Laos

Wikipedia(e)tik

Lao Herriaren Errepublika Demokratikoa ສາທາລະນະລັດປະຊາທິປະໄຕປະຊາຊົນລາວ ( Sathalanalat Pasathipatai Pasason Lao )
Bandera Armarria
Goiburu nazionala: Bakea, Independentzia, Demokrazia, Batasuna eta Oparotasuna
Ereserkia: Pheng Xat Lao
Hiriburua	Vientiane 17°58′N 102°36′E
Hiri handiena	Vientiane
Hizkuntza ofiziala(k)	Losera (lao)
Gobernua Presidentea Lehen Ministroa	Estatu komunista Khamtai Siphandon Boungnang Vorachith
Independentzia Frantziatik	1949 uztailaren 19
Eremua  - Guztira  - ur %	236.800 km² (81.) 2%
Biztanleria  - Estimaketa (2005)  - Errolda (1995)  - Dentsitatea	5.924.000 (103.) 4.574.848 25 biztanle/km² (146.)
Dirua	Kip (LAK)
Ordu eremua  - Udan (DST)	(UTC +7) Ez (UTC +7)
Interneteko domeinua	.la
Telefono aurrezenbakia	+856
Herritarra	laostar

Laos, ofizialki Lao Herriaren Errepublika Demokratikoa, Hego-ekialdeko Asiako estatu itsasgabea da, Indotxina penintsulan kokatua. Mugakide ditu Birmania eta Txina ipar-mendebaldean, Vietnam ekialdean, Kanbodia hegoaldean eta Tailandia mendebaldean. Hiriburua Vientiane da.

Laosko historia Lan Xang edo Milioi Elefanteko Lurralderaino (XIV. eta XVIII. mendeen arteko erresuma) atzera daiteke. Frantziako kolonia izan ondoren, independentzia 1949an eskuratu zuen. Gerra zibil luze baten ostean, Pathet Laoko komunistak boterera iritsia amaitu zen 1975ean.

Ekonomia eta politika-askatasuna arloetan, munduko herrialdeen arteko sailkapenean postu baxuenetan kokatzen dute nazioarteko estatistikek. Herrialdeko %80k nekazaritzan egiten du lan. Hala ere, 2006an Laosko ekonomiak %7.2 egin zuen gora.

Laos oso anitza da etniei dagokienez, nahiz eta herrialdearen %70 lao da, etnia-talde nagusia.

Eduki-taula 1 Geografia 2 Laosko historia 3 Banaketa administratiboa 4 Kanpo loturak

[aldatu] Geografia

Laos Asia hego-ekialdeko estatu itsasgabea da, gehien bat baso trinkoz estalitako lurralde malkartsua, nahiz eta zenbait ordoki eta goi-ordoki ere izan. Mendi garaiena Phou Bia da (2.817 m). Mekong ibaiak mendebaleko muga osatzen du Tailandiarekin eta Annam Mendikateak ekialdeko mugaren gehiengoa Vietnamekin.

Klima tropikala da eta ezaugarritzat montzoiak ditu. Euri garaia maiatzetik azarora da eta honi garai lehorra darraio abendutik apirilera. Heroina ekoizten den Urrezko Hirukia eskualdea osatzen duten lau herrialdeetako bat da.

Laos munduko animalia espezie ikusgarrienen bizilekua ere bada. Esanguratsuenak Indotxinako tigrea, gaur erraldoia eta Asiako elefantea dira. Azken urteotan, zenbait espezie aurkitu edo berriz aurkitu dira, desagertutzat jotzen baitziren. Hauen artean daude Annam untxia, saola eta kha-nyou edo Laosko haitz arratoia.

[aldatu] Laosko historia

 Sakontzeko, irakurri: Laosko historia

Laosko historia Lan Xangeko erresumaraino atzera daiteke. XIV. mendean sortua, XVIII. mendera arte iraun zuen, Siamek herrialdea inbaditu eta geratu ziren lurraldeen gaineko kontrola hartu zuenean. Siamgo erregeak, Frantziaren aurkako borroka zakarra ekidin nahian, egungo Laos osatzen zuten lurraldeak Frantziari eman zizkion 1893an.

Bigarren Mundu Gerran Japoniak konkistatu zuen. Baina gerra galdutakoan, Laosek independentzia aldarrikatu zuen 1945an bertan. Nolanahi ere, Frantziak agintea ezarri zuen berriro, eta 1950ean erdi mailako autonomia erdietsi zuen, Frantziako Batasunaren elkartutako estatu gisa. Are gehiago, Frantziak de facto boterea gorde zuen 1954ra arte. Orduan, konstituzio-monarkia eratu zen, independentzia osoa bereganatuta. Genevako Konbentzioaren salbuespen berezian, Frantziako misio militar batek herrialdean jarraitu zuen komunisten kontra erregearen armada babesteko. Hurrengo urtean, AEBek Frantzia ordezkatu zuen.

Aldameneko Vietnamgo ezegonkortasuna Laosera hedatu zen. Anabasa horretan gerra zibila eta hainbat estatu-kolpe gertatu ziren. Ipar Vietnamgo armadak ekialdeko Laos inbaditu eta okupatu zuen. Armada hori zen Pathet Lao alderdi komunistaren benetako boterea Laosen. AEBek Laos ere bonbardatu zuten Vietnamgo Gerran, hornitzeko bideak mozteko aitzakian. 1968an, Ipar Vietnamgo armadak burututako erasoaren ondorioz, Laosko Erret Armada desegin zen. Gatazka AEBek eta Tailandiak antolatutako tropa irregularrek jarraitu zuten. Sobiet Batasunak eta Ipar Vietnamek babestuta, 1975ean, Pathet Lao komunistek boterea eskuratu zuten Laosen.

[aldatu] Banaketa administratiboa

 Sakontzeko, irakurri: Laosko probintziak

Laos 16 probintziatan (kang), udal batean (kumpang nakon) eta gune berezi batean (khetphiset) banatua dago:

Probintzia hauek barrutitan (muang) azpibanatzen dira.

[aldatu] Kanpo loturak

• Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
• CIA - World Factbook geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz: Laos

Asiako herrialde eta lurraldeak    (Nazio Batuen azpi-eskualdeka)
Erdialdeko Asia	Afganistan • Errusia • Kazakhstan • Kirgizistan • Uzbekistan • Tadjikistan • Turkmenistan	Asiako Ekialdea	Hego Korea • Ipar Korea • Japonia • Mongolia • Txina
Hego-mendebaldeko Asia Ekialde Hurbil eta Ertaina	Arabiar Emirerri Batuak • Armenia • Azerbaijan • Bahrain • Egipto • Georgia • Iran • Irak • Israel • Jordania • Kuwait • Libano • Oman • Qatar • Saudi Arabia • Siria • Turkia • Yemen	Hego-ekialdeko Asia	Brunei • Ekialdeko Timor • Filipinak • Indonesia • Kanputxea • Laos • Malaysia • Myanmar • Singapur • Tailandia • Vietnam
Hegoaldeko Asia	Bangladesh • Bhutan • India • Maldivak • Nepal • Pakistan • Sri Lanka	Beste entitate politiko batzuk	Palestina • Taiwan