Żyrardów

Z Wikipedii

Zimowa panorama Placu Jana Pawła II

Współrzędne: 52°03' N 20°26' E52.05 20.4333333 (Żyrardów)

Żyrardów


Herb Żyrardowa	Flaga Żyrardowa

Gmina
- rodzaj

Żyrardów
miejska

Założono

1830

Prawa miejskie

1916

Prezydent miasta

Andrzej Wilk

Powierzchnia

14,35 km²

Położenie

52° 03' N
20° 26' E

Liczba mieszkańców (2004)
- liczba ludności
- gęstość

41 516
2886,8 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

96-300

Tablice rejestracyjne

WZY

Położenie na mapie Polski

Żyrardów

TERC10
(TERYT)

1142038011

Miasta partnerskie

Hajdúszoboszló

Lourmarin

Le Creusot

Siero

Urząd miejski³

pl. Jana Pawła II 1
96-300 Żyrardów
tel. 46 855-36-93; faks 46 855-37-82
(e-mail)

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Strona internetowa miasta

Żyrardów to miasto i gmina w województwie mazowieckim, w powiecie żyrardowskim, położone na Równinie Łowicko-Błońskiej, nad rzeką Pisią Gągoliną, 45 km na południowy zachód od Warszawy i 90 km na północny wschód od Łodzi. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa skierniewickiego.

Według danych z 30 września 2006², miasto miało 41 426 mieszkańców.

[edytuj] Historia

W roku 1833 na ziemiach należących do Łubieńskich założono osadę Rudę Guzowską. Powstanie miasta łączy się z utworzoną w roku 1828 w Marymoncie pod Warszawą fabryką wyrobów lnianych, którą następnie przeniesiono na teren osady, obecnego Żyrardowa. Mechaniczną przędzalnię lnu zorganizował na zlecenie rządu Królestwa Polskiego Filip de Girard.

W dniu 24 czerwca 1829 postanowiono założyć spółkę pod nazwą "Karol Scholtz i Współka", w której skład wchodzili: Tomasz, Jan i Henryk Łubieńscy, Józef Lubowidzki - wiceprezes Banku Polskiego i Karol Scholtz - radca handlowy Banku. Miała ona zająć się rozwojem mechanicznego przędzenia lnu na maszynach wynalezionych przez Filipa de Girarda. Formalny akt spółki spisano 9 sierpnia 1830. W dokumencie tym osada, w której miano w ciągu 2 lat zbudować budynki fabryczne oraz budynki mieszkalne dla tkaczy i robotników, nosiła nazwę Żyrardów. Budowę przędzalni mechanicznej i tkalni ręcznej rozpoczęto na początku 1830 roku, w tym czasie w zakładzie w Marymoncie trwała produkcja eksperymentalna, która miała być później zastosowana na szeroką skalę w zakładach żyrardowskich. Prace nad budową fabryki zostały przerwane na pewien czas przez wybuch powstania listopadowego, kiedy to zakład w Marymoncie został zamieniony na fabrykę broni, a sam Filip de Girard, który był dyrektorem technicznym fabryki, brał udział w powstaniu. W 1832 budowa fabryki została wznowiona, a produkcja ruszyła w dniu 24 lipca 1833. Datę tę uznaje się za datę powstania zakładów żyrardowskich, a 9 sierpnia 1830 za dzień powstania osady Żyrardów.

W 1848 przez Żyrardów ruszyła kolej parowa na trasie Warszawa - Wiedeń.

13 marca 1857 zakłady zostają zakupione przez Karola Hiellego i Karola Dittricha, którzy zajmują się dalszą ich rozbudową, a także rozbudową osady fabrycznej, czynili to także ich następcy m.in. Karol Dittrich (syn). Pobudowane zostają m.in. osiedle robotnicze, pralnia dla robotników, szpital, szkoły, ochronka, resursa oraz kościół katolicki pw. św. Karola Boromeusza i inne.

Inscenizacja strajku szpularek, który rozpoczął strajk w 1883.

W dniach 23-28 kwietnia 1883 ma miejsce w zakładach żyrardowskich pierwszy strajk powszechny, wywołany obniżeniem płac pracownicom zatrudnionym w szpularni. W czasie strajku doszło do starć z wojskiem sprowadzonym przez gubernatora Warszawskiego. 25 kwietnia po aresztowaniu 10 robotników doszło do zamieszek w pobliżu aresztu, w czasie których oddano strzały do strajkujących. Zginęły 3 osoby a kilka zostało rannych. W dniach następnych aresztowano kolejne osoby oskarżone o organizowanie i udział w strajku, łącznie 39 osób. W latach następnych miały miejsce kolejne strajki, m.in. w październiku 1885, marcu 1887, marcu 1889, maju 1891, listopadzie 1895 i lutym 1905. Dało to z czasem miastu, będącemu miejscem ciągłych zatargów i ruchów strajkowych, przydomek "Czerwony".

W przeddzień wybuchu I wojny światowej Żyrardów był ciągle rozwijającym się ośrodkiem przemysłowym, zakłady żyrardowskie były największą fabryką tej branży w Królestwie Polskim i największą fabryką wyrobów lnianych w Europie. Na początku XX wieku zaczęły powstawać także inne drobne zakłady produkcyjne i usługowe m.in.: garbarnie, browar, gorzelnia, pracownie krawieckie itp. Powstawały liczne szkoły, a 7 listopada 1905 miał miejsce strajk uczniów czterech żyrardowskich szkół domagających się nauczania w języku polskim.

W 1914 na początku działań wojennych Żyrardów położony w pobliżu wschodniego odcinka frontu przebiegającego na linii Płock-Bzura-Rawka zaczęto przekształcać w zaplecze frontowe: napływały ze wschodu jednostki wojskowe, zaczęto wysiedlać w głąb Rosji obywateli niemieckich, rozlokowano szpitale wojskowe. Brak dostaw potrzebnych surowców zmusił właścicieli do zamknięcia fabryk, z których na początku 1915 roku zaczęto wywozić towary i maszyny w głąb Rosji. Po przerwaniu w lipcu 1915 frontu przez wojska austriacko-niemieckie wycofujący się Rosjanie wysadzili w powietrze ważniejsze oddziały fabryki.

Brak zatrudnienia oraz trwająca wojna powodowały że osada fabryczna zaczęła powoli pustoszeć. Wybuchały epidemie chorób zakaźnych: tyfus, cholera, szkarlatyna, czerwonka itp. Dodatkowo po zajęciu Żyrardowa Niemcy zlikwidowali wypłacane dotychczas robotnikom przez zarząd fabryki zapomogi, co zmusiło niektórych do opuszczenia osady i wyjazdu w poszukiwaniu pracy.

Budynek magistratu

W roku 1916 na mocy zarządzeń okupacyjnych władz niemieckich Żyrardów otrzymał prawa miejskie. Obszar nowo utworzonego miasta obejmował: osadę fabryczną Żyrardów, folwark Ruda Guzowska, tereny użytkowane przez Zarząd Kolei oraz wsie Ruda Guzowska, Podlas i część Teklinowa.

Na początku okresu międzywojennego zakłady żyrardowskie przeszły pod zarząd państwa, zostały odbudowane i ponownie uruchomione. Żyrardów znów zaczął się rozwijać i do 1931 liczba mieszkańców osiągnęła stan sprzed I wojny światowej. Jednak po przejęciu w listopadzie 1923 zakładów przez konsorcjum francuskie fabryka zaczęła podupadać, zaczęło się zwiększać bezrobocie pogłębione dodatkowo przez wielki kryzys (od 1929). Ponieważ przeprowadzone kontrole wykazały liczne nadużycia, sprawa trafiła do sądu (tzw. afera żyrardowska) i w 1936 fabryka została przekazana pod zarząd Państwowego Banku Rolnego.

12 września 1939 do Żyrardowa wkroczyły wojska niemieckie. W 1939 w Żyrardowie mieścił się obóz przejściowy dla jeńców polskich. W dniach 1-9 lutego 1941 miało miejsce wysiedlenie Żydów z Żyrardowa do getta w Warszawie. W okresie okupacji na terenie Żyrardowa działały organizacje podziemne ZWZ-AK i GL-AL przeprowadzające wiele akcji zbrojnych i dywersyjnych, co spotykało się z akcjami odwetowymi ze strony niemieckiej. Akcje takie miały miejsce m.in. w sierpniu 1943 gdy po aresztowaniu 360 robotników część z nich została zabita w Międzyborowie pod Żyrardowem, czy w październiku 1943, gdy pod murami zakładów Niemcy rozstrzelali 24 osoby. Od 1940 w mieście prowadzone były komplety tajnego nauczania na poziomie gimnazjalnym i licealnym, maturę wojenną zdało 40 osób. Żyrardów został wyzwolony 16 stycznia 1945.

[edytuj] Zabytki

Kościół pw. Matki Bożej Pocieszenia w Żyrardowie

Większość zabytków miasta mieści się na terenie osady fabrycznej z XIX i początku XX wieku. Uważa, że żyrardowska osada fabryczna jest obecnie jedynym w Europie, zachowanym w całości, zespołem urbanistycznym miasta przemysłowego z tego okresu. Ponieważ budynki mieszkalne i użyteczności publicznej nadal pełnią swoją funkcję, kompleks ten jest nazywany "żywym skansenem". Jednym z bardziej charakterystycznych zabytków jest Kościół p.w. Matki Bożej Pocieszenia - kościół farny, zbudowany w latach 1900 - 1903, w stylu neogotyckim, arch. Józef Pius Dziekoński. Wybudowany m.in. z funduszy K. Dittricha, który przeznaczył też na ten cel ponad 3 mln cegieł z będącej jego własnością cegielni w Radziejowicach. Kościół wzorowany na katedrze w Kolonii - 2-krotnie pomniejszony pod względem wysokości, 4-krotnie pod względem powierzchni i 8-krotnie pod względem kubatury. Witraże projektował Józef Mehoffer. Obok plebania z 1903 r.

[edytuj] Ludzie związani z miastem

Jacek Borkowicz - historyk, pisarz, publicysta
Dorota Dywańska - kompozytorka
Jarosław Gajewski - aktor teatralny, wykładowca Akademii Teatralnej w Warszawie
Feliks Teodor Gloeh - polski duchowny luterański, w latach 1918-22 zwierzchnik parafii w Żyrardowie
Paweł Hulka-Laskowski - pisarz, publicysta, działacz społeczny.
Grzegorz Jaroszewski - kolarz
Zbigniew Kołaczek - grafik
Grzegorz Krejner - kolarz
Marta i Karol Marczakowie - twórcy pierwszych w Posce filmów oświatowych o tematyce przyrodniczej
Leszek Miller - polityk lewicowy, długoletni lider SLD, premier w latach 2001-2004
Rafał Ratajczyk - kolarz, medalista MŚ
Zbigniew Słowik - kompozytor
Leszek Stępniewski - kolarz
Janina Wielogurska - pisarka, działaczka dla Kultury.
Piotr Nowakowski - polski siatkarz, reprezentat Polski

[edytuj] Ciekawostki

Pod koniec II wojny światowej w Żyrardowskim szpitalu zmarł Karol Irzykowski - jeden z najwybitniejszych krytyków literackich I połowy XX wieku. Jego grób, choć prochy pisarza ekshumowano w 1981 roku, w dalszym ciągu znajduje się na miejskim cmentarzu.

W 1975 roku Żyrardów wszedł w skład nowo postałego województwa skierniewickiego, mimo iż był większy od stolicy regionu - Skierniewic, które liczyły wówczas 26 922 mieszkańców, zaś Żyrardów 35 181.