I Zarząd Główny KGB

Z Wikipedii

I Zarząd Główny KGB, (ros. Первое Главное Управление ПГУ Pierwoje Gławnoje Uprawlenie PGU), potoczne określenie radzieckiej służby wywiadu zagranicznego Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego KGB ZSRR, powstałej po powołaniu KGB w marcu 1954 roku, następnie po rozwiązaniu Komitetu, przeformowanej na Centralną Służbę Wywiadu a następnie na działającą do dziś Służbę Wywiadu Zagranicznego SWR.

Spis treści 1 Historia radzieckiego wywiadu zagranicznego 1.1 Naczelnicy wywiadu zagranicznego 1.2 Pierwsze operacje 1.3 Pierwsze rezydentury 1.4 Era wielkich nielegałów 1.5 Czystki 1.6 W skrócie 2 I Zarząd Główny KGB 2.1 Przysięga PZG 2.2 Naczelnicy PZG 2.3 Struktura KGB 2.4 Struktura Pierwszego Zarządu Głównego 2.5 Struktura rezydentury KGB 3 Rozwiązanie KGB 4 Źródła 5 Zobacz też

[edytuj] Historia radzieckiego wywiadu zagranicznego

Od samego początku wywiad zagraniczny odgrywał znaczną rolę w kształtowaniu się i prowadzeniu polityki zagranicznej Związku Radzieckiego. W radzieckich służbach specjalnych wywiad zagraniczny utworzono (formalnie) w 1920 roku, jako Wydział Zagraniczny Czeka, znany w okresie międzywojennym jako Inostrannyj Otdieł (INO). Po utworzeniu Głównego Zarządu Politycznego (GPU) przy Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych RFSRR, wywiad zagraniczny prowadził Wydział Zagraniczny GPU, a następnie od listopada 1923 do lipca 1934 – Wydział Zagraniczny Zjednoczonego Państwowego Zarządu Politycznego OGPU. Po przemianowaniu OGPU na Główny Zarząd Bezpieczeństwa Państwowego NKWD (GUGB) i włączeniu go do Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych NKWD, wywiadem zagranicznym zajmował się Departament VII, a od lipca 1939 – Departament V GUGB. Później podniesiono status wywiadu i w latach 1941-1947 nosił on nazwę Inostrannoje Uprawlenije (INU), ale posługiwano się również nazwą I Zarząd. Od lutego do lipca 1941 wywiadem zajmował się I Zarząd Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR - NKGB ZSRR, od lipca 1941 do kwietnia 1943 – I Zarząd NKWD, po kwietniu 1943 zaś – ponownie I Zarząd NKGB, aż do 1946, czyli do przemianowania komisariatów na ministerstwa. Od 1946 do 1947 prowadzeniem wywiadu zajęło się Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego Związku Radzieckiego (MGB), ściślej – I Zarząd Główny MGB. W 1947 na polecenie Józefa Stalina spod kontroli wywiadu wojskowego GRU, zabrano wywiad zagraniczny, to samo uczyniono w MGB. W ten sposób utworzono Komitet Informacji Rady Ministrów (KI), pod kierownictwem Wiaczesława Mołotowa, następnie Andrieja Wyszynskiego, w 1947 KI podporządkowano Ministerstwu Spraw Zagranicznych Związku Radzieckiego. W styczniu 1952 zagraniczny wywiad wojskowy przywrócono ponownie do GRU, a cywilny – do MGB jako I Zarząd Główny MGB. Po śmierci Józefa Stalina, w marcu 1953 Ławrientij Beria, dążąc do przejęcia całkowitej kontroli nad organami bezpieczeństwa wewnętrznego i wywiadu, zlikwidował Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego, a dotychczasowe zadania MGB przydzielił Ministerstwu Spraw Wewnętrznych (MVD). Wywiad zagraniczny prowadził wtedy II Zarząd Główny MVD. W wyniku reorganizacji organów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ZSRR, w 1954 powstał Komitet Bezpieczeństwa Państwowego KGB, na czele z przewodniczącym Iwanem Sierowem, byłym zastępcą Wiktora Abakumowa, szefa kontrwywiadu wojskowego Armii Czerwonej Smiersz. Wówczas wywiadem zagranicznym aż do rozwiązania KGB, czyli do 1991, zajmował się I Zarząd Główny KGB.

[edytuj] Naczelnicy wywiadu zagranicznego

Pierwszym naczelnikiem (szefem) wywiadu radzieckiego: Wydziału Zagranicznego CzeKa (INO - Isostrannyj Otdieł), był Jakow Dawtian, zawodowy rewolucjonista. Aresztowany w St. Petersburgu przez carską policję w 1908 roku i wypuszczony za kaucją, uciekł do Belgii, gdzie studiował na politechnice w Brukseli. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku i wkroczeniu wojsk niemieckich do Belgii został aresztowany i internowany, do Rosji powrócił dopiero po rewolucji. Uczestniczył w wojnie domowej i pracował dla Ludowego Komisariatu Spraw Zagranicznych. Na stanowisko naczelnika INO został mianowany na polecenie ówczesnego szefa CzeKa, Feliksa Dzierżyńskiego.

Po odejściu z INO Dawtiana w 1921 roku, na bardzo krótko nowym naczelnikiem został Solomon Mogilewski, który parę miesięcy później zginął w wypadku lotniczym, wówczas w 1922 roku jego miejsce zajął Michaił Abramowicz Trilisser, także rewolucjonista. Specjalizował się on w tropieniu konfidentów i politycznych szpiegów w partii bolszewickiej, przed zajęciem stanowiska naczelnika INO prowadził Sekcję Europy Zachodniej i Wschodniej. Pod rządami Trilissera wywiad radziecki rzeczywiście się rozwinął. Okres ten charakteryzuje werbowanie zagranicznych agentów, szerokie wykorzystanie emigrantów do zadań wywiadowczych, zorganizowanie sieci niezależnych agentów, rekompensujących szczupłość personelu etatowego i posługiwanie się tzw. łowcami talentów. Sam Trilisser był bardzo pracowity i aktywny, m.in. jeździł osobiście na spotkania za granicę z agentami, np. do Berlina, Paryża, twierdząc że musi mieć rozeznanie w terenie. Pozostał on na stanowisku szefa INO do 1930 roku. Na miejsce Trilissera przyszedł Artur Artuzow, były szef Departamentu Kontrwywiadu OGPU (KRO), oraz główny inicjator Operacji Trust. W 1936 roku Artuzowa zastąpił Abram Aronowicz Słucki, komisarz bezpieczeństwa państwowego II rangi, stary funkcjonariusz NKWD. Kiedy stanął na czele wywiadu zagranicznego (od 1936 r. Departament VII Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego NKWD), w radzieckich organach bezpieczeństwa i wywiadu rozpoczęły się czystki prowadzone na rozkaz Józefa Stalina przez ówczesnego Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych Związku Radzieckiego Nikołaja Jeżowa. Słucki zakończył swoje urzędowanie w grudniu 1938 roku z powodu nagłej śmierci na zawał serca. Tak naprawdę został zaproszony do gabinetu Michaiła Frinowskiego, naczelnika GUGB, I-zastępcy ówczesnego szefa NKWD, i otruty. W ostatnim miesiącu 1938 roku zostali zamordowani kolejni dwaj naczelnicy, Zelman Pasow i Siergiej Szpigelglas. Wówczas na stanowisku naczelnika wywiadu stanął Paweł Sudopłatow, stary doświadczony NKWD-ista, wykonawca zamachu na Jewhena Konowalca przywódcę UON. Sprawował on ów stanowisko jedynie przez 3 tygodnie pod koniec 1938 roku zastąpił go Władimir Diekanozow, wcześniej zastępca przewodniczącego Gruzińskiej Rady Komisarzy Ludowych i późniejszy ambasador ZSRR w Berlinie. Diekanozow opuścił swoje stanowisko już w 1939 roku, nie dlatego, że nie miał pojęcia o rzemiośle wywiadowczym, lecz ponieważ został ambasadorem w Berlinie. Zastąpił go urodzony w 1907 roku major bezpieczeństwa państwowego, wieloletni funkcjonariusz radzieckiej Służby Bezpieczeństwa i wywiadu, Paweł Michajłowicz Fitin. Był pierwszym naczelnikiem, który przeszedł wyszkolenie w pierwszej szkole radzieckiego wywiadu zagranicznego, tzw. SZON, pozostał na tym stanowisku przez całą II wojnę światową i przetrwał wszystkie reorganizacje struktur NKWD/NKGB aż do 1946 roku. W 1946 roku zastąpił go Piotr Kubatkin, który był naczelnikiem jedynie przez trzy miesiące (czerwiec i wrzesień), w lipcu zastąpił go Piotr Wasilewicz Fiodotow. Na miejsce Fiodotowa w 1949 roku przyszedł Siergiej Sawczenko, a jego w 1951 roku zastąpił generał Jewgienij Pitowranow, wysoki oficer, długoletni funkcjonariusz radzieckiego wywiadu i kontrwywiadu, w latach 1950-1951, zastępca ówczesnego ministra Bezpieczeństwa Państwowego, Wiktora Abakumowa. Po śmierci Stalina i przyłączeniu Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, stojący wówczas na czele MVD Ławrientij Beria postawił na stanowisku naczelnika wywiadu swojego człowieka, Wasilija Riasnoja. Po aresztowaniu Berii został on zdjęty ze stanowiska naczelnika i zastąpiony Aleksandrem Paniuszkinem, byłym ambasadorem ZSRR w USA, który stał na czele wywiadu zagranicznego aż do powołania KGB i jego I Zarządu Głównego.

[edytuj] Pierwsze operacje

Pierwsze operacje wywiadu radzieckiego skupiały się w największym stopniu na rosyjskich wojskowych i politycznych organizacjach emigracyjnych. Zgodnie z wytycznymi Lenina, na początku i w połowie lat dwudziestych, wywiad zagraniczny obrał za główny cel swoich operacji zagranicznych białogwardzistów, których największe środowiska znajdowały się w Berlinie, Paryżu i Warszawie. Przeprowadzano wówczas gry wywiadowczo-dezinformacyjne, które trwały długie lata, lecz kończyły się pełnym sukcesem.

• SINDIKAT

Tak było w przypadku Operacji Sindikat, której głównym celem był Boris Sawinkow, najgroźniejszy jak sądzono w Moskwie białogwardzista, były terrorysta z partii socjalistów-rewolucjonistów, który w Rządzie Tymczasowym, obalonym przez rewolucję bolszewicką, zajmował stanowisko wiceministra obrony. W czasie wojny polsko-bolszewickiej Sawinkow organizował asenterunek do Rosyjskiej Armii Ludowej, która walczyła pod polskim dowództwem przeciwko Armii Czerwonej. Po wojnie Sawinkow osiadł w Warszawie, gdzie założył Ludowy Związek Obrony Ojczyzny i Wolności - NSZRiS). Operację Sindikat podzielono na dwie fazy. W pierwszej do organizacji Sawinkowa wprowadzono agenta CzeKa i aresztowano 44 osoby z kierownictwa NSZRiS, którzy w 1921 roku usiedli na ławie oskarżonych w pokazowych procesach. W drugiej fazie operacji, która rozpoczęła się w lipcu 1923 roku, postanowiono aresztować i postawić pod sądem samego Sawinkowa. Sawinkow zwabiony podstępem przekroczył granicę 15 sierpnia 1924 roku, natychmiast został aresztowany i już 27 sierpnia (1924) stanął przed sądem.

• TRUST

Drugą z bardzo znanych i głośnych operacji radzieckiego wywiadu, wymierzoną także przeciwko emigracji rosyjskiej, była przeprowadzona w latach 20. operacja dezinformacyjno-wywiadowcza o kryptonimie Trust.
Po zakończeniu wojny domowej, obawiając się możliwości penetracji aparatu radzieckiego przez silne i cieszące się wsparciem służb specjalnych państw zachodnich wojskowe i polityczne organizacje emigracyjne, takie jak Ogólnorosyjski Związek Wojskowy (ROWS), czy Bractwo Białego Krzyża, ówczesny szef radzieckich służb specjalnych, Feliks Dzierżyński, z inicjatywy szefa kontrwywiadu CzeKa Artura Artuzowa (przyszłego naczelnika Wydziału Zagranicznego OGPU i VII Dep GUGB), postanowił do ich zwalczania zastosować prowokację. W tym celu powołano fikcyjną Monarchistyczną Organizację Rosji Środkowej, która nawiązała potajemne stosunki z białymi na Zachodzie. Spodziewano się w ten sposób zdemaskowania ich potencjalnej agentury w Rosji, wprowadzenia własnych ludzi do struktur emigracyjnych i organizacji, i na koniec pełnej kompromitacji całego ruchu. Cele te do roku 1927, gdy operacja Trust prowadzona pod nadzorem Biura ds. Dezinformacji Zjednoczonego Państwowego Zarządu Politycznego OGPU dobiegła końca, zrealizowano z nawiązką. W książce Chekisty: A History of the KGB, John Dziak pisze:

Trust dla osiągnięcia swych kontrwywiadowczych celów wykorzystywał nie tylko prowokację, ale również rozpowszechniał sfałszowane podejrzane dokumenty oraz raporty wywiadowcze, dyskredytując środowisko emigracyjne i zachodnie służby wywiadowcze.

W trakcie operacji zwabiono do Związku Radzieckiego, skazano na śmierć i zamordowano najgłośniejszego wówczas agenta brytyjskiego, Sidney Reilly'ego. W szczytowym okresie w operacji zaangażowano niewyobrażalną na tamte czasy liczbę 5 tysięcy agentów i funkcjonariuszy.

• Penetracja projektu Manhattan

Za jeden największych sukcesów radzieckiego wywiadu zagranicznego bez wątpienia należy uznać penetrację amerykańskiego projektu budowy pierwszej bomby atomowej - projekt Manhattan, (ang. Manhattan Project). Dostarczone wówczas informacje wywiadowcze z siatek wywiadowczych NKWD i NKGB rozmieszczonych w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Wielkiej Brytanii pozwoliły naukowcom radzieckim przeprowadzić pierwszy próbny wybuch własnej bomby atomowej już w 1949 roku.

[edytuj] Pierwsze rezydentury

W początkowych latach istnienia Sowieckiej Rosji, Moskwa nie dysponowała wieloma misjami zagranicznymi, które mogły zapewnić oficjalny kamuflaż dla legalnej placówki wywiadu zwanej rezydenturą, dlatego też INO polegało głównie na tzw. nielegałach. W miarę zakładania w zagranicznych stolicach sowieckich przedstawicielstw dyplomatycznych i handlowych tworzono w nich legalne rezydentury, pod kierownictwem rezydenta, którego tożsamość ujawniano oficjalnie jedynie ambasadorowi lub posłowi, jeżeli przedstawicielstwo nie miało rangi ambasady. Jeśli w danym kraju działało kilku nielegałów, grupowali się czasami w nielegalną rezydenturę, działając bez osłony immunitetu dyplomatycznego lub oficjalnego przykrycia i kierowali meldunki bezpośrednio do centrali w Moskwie.

[edytuj] Era wielkich nielegałów

Początki i połowa lat trzydziestych przeszły w historii radzieckiego wywiadu zagranicznego jako era wielkich nielegałów. Elita najzdolniejszych wielkich nielegałów nie składała się z Rosjan, lecz z władających wieloma językami kosmopolitów z Europy Środkowej, którzy zanim przeszli do OGPU, pracowali w podziemiach Komiternu i żyli urojoną wizją komunistycznego milenium. Arnold Deutch, czołowy werbownik studentów i młodych absolwentów na uniwersytecie w Cambridge, był austriackim żydem. Dokonania jego i innych nielegałów zachowały się w historii radzieckiego wywiadu jako piątka z Cambridge (zob. Siatka szpiegowska Cambridge). Jurij Iwanowicz Modin (ur. 1921), jeden z najlepszych oficerów prowadzących w historii radzieckiego wywiadu, prowadził m.in. członków Siatki Szpiegowskiej Cambridge.

[edytuj] Czystki

Era wielkich nielegałów skończyła się wraz z rozpoczęciem przez Stalina czystek w Armii Czerwonej, organach bezpieczeństwa i wywiadu. Pod ostrza siepaczy z NKWD najpierw poszli naczelnicy INO, bardzo doświadczeni oficerowie wywiadu, tacy jak Abram Słucki, komisarz bezpieczeństwa państwowego II rangi, naczelnik 7 Departamentu GUGB, czyli wywiadu zagranicznego. Słucki w grudniu 1938 roku został zaproszony do gabinetu zastępcy ówczesnego szefa NKWD Nikołaja Jeżowa, Michaiła Frinowskiego, potem wyniesiono jego ciało, oświadczając, że zmarł na zawał serca. Prawdopodobnie został otruty kwasem cyjanowodorowym. Zginęli też jego następca, Zeleman Pasow, następca Pasowa i przełożony Pawła Sudopłatowa Siergiej Szpigelglas. Po naczelnikach INO przyszedł czas na wysokich oficerów wywiadu pracujących w centrali na Łubiance. W więzieniach znaleźli się m.in. major bezpieczeństwa państwowego Leonid Eitingon, główny organizator akcji zamordowania Trockiego, oraz wielu innych oficerów wywiadu zagranicznego. Pod byle pretekstem wzywano rezydentów, agentów, którzy po powrocie natychmiast trafiali do moskiewskich więzień, a następnie, po wielodniowym katowaniu, pod plutony egzekucyjne NKWD. Niektórzy, domyślając się, że powrót do kraju równa się z wyrokiem śmierci, odmówili powrotu. Tak było z byłym szefem Głównego Zarządu Wywiadu – GRU, Aleksandrem Orłowem.

Czystki stalinowskie w jeszcze większym stopniu dotknęły wywiad wojskowy Armii Czerwonej - GRU.
Generał Dimitrij Wołkogonow, autor książki Trockij (tom II, Moskwa 1992, na stronie 222 pisze -

W latach 1937-1938 aresztowania w strukturach wywiadu i kontrwywiadu NKWD oraz GRU objęły około 32 tysiące funkcjonariuszy. Uwięziono, a następnie rozstrzelano prawie połowę pracowników wywiadu, w tym czterech szefów GRU – Jana Berzina, Siemiona Urickiego, Siemiona Giendina, Iwana Proskurowa, prawie wszystkich ich zastępców, oraz większość naczelników wydziałów w centrali wywiadu wojskowego. Uratował się jedynie Aleksandr Orłow, uciekając na Zachód.

[edytuj] W skrócie

• Wydział Zagraniczny Komisji Nadzwyczajnej do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem

1. Jakow Dawtian,
2. Solomon Mogilewski,
3. Michaił Trilisser

• Wydział Zagraniczny Państwowego Zarządu Politycznego -

1. Michaił Trilisser

• Wydział Zagraniczny Zjednoczonego Państwowego Zarządu Politycznego

1. Michaił Trilisser,
2. Artur Artuzow

• Departament VII Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego przy NKWD

1. Artur Artuzow,
2. Abram Słucki,
3. Zelman Pasow,
4. Siergiej Szpigelglas,
5. Paweł Sudopłatow
6. Władimir Diekanozow

• Departament V Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego przy NKWD

1. Paweł Fitin

• I Zarząd Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego

1. Paweł Fitin

• I Zarząd Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych

1. Paweł Fitin

• I Zarząd Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego

1. Paweł Fitin

• I Zarząd Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego

1. Piotr Kubatkin,
2. Piotr Fiodotow

• Komitet Informacji Rady Ministrów

1. szef wyw. zastępca ministra - Piotr Fiodotow

• Komitet Informacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych

1. szef wyw. zastępca ministra SZ - Siergiej Sawczenko,
2. szef wyw. zastępca ministra SZ Jewgienij Pitowranow

• I Zarząd Główny Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego

1. Jewgienij Pitowranow

• II Zarząd Główny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych

1. Wasilij Riasnoj,
2. Aleksandr Paniuszkin

[edytuj] I Zarząd Główny KGB

W 1954 roku w Związku Radzieckim dokonano reorganizacji organów bezpieczeństwa i wywiadu. Reorganizacja z marca 1954 roku była dokładnym powtórzeniem zmian w radzieckim systemie bezpieczeństwa z 1946 roku, kiedy zostało utworzone Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego (MGB) oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. W marcu 1954 roku z MVD zostały wydzielone dwa największe piony tej instytucji, m.in. pion policji politycznej reprezentowany przez I Zarząd Główny MVD oraz pion wywiadu zagranicznego, którym się zajmował II Zarząd Główny MVD. W wyniku tej zmiany powstał oddzielny Komitet Bezpieczeństwa Państwowego KGB. Jednym z dziewięciu Zarządów Głównych był Pierwszy Zarząd Główny, Pierwoje Gławnoje Uprawlenie - PGU, zajmujący się wywiadem zagranicznym.

Pierwsza instytucja zajmująca się wywiadem zagranicznym w ZSRR, (Wydział Zagraniczny CzeKa) liczyła 70 osób w połowie lat siedemdziesiątych. I Zarząd Główny KGB był najpotężniejszą instytucją wywiadowczą na świecie, a rozległa sieć jego rezydentur i agentury obejmowała wszystkie większe miasta świata.

[edytuj] Przysięga PZG

Po zakończeniu szkolenia przygotowującego wszyscy oficerowie wywiadu (PZG), składali następującą przysięgę –

Ceniąc wysoko pokładane we mnie zaufanie partii i ojczyzny, będąc głęboko wdzięczny za decyzję wysłania mnie na odpowiedzialny odcinek frontu walki o bezpieczeństwo interesów narodu [..] chcąc być wartościowym synem ojczyzny, przyrzekam raczej poświęcić życie niż zdradzić powierzone mi tajemnice lub oddać w ręce wroga materiały, mogące narazić na polityczną szkodę interesy państwa. Przyrzekam bez wytchnienia służyć partii, ojczyźnie i narodowi sowieckiemu.

[edytuj] Naczelnicy PZG

Pierwszym naczelnikiem PZG został były naczelnik II Zarządu Głównego MVD, Aleksandr Paniuszkin. Podczas sprawowania swojej funkcji Paniuszkin zajmował się m.in. tzw. mokrymi robotami, na przykład osobiście nadzorował szkolenie zawodowego zabójcy KGB, Nikołaja Chochłowa, który był przygotowywany do zamordowania Gieorgija Okołowicza, jednego z liderów organizacji NTS na terenie Niemiec Zachodnich. Osobiście nadzorował także szkolenie innego zawodowego zabójcy, Bohdana Stiszynskiego, który dokonał zabójstwa Lwa Rebeta.

Paniuszkin odszedł ze stanowiska naczelnika PZG w 1955 roku, na jego miejsce przyszedł Aleksandr Sacharowski, który stał na czele PZG przez następne 15 lat, do 1972 roku. Zastąpił go wtedy Fiodor Mortin, który zarządzał wywiadem radzieckim zaledwie przez 2 lata, do 1974 roku. W 1974 roku na miejsce naczelnika PZG przyszedł generał armii Władimir Kriuczkow, były szef sekretariatu ówczesnego przewodniczącego KGB, Jurija Andropowa. Kriuczkow przez następne 14 lat stał na czele PZG, w 1988 roku zastąpił na stanowisku przewodniczącego KGB generała armii, Wiktora Czebrikowa. Na jego miejsce naczelnika PZG przyszedł Leonid Szebraszyn, który został ostatnim naczelnikiem PZG KGB, w 1991 roku - został na krótko pełniącym obowiązki przewodniczącego KGB.

[edytuj] Struktura KGB

[edytuj] Struktura Pierwszego Zarządu Głównego

• Kierownik
• Zastępcy
• Sekretariat
• Komitet partyjny
• Instytut wywiadowczy
  • Administracja
  • Biblioteka operacyjna
  • Sekcja poczty dyplomatycznej
  • Personel
  • Kurierzy
  • Finanse
  • Pomocnicze jednostki administracyjne i operacyjne

ZARZĄDY I SŁUŻBY

• Zarząd R - planowanie operacyjne i analizy
• Zarząd K - kontrwywiad
• Zarząd S - nielegalni (agenci - tzw. nielegały)
• Zarząd OT - wsparcie operacyjne i techniczne
• Zarząd I - komputery
• Zarząd T - działania aktywne
• Zarząd RT - operacje wewnątrz ZSRR
• Zarząd Informacji wywiadowczej - analiza i ocena danych
• Służba A - dezinformacja i tajne akcje
• Służba R - łączność radiowa
• Służba A VIII Zarządu Głównego - sekcja kodów

WYDZIAŁY

• Wydział 1 - USA, Kanada
• Wydział 2 - Ameryka Łacińska
• Wydział 3 - Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia, Skandynawia
• Wydział 4 - NRD, RFN, Austria
• Wydział 5 - Beneluks, Francja, Hiszpania, Portugalia, Szwajcaria, Grecja, Włochy, Jugosławia, Albania, Rumunia
• Wydział 6 - Chiny, Wietnam, Laos, Kambodża, Korea Północna
• Wydział 7 - Tajlandia, Indonezja, Japonia, Malezja, Singapur Filipiny
• Wydział 8 - Afganistan, Iran, Jordania, Izrael, Turcja
• Wydział 9 - Afryka (anglojęzyczna)
• Wydział 10 - Afryka (francuskojęzyczna)
• Wydział 11 - Łączność z krajami socjalistycznymi
• Wydział 12 - Dokumentacja i archiwa
• Wydział 13 - Nasłuch i łamanie szyfrów zachodnich
• Wydział 14 - Indie, Sri Lanka, Pakistan, Nepal, Bangladesz, Birma
• Wydział 15 - kraje arabskie i Egipt
• Wydział 16 - emigranci
• Wydział 17 - łączność z krajami rozwijającymi się

Przed reorganizacją w 1967 roku Wydziały 12, 13, 14 nie istniały, były wydziałami 17, 18, 19

[edytuj] Struktura rezydentury KGB

• Rezydent
• Personel techniczny
• Personel operacyjny
• Pion:(PR) - Wywiad polityczny, gospodarczy, wojskowo-strategiczny, środki aktywne
  • Redakcja raportów
• Pion:(KR) - Kontrwywiad i bezpieczeństwo
  • Oficer bezpieczeństwa (9-obiektowy) ambasady
• Pion:(X) - Wywiad naukowo-techniczny
• Pion:(N) - Wsparcie nielegałów
• Pion:(EM) - Rozpoznanie emigracji
• Pion:(SK) - Kolonia sowiecka
• (rezerwiści specjalni)
• Kierowca operacyjny
• Oficer operacyjnego wsparcia technicznego
  • (IMPULS) - Stacja nasłuchu i radiowywiadu
• Oficer pionu (RP) radiowywiadu
• Pion:(I) - Komputery
• Szyfrant radiooperator
• Sekretarka maszynistka
• Księgowy

[edytuj] Rozwiązanie KGB

W sierpniu 1991 roku na stanowisku przewodniczącego KGB stanął Władimir Bakatin. Zastąpił on pełniącego obowiązki Leonida Szebarszyna, wcześniej naczelnika PZG. Bakatin rozpoczął urzędowanie na stanowisku przewodniczącego KGB od zmian kadrowych na szeroką skalę i zapowiedzi zasadniczych zmian strukturalnych, które miały polegać na rozbiciu Komitetu na kilka służb specjalistycznych. Pierwszą znaczną decyzją co do ograniczenia znaczenia siły i w końcu zdemobilizowania całego KGB było wyodrębnienie ze struktur Komitetu wojsk ochrony pogranicza i przydzielenia ich do Ministerstwa Obrony Narodowej ZSRR, później weszły one w skład Federalnej Służby Granicznej. Potem Bakatin pozbawił KGB kontrwywiadu wojskowego, czyli III Zarządu Głównego KGB, który działał we wszystkich jednostkach radzieckich sił zbrojnych. W połowie listopada 1991 roku Bakatin zabrał się za najpotężniejszy zarząd KGB - I Zarząd Główny - już w grudniu 1991 roku na bazie I Zarządu Głównego KGB powstała Centralna Służba Wywiadowcza, którą następnie przemianowano na Służbę Wywiadu Zagranicznego Federacji Rosyjskiej.

[edytuj] Źródła

• Bogusław Wołoszański - Sensacje XX wieku
• Christopher Andrew, Wasylij Mitrochin - Archiwum Mitrochina, Warszawskie Wydawnistwo Literackie MUZA SA Warszawa 2001
• Amy Knight - Szpiedzy bez maski: Spadkobiercy KGB, Prószyński i S-ka Warszawa 2001
• Andrzej Grajewski - Tarcza i miecz, Rosyjskie służby specjalne 1991-1998, Biblioteka Więzi Warszawa 1998
• Przewodnik KGB: Po miastach świata (Kulisy Wywiadu i Kontrwywiadu), Dom wydawniczy Bellona Warszawa 2001
• Guido Knopp - Elita Szpiegów (Kulisy Wywiadu i Kontrwywiadu) Dom wydawniczy Bellona Warszawa 2004
• Oleg Gordijewski - Ostatni Przystanek Egzekucja, (Kulisy Wywiadu i Kontrwywiadu) Dom wydawniczy Bellona Warszawa 2001

[edytuj] Zobacz też

• Archiwum Mitrochina