Chrząchów

Z Wikipedii

Współrzędne: 51°25' N 22°7' E51.4166667 22.1166667 (Chrząchów)


Chrząchów
Województwo	lubelskie
Powiat	puławski
Gmina	Końskowola
Sołtys	Marta Skruszeniec
Powierzchnia	7,23 km²
Położenie	51° 25' N 22° 7' E
Wysokość	180,2 m n.p.m.
Liczba mieszkańców (1410) • liczba ludności • gęstość	7 102 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	81
Kod pocztowy	24-130 Końskowola
Tablice rejestracyjne	KWI
Położenie na mapie Polski Chrząchów

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Rzeka Kurówka w Chrząchowie

Chrząchów, wieś położona nad rzeką Kurówką w województwie lubelskim, powiecie puławskim, gminie Końskowola, w odległości 4 km od Kurowa, 6 km od Końskowoli i 12 km od Puław i 35 km od Lublina. Najwyższym punktem wsi jest Łysa Góra (180,2 m n.p.m).

Wieś liczy około 160 gospodarstw i nieco więcej domów, znajdują się tu: kaplica pw. Trójcy Świętej – kościół filialny dla parafii pw. Znalezienia św. Krzyża i św. Andrzeja Apostoła w Końskowoli, szkoła podstawowa i przedszkole, remiza strażacka ochotniczej straży pożarnej, agencja pocztowa, dwa sklepy.

Chrząchów posiada dogodne położenie komunikacyjne – nieopodal trasy krajowej Warszawa-Lublin. Docierają tu również autobusy puławskiej komunikacji miejskiej. Mieszkańcy mogą korzystać z autobusowej komunikacji prywatnej: Pulki-Puławy, przez Chrząchów, Końskowolę.

Spis treści

1 Nazwa wsi
2 Historia
3 Części wsi
- 3.1 Stara Droga jako ulica
4 Gospodarka
5 Literatura
6 Zobacz też
7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Nazwa wsi

Nazwa wsi spotykana była dawniej w księgach metrykalnych w formie Krzochów; tak też mówili niektórzy starzy ludzie. Księgi metrykalne nie są jednak jedynym źródłem poznania historii Chrząchowa. Inne, nawet starsze dokumenty posługują się obecną pisownią. Krzochów może być fonetycznym zapisem obecnej nazwy.

Nazwę wsi można wyjaśniać na kilka niezależnych sposobów. Według pierwszej relacji mieszkańców, nazwa pochodzi od chrząkania dzików, które podchodziły pod ludzkie gospodarstwa. Taka relacja znana jest co najmniej od okresu 20-lecia międzywojennego. Jest ona o tyle prawdopodobna, gdyż zapewne do momentu lokacji dwóch wsi na drugim, północnym brzegu Kurówki, lasy stanowiły północne otoczenie wsi. Według innych domysłów, nazwa może pochodzić od gwarowego krzoki (krzaki), co również wskazywałaby na położenie wsi pod lasem. Inna możliwość to pochodzenie nazwy od nazwiska właściciela lub mieszkańca wsi. W starszych księgach metrykalnych można odnaleźć np. zbliżone nazwisko Krzeczek.

[edytuj] Historia

Pierwsze wzmianki o Chrząchowie sięgają XV wieku. Uważa się jednak, że wieś powstała dużo wcześniej, między X a XIII wiekiem (tak wskazują wykopaliska). Miejscowość została zasiedlona zapewne przez byłych mieszkańców wsi położonych od niej na południe (w szczególności wsi Pożóg (obecnie Stary Pożóg), a poszukujących lepszych warunków bytowania (dostęp do rzeki Kurówki). Był to jeden z etapów akcji osadniczej, postępującej w kierunku północnym od dawnej trasy komunikacyjno-handlowej Lublin-Wąwolnica-przeprawy na Wiśle (fragment drogi handlowej Poznań-Ruś). Oczywiście mniej zorganizowane osiedla ludzkie mogły istnieć tu wcześniej, skoro na terenie dzisiejszego pobliskiego Nowego Pożogu istniały już w epoce mezolitu (8 tys. – 5 tys. lat p.n.e., a rówieśnicy budowniczych Biskupina pozostawili ślady na terenie dzisiejszej Opoki.
Pierwszym znanym z imienia właścicielem Chrząchowa był rycerz Mikołaj, o którym nie ma żadnych dodatkowych informacji. Jest notowany jako właściciel wsi w 1430 roku.
Prawdopodobnie od momentu powstania Chrząchów należał do parafii końskowolskiej. Przed jej erygowaniem, żyjący w okolicy ludzie mogli korzystać z posługi kapłanów z Jaroszyna za Wisłą, Gołębia, Wietrznej Góry (dziś: Kazimierz Dolny), Garbowa, istnieje też przekaz o efemerycznym kościele w Kurowie XII wieku.
W początkach XV wieku Chrząchów należał do jednego z potomków Dziersława z Konina. Ponieważ Chrząchów pojawia się w dokumentach dotyczących działu spadku Dziersławie, musiał on zatem zakupić wieś albo jeszcze w 1430 roku, albo niedługo potem, tuż przed śmiercią.
Przez stulecia wieś, będąc własnością prywatną, wchodziła w skład tzw. klucza końskowolskiego. Pozostawała kolejno własnością Tęczyńskich, Zbaraskich, Daniłłowiczów, Opalińskich, Lubomirskich, Sieniawskich i Czartoryskich.
Postępujące przeludnienie wsi spowodowało konieczność przekroczenia przez osadników Kurówki i lokowania nieopodal na północ nowych wsi: Chrząchówka (XV wiek) i Woli Chrząchowskiej (obecnie Pulki) (XVI wiek).
W XIX wieku istniała we wsi karczma.
Słownik Geograﬁczny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich podaje, że w 1827 roku było we wsi 45 domów i 335 mieszkańców.
W momencie uwłaszczenia w latach 60. XIX wieku wieś liczyła: 70 gospodarstw chłopskich, placówkę przeznaczoną na szkołę i placówkę przeznaczoną na kuźnię. W obrębie wsi było wyznaczonych również 6 gospodarstw obrabianych przez małorolnych chłopów z Wólki Nowodworskiej.
W latach 70. XIX wieku z Chrząchowa wydzieliła się Wygoda.
Podczas I wojny światowej Chrząchów został doszczętnie spalony przez wojska austriackie, przygotowujące się do ofensywy (wieś miała Austriakom zasłaniać widok).
Mieszkańcy wsi walczyli w wojnie polsko-bolszewickiej oraz w kampanii wrześniowej.
10 września 1939 roku wieś została zbombardowana przez samoloty Luftwaffe. Zginęło kilka spokrewnionych lub spowinowaconych ze sobą osób oraz nieznany mężczyzna, przechodzący akurat przez wieś (wszyscy są pochowani w jednej mogile na cmentarzu w Końskowoli).
W czasach II wojny światowej część mieszkańców wsi należała do ruchu oporu (Bataliony Chłopskie). Kilku mieszkańców zostało zamordowanych w więzieniu na Zamku Lubelskim.
W 1944 roku rozbrojono w Chrząchowie grupę wycofujących się wraz z hitlerowcami Ukraińców.
W latach 60. miały miejsce dwa ważne wydarzenia: pożar Starej Drogi oraz wyasfaltowanie drogi przez wieś.

[edytuj] Części wsi

W obrębie wsi mieszkańcy tradycyjnie wyróżniają części, które noszą własne nazwy. Idąc od zachodu są to: Chiny, Serbia, Stara Droga, Głodna Kuchnia. W użyciu jest jeszcze określenie Koniec, zawsze z przymiotnikiem ten, tamten, dla odróżnienia, który koniec wsi mówiący ma na myśli.

Chiny (nazwa o niewyjaśnionym pochodzeniu) to zachodnia część do przystanku autobusowego przy remizie;
Serbia (nazwa o niewyjaśnionym pochodzeniu) rozciąga się od tego przystanku do miejsca, gdzie znajduje się relikt starej ulicy, prowadzącej wzdłuż rzeki (Starej Drogi), to miejsce jest również oznaczone przez przystanek autobusowy i rów melioracyjny;w centrum jedyny sklep.
Stara Droga to część wsi, niegdyś znajdująca się przy zanikłej już ulicy prowadzącej wzdłuż rzeki;
Głodna Kuchnia (nazwa pochodzi zapewne od najgorszych gruntów), to wschodnia część wsi.

[edytuj] Stara Droga jako ulica

Termin Stara Droga posiada dwa znaczenia: oznacza część wsi, oraz reliktową już ulicę. Karta Topograficzna Królestwa Polskiego (tzw. Mapa Kwatermistrzostwa), dokumentująca osadnictwo polskie w końcu lat 30. XIX wieku, ukazuje Chrząchów jako wieś rozmieszczoną wzdłuż rozwidlającej się drogi. Miejsce rozwidlenia znajdowało się w punkcie charakterystycznego zakrętu dzisiejszej (głównej) drogi, a więc mniej więcej w środku wsi. Z tego punktu wychodziły dwie ulice, z których jedna biegła łukiem blisko rzeki, natomiast druga linią prostą w kierunku traktu lubelskiego. Obie zbiegały się w końcu wsi. Wzdłuż tej pierwszej rozmieszczonych było więcej budynków, ale istniały one również wzdłuż tej drugiej. Było ich znacznie mniej. Druga ulica miała tę zaletę, że jako prostsza, była też krótsza, a więc zapewne częściej używana w tranzycie. Druga ulica pozostała do dzisiaj i to nad nią przeniesiono siedziby, natomiast pierwsza zanikła. Powodem mogły być wiosenne powodzie, pożary, lub wygoda (mniejsza odległość do pól). Po ostatnim wielkim pożarze odbudowywane domy stanęły w większości przy drodze asfaltowej. Śladem osadnictwa nad rzeką były liczne przypadki wyorywania fragmentów naczyń, wapna (bielono nim chaty).

Stara Droga zanikała fazami. Dowodem jest też to, że nazwa części wsi Stara Droga, nie oddaje w pełni miejsca, gdzie biegła druga ulica. Część ta zaczyna się przy rowie melioracyjnym, gdzie też biegnie maleńki fragment drogi gruntowej, prostopadły do ulicy. Tymczasem według oglądu dokładnej mapy, część ta zaczynała się znacznie wcześniej na zachód.

[edytuj] Gospodarka

Ludność zajmuje się różnymi zajęciami rolniczymi, głównie uprawą zbóż, tytoniu, malin, truskawek, porzeczek, drzewek owocowych, róż i sadzonek roślin ozdobnych. Kilka gospodarstw zajmuje się hodowlą zwierzęcą w większej skali, ale ta ogólnie we wsi zanika. Rolnictwo z reguły nie jest jedynym zajęciem ludności, pracującej w różnych branżach w niedalekich Puławach i pozostałych miejscowościach regionu.

[edytuj] Literatura

Dzieje Końskowoli (red.) Ryszard Szczygieł, Końskowolskie Towarzystwo Regionalne, Lublin 1988
S. Wojciechowski, Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, Warszawa 1966
Akta metrykalne parafii Końskowola od XVII wieku
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, (red.) F. Sulikowski, B. Chlebowski, J. Krzywicki i W. Walewski
Tabela likwidacyjna i Tabela nadawcza wsi Chrząchów, AP w Lublinie
Mapa Kwatermistrzostwa, 1839