellońskiej, proboszcz końskowolski od 1606,
Franciszek Zabłocki - poeta, komediopisarz, proboszcz końskowolski od 1800,
Józef Orłowski - polski generał, zmarły w Końskowoli.
Grzegorz Piramowicz - Członek Komisji Edukacji Narodowej, proboszcz końskowolski,
Franciszek Dionizy Kniaźnin - poeta, komediopisarz, mieszkał i zmarł w Końskowoli,
Władysław Oleszczyński - grafik, medalier, urodzony w Końskowoli,
Julia Pirotte - znany belgijski fotograf, urodzona w Końskowoli.
Małgorzata Sadurska (ur. 1975 w Puławach) - posłanka na sejm VI kadencji, sekretarz stanu w Kancelarii Premiera w sejmie V kadencji

[edytuj] Końskowola w literaturze

Bardzo też liche piwsko w tej Końskowoli! - zauważył pan Zagłoba.
- Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem

Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów
o Końskowoli

[edytuj] Bibliografia

Dzieje Końskowoli, (red.) Ryszard Szczygieł, Końskowolskie Towarzystwo Regionalne, Lublin 1988,
Historia i zabytki. Końskowola, broszura TODK Fara Końskowolska, Końskowola 2005,
Przemysław Pytak, Adam Soćko, Plebania w Końskowoli, Spotkania z zabytkami, nr 7, lipiec 2005,
S. Wojciechowski, Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, Warszawa 1966.