Palestina
Wikipedia(e)tik
|
Palestinako Lurraldeak دولة فلسطي ( Dawlat Filastin ) |
|||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
| Goiburu nazionala: Ez du | |||||
| Ereserkia: Biladi | |||||
 |
|||||
| Hiriburua | Jerusalem 31°47′N 35°13′E |
||||
| Hiri handiena | Jerusalem | ||||
| Hizkuntza ofiziala(k) | Arabiera | ||||
| Gobernua
Presidentea
Lehen Ministroa |
Aginte Nazionala Mahmud Abbas Ismail Haniya |
||||
| Independentzia - Aldarrikatua |
Israeldik 1988 azaroaren 15 |
||||
| Eremua - Guztira - ur % |
- km² (-) - |
||||
| Biztanleria - Estimaketa (2005) - Errolda () - Dentsitatea |
3.761.901 (-) - biztanle/km² (-) |
||||
| Dirua | Israelgo sheqel berria (₪) (ILS) |
||||
| Ordu eremua - Udan (DST) |
UTC (UTC +2) Bai (UTC +3) |
||||
| Interneteko domeinua | .ps | ||||
| Telefono aurrezenbakia | +970 |
||||
| Herritarra | palestinar | ||||
Palestina (hebreeraz פלשתינה, arabieraz فلسطين) Mediterraneo itsasoa eta Jordan ibaiaren artean dagoen lurraldea da. Aintzinako Canaan lurraldearen hegoaldeko zatiari dagokio.
K.a.70 urtearen inguruan Erromatar Inperioak konkistaturik, Palestina izena hartu zuen, garai batean bertan bizi ziren herrietako bategatik, filisteoak. Gaur egun, Palestina izena, zentzu historikoan, 1917-1948 urteetan Britainia Handiaren mandatupean egon zen lurraldeari deitzen zaio, eta gaur egungo zentzuan, palestinarrek nahiko luketeen eta Israelek okupaturik dituen Gaza, ekialdeko Jerusalem eta Zisjordaniako lurraldeek osatuko luketen estatuari. Bertako biztanle judu gehienek Éretz Israel (ארץ־ישראל) deitzen dute. 2004. urterarte, Palestinako Aginte Nazionalaren buruzagia Yasser Arafat izan zen.
Eduki-taula |
[aldatu] Historia
Sakontzeko, irakurri: Palestinako historia eta Israelgo historia
Lurraldearen lehen biztanleak orain 50.000 urte heldu ziren; K.a. 2800 urtearen inguruan faraoien agindupean egon zen eta gero, hikso, hitita, kananeo eta feniziarrenean. K.a. 1250 urtean lehen hebraitar konkistak izan ziren eta filisteoen agerpena (k.a. 1200-1000 artean), lurraldeari "pheleset" izena emango ziotenak. Israeldarren jabetza handiena K.a. 1000-957 urteetan eman zen, David eta Salomonen erreinuak zeudenean.
K.a. 539 urtetik aurrera persiarrek agindu zuten lurraldean, K.a. 332-an mazedoniarrek Alexandro Handiarekin, judutar hasmoneoek K.a. 140-tik aurrera eta erromatarrek k.a. 63 urtetik. 135. urtean, judutarren matxinada bat zela eta, Hadriano enperadoreak Jerusalem suntsitu zuen eta bere hondakinen gainean Aelia Capitolina hiri erromatarra eraiki. Hadriano judutarrei bertan bizitzea edo sartzea debekatu zien. Bizantzioren garaian (330-637), biztanle asko kristau egin ziren.
637an Omar bigarren kalifak Jerusalem konkistatu zuen, bertan Al-Aqsa (urruna) mezkita eraikiz. Handik aurrera biztanleria arabiartzen hasi zen.
1099tik aurrera eta 100 urtetan zehar, lurraldea erresuma gurutzatuen agindupean egon zen, 1187 urtean Saladinok konkistatu zituen arte. Mamelukoek kontrolaturik 1250 eta 1516 urteen artean, Jerusalen erromesaldien helburu bihurtu zen, ostatu, errepide eta zubi sare garrantzitsu bat eraiki baitzen.
Lurraldea Otomandar Inperioaren probintzia izatera pasa zen 1515 urtean, Palestina izenarekin. Otomandarrak Lehen Mundu Gerratean garaituak izan ondoren, Nazioen Elkarteak Britainia Handiari eman zion Palestina eta Transjordaniaren agintea.
1947an NBEak Palestinaren Zatiketa Plana onartu zuen, lurraldea bi estatutan banatzea ekarri zuena. Judutar gutxiengoari lurraldearen %60 eman zitzion. Hauek plana onartu zuten, baina arabiarrek ez. 1948an Israelgo estatua sortu zen eta berehala, 5 estatu arabiarren eta Israelen arteko gerra hasi zen. Amaitzean, Zisjordania eta ekialdeko Jerusalem Jordaniaren agindupean geratu zen eta Gaza Egiptoarenean. Ordurako Israelek legezkoa zena baino %26 lurralde gehiago okupatua zuen. Biztanleria arabiarraren %70-ak beraien etxeak uztera behartuak izan ziren, errefuxiatu bihurtuz.
1964an Palestinaren Askapenerako Erakundea sortu zen, 1969-tik aurrera Yasser Arafaten Fata erakundeak kontrolatua izango dena. 1974an Nazio Batuen Erakundeak PAE-a herri palestinarraren ordezkari bezala onartuko du. Sei Eguneko Gerran, 1967-an, Israelek Gaza eta Sinaiko penintsula kenduko dio Egiptori, Zisjordania eta ekialdeko Jerusalem Jordaniari eta Golango Gainak Siriari. Egiptok 1979an amore eman zuen Gazari buruzko bere eskaeretan eta Jordaniak 1988an Zisjordaniari buruzkoetan. 1967tik, Zisjordania, ekialdeko Jerusalem eta Gaza Israelen okupazio militarpean daude.
1991-an bake elkarrizketak hasi ziren, 1993-an Oslo Akordioetan amaitu zirenak. Bertan, Gazan eta Zisjordaniaren zati batean estatu bat eraikitzea erabaki zen. Pixkanaka Israel okupaturiko lurraldeetaik irteten hasi zen, ardura Palestinar Aginteari pasaz. Bake prozesua 2000. urtean zapuztu zen, Ariel Sharon, ehunka poliziek babestua, Mezkiten Zelaigunea bisitatu zuenean, biztanleriaren eta bertako elizaren oposizioa mesprezatuz. Probokazio honek bigarren intifada ekarri zuen.
[aldatu] Herriak
- Ramala
- Janin
- Tulkaren
- Qalqiliah
- Jeriko
- Betleem
- Hebron
- Nablus
Hiri judutarrak:
- Ariel
- Maale Adumim
- Shilo
- Shvut Rahel
- Teneh Oranim
[aldatu] Ikus, gainera
[aldatu] Kanpo loturak
| Asiako herrialde eta lurraldeak (Nazio Batuen azpi-eskualdeka) | |||
|
Afganistan • Errusia • Kazakhstan • Kirgizistan • Uzbekistan • Tadjikistan • Turkmenistan |
Hego Korea • Ipar Korea • Japonia • Mongolia • Txina | ||
|
Arabiar Emirerri Batuak • Armenia • Azerbaijan • Bahrain • Egipto • Georgia • Iran • Irak • Israel • Jordania • Kuwait • Libano • Oman • Qatar • Saudi Arabia • Siria • Turkia • Yemen |
Brunei • Ekialdeko Timor • Filipinak • Indonesia • Kanputxea • Laos • Malaysia • Myanmar • Singapur • Tailandia • Vietnam |
||
|
Bangladesh • Bhutan • India • Maldivak • Nepal • Pakistan • Sri Lanka |
Beste entitate |
Palestina • Taiwan |
|
