Neokonserwatyzm
Z Wikipedii
 |
Treść tego hasła może nie być zgodna z zasadami neutralnego punktu widzenia. Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż go poprawić. |
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
|
Nurty i kierunki
Konserwatyści na świecie
Konserwatyści w Polsce
Organizacje
Tematy powiązane
|
Neokonserwatyzm - w sensie ogólnym: każdy nurt myśli i akcji politycznej, który nawiązuje, poprzez uwspółcześnianie, do wybranych składników filozofii politycznej klasycznego konserwatyzmu. W sensie dookreślonym: popularne określenie poglądów i działań przedstawicieli jednego z nurtów liberalizmu amerykańskiego, którzy przeszli ewolucję od skrajnej lewicy trockistowskiej poprzez antykomunistyczne i "zimnowojenne" centrum do prawicy nowego typu, najpierw "paleoliberalnej", a obecnie demokratyczno-imperialnej.
Spis treści |
[edytuj] Dzieje
Termin neokonserwatyzm - poprzedzony sformułowaniem "nowy konserwatyzm" autorstwa redaktorów radykalnego pisma "Dissent", L.A. Cosera i I. Howe'a - został ukuty przez przywódcę Partii Demokratycznych Socjalistów - Michaela Harringtona, którego intencją było napiętnowanie nim "renegatów" obozu lewicowego (liberalnego w amerykańskim sensie tego słowa).
[edytuj] Znani neokonserwatyści
Etykietką neokonserwatystów objęci zostali żydowscy intelektualiści, przeważnie z Nowego Jorku: publicysta, założyciel (1965) "The Public Interest" - Irving Kristol (ur. 1920) i jego żona (autorka prac o klasykach liberalizmu: lordzie Actonie i J.S. Millu) - Gertrude Himmelfarb (ur. 1922); redaktor od 1960 organu Amerykańskiego Komitetu Żydowskiego (American Jewish Commitee), miesięcznika "Commentary" - Norman Podhoretz (ur. 1930) i jego żona - Midge Decter (ur. 1927); filozof Sidney Hook (1902-1989); historyk idei Walter Laqueur (ur. 1921); autor koncepcji "końca ideologii" (The End of Ideology, New York 1962) - socjolog Daniel Bell (ur. 1919); socjolog Nathan Glazer (ur. 1923); socjolog i politolog - Seymour M. Lipset (1922-2006); historycy: dyrektor Biblioteki Kongresu USA - Daniel Boorstin (ur. 1914), Richard Hofstadter (ur. 1916), Martin Diamond (1919-1977), Fred Siegel, Donald Kagan, Adam B. Ulam (ur. 1922) i Richard Pipes (ur. 1923); politolodzy: Aaron B. Wildavsky (1930-1993) i Aaron Friedberg; znawca stosunków międzynarodowych Robert Tucker (ur. 1924); publicyści: Victor Gilinsky (ur. 1934), Dan Himmelfarb, Morton M. Kondracke (ur. 1931), Ben Wattenberg (ur. 1933) oraz pisarz David Horovitz (ur. 1939). Nielicznymi nie-Żydami, zaliczonymi do grona neokonserwatystów (potocznie: neocons), są: katolicki liberał, z pochodzenia Słowak - Michael Novak (ur. 1933); para luterańskich socjologów religii, pochodzenia niemieckiego - Brigitte i Peter Bergerowie; urodzony w Kanadzie, ksiądz katolicki (do 1991 pastor luterański) - Richard Neuhaus (ur. 1936); filozof polityki James Wilson; prawniczka Jeane Kirkpatrick (ur. 1926) oraz ich długoletni faworyt polityczny - senator Daniel Moynihan (1927-2003), z pochodzenia Irlandczyk.
[edytuj] Geneza
Geneza neokonserwatyzmu sięga rozpadu tzw. liberalnego konsensusu, wypracowanego po 1945, a poprzedzonego ostrymi sporami od lat 30. pomiędzy skrajnie lewicowym, prokomunistycznym odłamem liberalizmu amerykańskiego, uznającym państwo sowieckie za śmiały eksperyment społeczno-gospodarczy i ostoję antyfaszyzmu, i odłamem umiarkowanym, zachowującym wiarę w demokrację liberalną oraz kapitalizm, acz zmodyfikowany reformami New Deal`u; przesłanki tego konsensusu zarysowały się już po (szokującym dla wielu sympatyków komunizmu) pakcie Ribbentrop-Mołotow, kiedy to, z jednej strony, trockista Hook i progresywista John Dewey założyli w 1939 Komitet na rzecz Wolności Kulturalnej (Committee for Cultural Freedom), wyrażający sprzeciw wobec totalitaryzmu, zarówno faszystowsko-nazistowskiego, jak stalinowskiego, z drugiej zaś strony, czołowy autorytet liberałów umiarkowanych - luterański pastor i filozof, Reinhold Niebuhr (1892-1971), założył w 1941 Unię na rzecz Akcji Demokratycznej (UDA; Union for Democratic Action). Znalezienie się, napadniętego przez III Rzeszę, ZSRR w koalicji antyhitlerowskiej nadało temu konsensusowi przejściowo charakter ponownie przychylny państwu sowieckiemu, pełen optymizmu co do jego demokratycznej ewolucji oraz możliwości powojennej współpracy; nawet Niebuhr ogłosił wówczas (1943), że chociaż "komunizm brutalnie posługuje się dyktaturą, (...) to jego moralny cynizm jest tylko tymczasowy i, w przeciwieństwie do nazistów, komuniści nigdy nie są moralnymi nihilistami" (cyt. za: J. Ehrman, Neokonserwatyzm, Poznań 2000, 19); już jednak w 1944, w wykładach Dzieci Światła i Dzieci Ciemności (The Children of Light and the Children of Darkness), powrócił do krytycznej oceny ustroju Rosji komunistycznej. Wyzbywanie się iluzji przez liberałów jego pokroju zbiegło się z usunięciem w 1946 z urzędu wiceprezydenta H. Wallace`a, publicznie kwestionującego antykomunistyczny kurs prezydenta Trumana oraz patronującego tym postępowcom, którzy winą za pogorszenie stosunków z ZSRR obarczali Amerykę, a obawy o utratę suwerenności przez Polskę i inne kraje Europy Środkowej uważali za "urojone". Jedność obozu liberalnego została wprawdzie zniweczona, gdyż zwolennicy Wallace`a powołali w 1946 organizację Postępowi Obywatele Ameryki (PCA; Progressive Citizens of America), jednak UDA, przekształcona w 1947 przez liberałów antykomunistycznych (Niebuhr, Arthur J. Schlesinger Jr., Hubert Humphrey, Stewart Alsop) w masową organizację Amerykanie na rzecz Akcji Demokratycznej (ADA; Americans for Democratic Action), zdecydowanie wygrała rywalizację w liberalnym odłamie społeczeństwa. Koncepcyjnym wsparciem dla głoszonej przez Niebuhra idei walki ideologicznej z komunizmem oraz nawoływań Schlesingera do "walczącej wiary" w demokrację okazała się ogłoszona (anonimowo) w artykule The Sources of Soviet Conduct ("Foreign Affairs", VII 1947) przez dyrektora sztabu planowania politycznego przy Departamencie Stanu (i b. ambasadora w Moskwie) - George`a F. Kennana, doktryna "powstrzymywania" (containment) komunizmu, która stała się wytyczną polityki administracji Trumana. Antykomunistyczne i prodemokratyczne argumenty, wokół których zbudowany został ostatecznie liberalny konsensus, zebrał w 1949 w książce Żywotne centrum (The Vital Center) Schlesinger; koncepcja ta zakładała konieczność istnienia i odgrywania wiodącej roli, skupionego wokół Partii Demokratycznej, "żywotnego centrum" pomiędzy konserwatywną i izolacjonistyczną prawicą republikańską a lewicowymi radykałami; jego kanonem w polityce zagranicznej miał być antytotalitaryzm, powstrzymywanie komunizmu oraz sojusz i obrona państw demokratycznych, zaś w polityce wewnętrznej - także zwalczanie wpływów komunistycznych, lecz również pełna akceptacja interwencjonizmu gospodarczego i społecznego państwa, wraz z silną pozycją związków zawodowych AFL-CIO. Wypracowanie liberalnego konsensusu zepchnęło radykałów w polityczny niebyt i pozwoliło kwitnąć "żywotnemu centrum" ("liberałom zimnowojennym"), nawet mimo utraty przez Partię Demokratyczną na dwie kadencje (1953-61) Białego Domu, ponieważ w praktyce realizowała go także administracja republikańska.
Chociaż ataki z lewa były podejmowane przez radykalnych intelektualistów już od 1952 (antyamerykańska książka American-Russian Relations, 1781-1947 W.A. Williamsa), konsensus liberalny trwał aż po połowę lat 60., pod rządami demokratycznych prezydentów: J.F. Kennedy`ego i L.B. Johnsona. Konsekwencją rozkładu "żywotnego centrum" stało się natomiast odrodzenie lewicowego skrzydła (E. McCarthy, W. Fulbright, G. McGovern, E.M. Kennedy, J. Jackson) w Partii Demokratycznej, które podjęło skuteczną walkę z "liberałami zimnowojennymi" (Humphrey, Lane Kirkland, Henry M. Jackson); lewica demokratyczna proklamowała Nową Politykę (New Politics), dającą moralne alibi postulatom radykalnego egalitaryzmu społecznego i kulturowego w kwestiach wewnętrznych, a "odprężenia" w stosunkach z ZSRR, usprawiedliwiając także roszczenia "ruchów narodowowyzwoleńczych" w Trzecim Świecie i ustanawianie tam reżimów marksistowskich; ideolodzy "Nowej Polityki" (R.J. Barnet, M. Ruskin, J.K. Galbraith) głosili, że komunizm sprzyja procesom modernizacji w krajach takich, jak Chiny czy Kuba, a lokalne rewolucje marksistowskie w niczym nie zagrażają Stanom Zjednoczonym, które z kolei są jedynym zagrożeniem dla pokoju - gdy angażują się przeciwko rewolucji, co jest i niebezpieczne, i niemoralne.
[edytuj] Od trockizmu do "żywotnego centrum"
Usytuowanie późniejszych neocons w krajobrazie politycznym liberalizmu amerykańskiego było dość skomplikowane, jako że większość z nich znajdowała się w młodości na skrajnej lewicy, należąc do Amerykańskiej Partii Socjalistycznej Normana Thomasa, która swym radykalizmem dystansowała partie europejskie należące do Międzynarodówki Socjalistycznej, albo wprost związana była z ruchem trockistowskim; sam "ojciec" n. - Kristol i jego żona byli od 1940 członkami IV Międzynarodówki, należąc do frakcji "shermanitów", nazwanej tak od partyjnego pseudonimu Hermana Philipa Selznicka (urodzonego jako Philip Schechter), i nawet już jako neokonserwatysta Kristol oświadczył (1983), że jest z tego członkostwa "dumny"; trockistą był także jeden z późniejszych twórców doktryny nuklearnej USA i mentor drugiego pokolenia neocons - matematyk Albert Wohlstetter; Wattenberg, Kirkpatrick i E. Abrams działali w trockistowskiej młodzieżówce Demokraci Społeczni, założonej przez Maxa Shachtmana, a J. Muravchik był w latach 60. członkiem Partii Socjalistycznej. Ze związku z trockizmem wynikał jednak od początku ich antystalinizm; Glazer, Lipset i Bell już pod koniec lat 30. wiedli spory w środowisku studenckim z większością swoich stalinowskich kolegów; intelektualną trybuną trockistów było podówczas, stojące na wysokim poziomie, pismo literackie "Partisan Review". Na dalszą ewolucję ich poglądów w kierunku "zimnowojennym" wpłynęły lektury Niebuhra i Schlesingera, i ostatecznie środowisko to przyjęło liberalny konsensus, odnajdując się w "żywotnym centrum". Z inicjatywy Hooka utworzony został w 1950 - sponsorowany przez CIA, co zostało ujawnione w 1967 roku - Kongres Wolności Kultury (Congress for Cultural Freedom) z siedzibą w Paryżu, z którym związanych było wielu znanych intelektualistów europejskich (B. Croce, J. Maritain, J. Ortega y Gasset, B. Russell), w tym emigrantów z Europy Środkowo-Wschodniej, zaś Kristol - wraz z brytyjskim poetą o także trockistowskiej przeszłości, Stephenem Spenderem - założył w 1953 organ Kongresu, miesięcznik "Encounter". W obrębie "żywotnego centrum" późniejsi neocons stanowili nurt zarazem najbardziej antysowiecki i społecznie ultralewicowy; Podhoretz, który ze względu na wiek nie zdążył wziąć udziału w sporach ze stalinowcami lat 30. i 40., jeszcze przejmując redakcję "Commentary" - "znudzony (...) rozsądnie umiarkowanymi liberalnymi poglądami" (cyt. za: J. Ehrman, dz. cyt., 57) - miał zamiar przesunąć jego kierunek na lewo, do 1971 opowiadał się za wycofaniem się z Wietnamu, a dopiero dwanaście lat później napisał apologetyczną książkę: Dlaczego byliśmy w Wietnamie? (Warszawa 1991); Neuhaus pisał przemówienia dla pastora Martina Luthera Kinga, a Bell, Glazer i Novak jeszcze w 1972 agitowali za McGovernem.
