Yuzevegezh
Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor
Labour zo d'ober c'hoazh a-raok peurechuiñ ar pennad-mañ. Ma fell deoc'h reiñ un tamm skoazell, krogit e-barzh. Mar karfec'h reiñ hoc'h ali ha netra ken, grit 'ta e pajenn ar gaozeadenn.
 |
Tabut termenadurezh
Implijet e vez nevezc'herioù er pennad-mañ bet krouet a-ratozh. Peuliesañ ne vezont ket kavet er geriadurioù pe evit abegoù teknikel resis ne glot ket an termenoù-se dre ret gant an termenoù boutin..) |
  |
| Yuzevegezh |
|---|
| Tanac'h (Torah / Nevi'im / Ketouvim) |
| Talmoud · Halac'ha · Targoum |
| 613 Mitzvot · Minhag · Midrach · Kabala |
| Strolladoù sokial-sevenadurel |
| Achkenazed · Sefaraded · Mizrac'hed · Samaritaned · Djouhouried |
| Istor ar yuzevien dre vro |
| Israel · Breizh · Frañs · Spagn |
| Alamagn · Polonia · Rusia |
| Stadoù-Unanet · Broioù muzulman |
| Kredennoù yuzevek |
| Ortodoksiezh yuzev · Yuzevegezh virour · Yuzevegezh adreizhet |
| Adgroueouriezh yuzev · Yuzevegezh frankizour · Karaegezh Samaritanegezh |
| Yezhoù yuzevek |
| Hebraeg · Yidicheg · Ladinoeg · Djidieg · Yuzev-tateg Bouc'horeg · Grouzineg |
| Strolladoù politikel er yuzevegezh |
| Zionouriezh |
| Istor ar zionouriezh · Bund (strollad) · Kibbutzim |
| Istor ar yuzevien en henamzer · Templ Jeruzalem · Harlu Babilon |
| Hasmoneed · Sanhedrin |
| Brezelioù yuzev-roman · Fariseed |
| Diaspora · Istor ar yuzevien er grennamzer |
| Haskalah · C'hasidegezh · Dishualidigezh ar yuzevien |
| Aliyah · Istor stad Israel |
| Brezelioù israelek-arabek · Trevadennoù yuzevek e Palestina |
| Heskinerezh ar yuzevien |
| Enep-yuzevouriezh · Shoah |
An hini goshañ eus an teir relijion undoueek (monoteist) meur eo ar yuzevegezh, dezhi en-dro da 15 milion a feizidi er bed a-bezh. An diforc'h brasañ etre ar yuzevegezh hag an div relijion vras diazezet warni, ar gristeniezh hag an islam, eo al liamm etre an identelezh relijiel hag hini etnikel a vez pouezet warnañ el lodenn vrasañ eus ar c'hredennoù yuzev. Savet eo bet e 1948 ur riez eo ar yuzevegezh e relijion-stad, Israel eo e anv e koun ar riez a oa er memes lec'h en Henamzer kreis.
Taolenn |
[kemmañ] Achkenazed, Sefaraded ha Mizrac'hed
Dre vras, e vez graet Achkenazed (אשכנזים, ashkenazim, "alamaned") eus ar yuzevion a orin europat, pe e teufent eus Kreizeuropa pe eus Retereuropa, ha Sefaraded (ספרדים, sfaradim, "spagnoled") eus ar re a orin spagnol ha portugalat. Alies e vez graet Mizrac'hed (מזרחים, mizrahim, "tud ar reter" ) eus yuzevion a orin arab pe kaokazat.
[kemmañ] An Tanac'h, ar Bibl yuzev
Hollad skridoù santel ar yuzevegezh a vez graet tanac'h (תנ״ך) anezhañ. Ur veradenn eo ar ger-mañ, stummet eus:
[kemmañ] Kredennoù yuzev pennañ
- Ortodoksiezh yuzev
- Ortodoksiezh hengounel
- Ortodoksiezh nevez
- Ortodoksiezh vodern
- C'hasidegezh
- Yuzevegezh virour
- Yuzevegezh frankizour
- Adgroueouriezh yuzev
- Karaegezh
[kemmañ] Istor
Istor ar Yuzevegezh a zo kazi hini ar Yuzevien e-pad an Henamzer pa ne vezont anavezet nemet dre o levrioù dastumet ez-ofisiel, danevelloù ha skridoù lennegel ur endalc'h relijiel kreñv enno. Testennoù savet gant o amezeien (Egiptiz, Asirianed, Hittited) ne reont ket kalz a daveoù d'ar religion yuzev. Er mare hellenistel e teu da vezañ Aleksandria ur gêr m'emañ kalz a Yuzevien o chom enni hag evit an abeg-se e o bet troet ar Bibl yuzev e gresianeg, Bibl an Deg ha-tri-ugent den fur a reer anezhañ.
[kemmañ] Gouelioù yuzev
Ne glot ket an deiziadur yuzev (350 deiz pep bloaz) gant hini gregorian (365 deiz pep bloaz). Neuze ne glot ket ar gouelioù yuzev gant deiziadoù gregorian resis kennebeut.
- Roch ha-Chanah (ראש השנה, ro’sh ha-shānāh)
- Yom Kipour (יום כיפור, yom kippūr)
- Soukot (סֻכּוֹת, sukkōt)
- Simc'hat Torah (שמחת תורה, simhat ha-tōrāh)
- C'hanoukah (חנוכה, hanūkkah)
- Tou bi-Chvat (ט"ו בשבט, tu bi'shevat)
- Pourim (פורים, pûrîm)
- Pesac'h (פסח, pesah)
- Lag ba-Omer (ל"ג בעומר, lag ba-'ōmer)
- Chavouot (שבועות, shavūot)
- Ticha be-Av (תשעה באב, tish‘āh bə-āḇ)
- Chabat (יום השבת, yom ha-shabbāt), bep Sadorn
Gouelioù nevez abaoe 1948:
- Yom ha-Shoah (יום השואה, yom ha-shoah), devezh ar Shoah
- Yom ha-Zikaron (יום הזכרון , yom ha-zikaron), devezh veteraned arme Israel
- Yom ha-Atsma'out (יום העצמאות, yom ha-atzma'uth), devezh dizalc'hidigezh stad Israel
- Yom Yerouchalayim (יום ירושלים, yom yerushalāyim), devezh Jeruzalem
Yom ha-Zikaron, Yom ha-Atsma'out ha Yom Yerouchalayim a vez lidet e stad Israel ha gant yuzevion relijiel broadelour. Ne lid ket feizidi a gredennoù yuzev all (d. skw. Netourei Karta) ar gouelioù-mañ.
[kemmañ] Niver a feizidi yuzev dre vro (e 2000)
| Stadoù Unanet | 6.000.000 |
| Israel | 5.000.000 |
| Rusia | war-dro 750.000 |
| Frañs | 600.000 |
| Ukraina | 500.000 |
| Kanada | 350.000 |
| Rouantelezh Unanet | 250.000 |
| Arc'hantina | 250.000 |
| Alamagn | 220.000 |
| Brazil | 120.000 |
| Aostralia | 110.000 |
| Hungaria | 100.000 |
| Suafrika | 95.000 |
| Italia | 29.000 |
| Turkia | 23.000 |
| Iran | 20.000 |
