Ägypten

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dialäkt: Baseldütsch

جمهوريّة مصرالعربيّة Gumhūriyyat Miṣr al-ʿarabiyya Arabischi Republik Ägypte
(Details) (Details)
Amtsschpraach	Arabisch
Hauptschtadt	Kairo
Schtaatsform	Bresidialrepublik
Schtaatsoberhaupt	Bresidänt Muhammad Husni Mubarak
Regierigschef	Ahmad Nazif
Flächi	1.001.449 km²
Iiwohnerzahl	78.887.007 (Berechnig 2006)[1]
Bevölkerigsdichti	72 Iiwohner pro km²
BIP/Iiwohner	1.250 US-$ (2004)
Währig	1 Ägyptisches Pfund = 100 Piaster
Unabhängigkeit	28. Februar 1922 (S vereinigte Königriich)
Nationalhymne	Biladi, Biladi, Biladi
Ziitzone	UTC +2
Kfz-Kennzeiche	ET
Internet-TLD	.eg
Vorwahl	+20

Ägypte isch es Land im Nordoschte vo Afrika, si Hauptstadt isch Kairo. s Land isch bekannt für alti Tänkmäler, und bsunders für d Pyramiide.

1922 isch Ägypte unabhängig gworde und isch jetzt e Republik. Es isch Mitgliid i de Arabische Liga, und au i dr UNO. De Präsident isch de Hosni Mubarak.

Inhaltsverzeichnis 1 Geografii 2 Bevölkerig 3 Bekannti Ägypter 4 Wirtschaft 5 Gschicht 5.1 S pharaonische Ägypte 5.1.1 Die früechi dynaschtischi Ziit (3100 bis 2686) 5.1.2 S Alte Riich (2686 bis 2181) 5.1.3 Die erschti Zwüscheziit (2181 bis 2040) 5.1.4 S Middlere Riich (2040 bis 1786) 5.1.5 Die Zweiti Zwüscheziit (1786 bis 1570) 5.1.6 S Neue Riich (1570 bis 1070) 5.1.7 Die Dritti Zwüscheziit (1070 bis 664) 5.1.8 Die schboot Ziit (664 bis 332) 5.2 Die griechisch-römischi Ziit (332 BCE bis 642 CE) 5.3 S islamische Ägypte 6 Quelle

[ändere] Geografii

Ägypte isch vo Wüeschte charakterisiert. Vegetation het s nume entlang em Nil oder entlang de Küschte und in a baar Oase. Die gröschte Stett send Kairo, Alexandria, Aswan, und Port Said. Fascht alli vo de meh als 70 Millione Iiwoner läbed i de Stett oder Dörfer entlang em Nil. Im Weschte isch d Saharawüeschti, wo ehnder sandig isch, im Oschte schdeinigi Wüeschtegebirg.

[ändere] Bevölkerig

Eins vo de groose Broblem, wo die ägyptischi Gsellschaft het, isch s rasche Bevölkerigswachsdum. Wirtschaftlig het sich s Land nume wenig entwicklet, und so bliibe vil vo de jungen Ägypter ohni Arbet. Au mid dr Erziehig schtohts nit guet. D Helfti vo dr Bevölkerig cha nid läse und schriibe. D Mueterschbrooch vo braktisch allen Ägypter isch hützudag Arabisch, usser im Süde, wo au nubischi Schbrooche, und im Weschte, wo Berberschbrooche gschwätzt wärde.

Di meischte Mäntsche send Muslim und dr Islam isch d Schdaatsreligion. Früener hät s z Ägypte au vili Chrischte gee, aber a chliineri Chinderzahl und Uuswanderig hai ihri Adeil an dr Bevölkerig uf öbbe zäh bis zwanzig Brozänt lo schrumpfe. Di e meischte Chrischte z Ägypte ghöred zu Koptischortodoxe Chile.

[ändere] Bekannti Ägypter

Boutros Boutros-Ghali isch vo Ägypte cho. Er isch de erschti Afrikaner gsi wo d UNO gleited hät. Anderi bekannti Ägypter sind de Schauspieler Omar Sharif, dr Schdaatspresidänt Anwar Sadat (1981 vo Islamischte ermordet), wo de Nobel Fridenspriis, und dr Nagib Mahfus (1911-2006; arabisch نجيب محفوظ) wo 1988 dr Literaturnobelbriis gwune hät. Dr Mohamed El-Baradai (Arabisch: محمد البرادعي) (uf d Wält cho am 17. Juni 1942) isch än Ägyptische Diplomat und zur Ziit (2008) dr Chef vo dr Internationale Atomenergiiagentur (IAEA).

[ändere] Wirtschaft

Die ägyptisch Wirtschaft beschtoht vor allem us Landwirtschaft, Öl- und Gasförderig, Turismus, Filminduschtrie. D Arbetslosigkeit isch meh as 10 Brozänt und vili Ägypter schaffen im Usland, vor allem in de arabische Ölschtaate und in Europa. 2007 het s Land für 40 Milliarde Dollar Waren importiert, aber nur für 27 Milliarde exportiert. 2007 het s Uslandschulde in dr Höchi vo 30 Milliarde Dollar gha.

Under em Gamal Nasser (1918-1970) het Ägypte ä glänkti, schtark zentralisierti Wirtschaft gha. In de letschte drissig Johr het sich s Land nid nur bolitisch de Vereinigte Schtaate vo Amerika gnöcheret, au wirtschaftlig het s amerikanisch kapitalischtischi Ideä übernoh und umgsetzt. In 2005 si d Schdüüre verchliineret, d Subsidie uf d Energie reduziert und ä Deil vo de schtaatlige Gsellschafte privatisiert worde. S Bruttoinlandsbrodukt isch in de Johr 2005 und 2006 5% pro Johr gwachse und 2007 sogar 7%. Das het aber d Situation vom Volk nit gänderet, dr Läbensschtandard isch gliich bliibe und d Regierig muess immer no Ässe und anderi Sache subventioniere, won es Budgetdefizit zur Folg hai.^[2]

[ändere] Gschicht

D Gschicht vo Ägypte cha in drei Abschnitt iideilt wärde: s alte Ägypte, wo vo dr Vereinigung vo Ober- und Underägypte in ei Schtaat, regiert vom enä König und verwaltet vo enerä brofessionelle Bürokratie, bis zur Eroberig dur d Römer duurt het, ä churzes Zwüscheschbiil vo Ägypte as römischi Brovinz und Ägypte sit dr Eroberig dur d Muslime. Die drei Abscnitt underscheide sich nit nur dur die bolitische Schtrukture, sondern si au kulturell und vo dr Religion us sehr verschiide: D Kultur und d Schbrooch im pharaonische Ägypte si nordafrikanisch gsi und d Religion pantheischtisch und im Land sälber entschtande. Under de Römer hai d Ägypter ihri alti Religion verlore und si chrischtlig worde, si hai s griechische Alphabet adoptiert und au wenn si mit em Koptische immer no ä Form vo Ägyptisch schwätzt hai, hai si mit em Verluscht vo de draditionelle Schriftsyschtem, de Hieroglyphe und dr hieratische und demotische Schrift, s Verschtändnis für ihri alti Kultur verlore. Di arabisch Eroberig het d Islamisierig vom gröschde Deil vo dr Bevölkerig mit sich brocht, und die arabischi Schbrooch und Schrift hai die koptischi abglöst.

[ändere] S pharaonische Ägypte

Ägypte isch am Aafang vom dritte Johrduusig vor dr Ziitwändi under eim König vereinigt worde. Die Vereinigung isch a vorgschichtligs, mythologischs Ereignis gsi, und d Ägypter hai s nie vergässe, solang die pharaonischi Kultur exischdiert het: Ihr Land isch immer s Doppelland gsi, Ober- und Underägypte in eim, dr Pharao isch dr König vo beide Länder gsi, aber adminischdrativ isch s Land meischtens in zwei deilt gsi, mit em Sitz vo dr Adminischdration vo Oberägypte im allgeneine z Thebe, während Underägypte vo Memphis oder von erä Schdadt im Nildelta us gregiert worden isch.

Alli Johreszahle bis ins erschte Johrduusig, au die wo usgseh wie wenn si genau wäre–wie zum Bischbil 2686, si ungenau und sötte nume as Richtlinie aagluegt wärde. I schriib dorum nid 'öbbe' drzue. Au si nadürlig alli Daate bis zur Römerziit 'vor dr Ziitwändi' (BCE).

[ändere] Die früechi dynaschtischi Ziit (3100 bis 2686)

In dere Periode isch d Vereinigung vom Land bassiert. Früehner het me glaubt, ass ei König, dr Menes, s Land geiniget haig, hüt gseht me das ehnder as a Brozäss, wo Johrzähnt wenn nid Johrhundert bruucht het. Zwei Königsfamilie hai in dere Ziit gregiert, die erschti Dynaschtii vo 3100 bis 2890–vo dere Familie kennt me d Näme vo ungfähr siebe König, und die zweiti Dynaschtii mit fümf König vo 2890 bis 2686. Vil meh as Näme und ungfähri Regierigsziite weiss me nid us dere Periode,^[3] aber das het müesse d Ziit gsi si, wo sich d Schrift entwicklet het und dr Schdaat si Regierigsform übercho het, wo im Grundsätzlige gliich bliiben isch für fascht drei Johrduusig.

[ändere] S Alte Riich (2686 bis 2181)

Lueg dr Artikel über s Alte Riich

Zum Alte Riich zellt mä d Dynaschtie drei bis sächs. D König hai ihri Macht im allgemeine uf Familieaaghörigi baut und Adligi in d Regierig iibunde. Si hai s Land gege Nomade usem Oschte, Weschte und Süde verdeidiget und au Gebiet eroberet, wo südlig vom erschte Nilkatarakt gläge si. Dr König as Inkarnation vom Gott Horus und schböter au as Sohn vom Sunnekönig Re het d Wältornig representiert und verdeidiget und as göttligs Wäse sich uf es ewigs Läbe noch em Dod vorbereitet, Dotetämpel und sit dr Regierig vom Dschoser Pyramide baut.

[ändere] Die erschti Zwüscheziit (2181 bis 2040)

Das isch die erschti groosii Periode gsi wo s eigentlig kai zentrali Regierig ge het, au wenn s immer no König vo Ägypte gha het, wo allgemein oder nume regional anerkennt worde si. Im Kampf zwüsche de König vo Herakleopolis und erä oberägyptische Koalition aagfüehrt vo de Nomarche vo Thebe hai Thebaner gwunne, und dr Mentuhotep II het ganz Ägypte eroberet und vo Thebe us regiert.

D Lüt wo zu dere Ziit gläbt hai, hai zwar d Schwiirigkeite beschriibe wo si gha hai, si aber au schdolz gsi druf wie si se glöst hai. Schbööteri Generatione hai die Ziit as chaotisch gseh, wo s kai Regierig gha het und wo Hungersnöt d Mensche blogt hai.^[4]

[ändere] S Middlere Riich (2040 bis 1786)

Lueg dr Artikel über s Middlere Riich

S Middlere Riich isch entschtande nochdäm än oberägyptische König, dr Mentuhotep II., siini Rivale us Middel- und Underägypte besigt het. D Kultur wo under siiner Dynaschtii sich entwicklet het isch während dr ganze pharaonische Ziit bischbilhaft gsi.

Ägypte het mit siiner Expansionsbolitik agfange, wo s im Neue Riich vor allem in Richtig vom Middlere Oschte wiidder gfüehrt het. Nubie, im Gegesatz zu Kanaan schbööter, isch ägyptisiert worde, a Brozäss wo nach em Untergang vom Neue Riich drzue gfüehrt het, ass in dr dritte Zwüscheziit kuschitischi König im Name vo ägyptische Götter Ägypte eroberet hai.

[ändere] Die Zweiti Zwüscheziit (1786 bis 1570)

Lueg dr Artikel Die zweiti Zwüscheziit

In dr Zweite Zwüscheziit isch zerscht d Zentralregierig zerfalle und denn hai d Hyksos, wo us Kanaan iigwanderet si und sich im Nildelta niidergloh hai, d Macht in Nordägypte übernoh. Für längeri Ziit hai au d Oberägypter wo wohrschiinlig nid under ihrer diräkte Kontrolle gsi si, d Hyksos as König anerkennt und ihne Schtüüre zahlt. D Hyksos si 1532 vom Ahmose, 1570-1546, em erschte König vo dr 18. Dynaschtii , us em Land gjagd worde.

[ändere] S Neue Riich (1570 bis 1070)

Lueg dr Artikel über s Neue Riich

Während dere Periode, kuum het sich Ägypte vo de fremde Herrscher befreit, het s aagfange in grossem Maasschtab im Middleren Oschde Chrieg z Mache. Kanaan bis nach Syrie isch eroberet worde und siini Königsriichli si ägyptischi Klienteschtaate worde. Mit de andere Grossmächt vo dr Region het s zwar immer wider Chrieg gä, aber im grossen und ganze hai sich d Groosskönig gegesiitig und ihri Iiflussgebiet reschbektiert. Gege s Ändi vo dr Bronzeziit si d Seevölker uf Ägypte zue zoge. D Ägypter hai sich no chönne wehre, aber in dr Folg isch s Land bankrott gsi und widder in zwei Deil zerfalle.

[ändere] Die Dritti Zwüscheziit (1070 bis 664)

Lueg dr Artikel über Die Dritti Zwüscheziit

Scho während dr Regierigsziit vom letschte König vo dr 20. Dynaschtii het sich d Deilig vo Ägypte in Oberägypte, wo dr Hohebrieschter vom Amun z Thebe verwaltet het, und Underägypte, wo vo dr 21. Dynaschtii vo Tanis im Nildelta us gregiert worden isch. D Amunbrieschter und d König vo Tanis si verschwögeret und ihri Beziehige zunenander guet gsi. Die 22. und 23. Dynaschtii, die einti vo Bubastis und die anderi vo Tanis, si au Libyer gsi. Im allgemeine wird au die 25. Dynaschtii zur Dritte Zwüscheziit zelt. Es si Kuschite vo Nubie gsi, wo Ägypte im Name vom ägyptische Gott Amun eroberet hai. In ihrer Ziit hai d Assyrer Ägypte eroberet und im Johr 663 Thebe usblünderet und zerschdört.

[ändere] Die schboot Ziit (664 bis 332)

Lueg dr Artikel über D Schbootziit vom alte Ägypte

D Ägypter hai sich wider vo de Assyrer chönne befreie und im Kampf zwüsche de Assyrer und Babylonier (626-610) hai si brobiert ihri ehemolige Eroberer z underschdütze, aber hai kei Erfolg gha und Niniveh isch 612 gfalle. Aber au nach däm Misserfolg hai si widderhii Grossmachtbolitik driibe. Dr Necho II. het a Chriegsflotte baut, dr Psammetich II. het in Nubie Chrieg gfüehrt, und dr Apries in Paleschtina und Libye, bis er vom Amasis, 570-526, abgsetzt worden isch. Under em Amasis het s Land kulturell no einisch ufblüeht. Aber scho zwei Johr schbööter isch s Ändi vo der letschte afrikanische Dynaschtii cho, wo dr Perserkönig Kambyses s Land eroberet het.

[ändere] Die griechisch-römischi Ziit (332 BCE bis 642 CE)

Dr Alexander dr Grooss het 332 BCE Ägypte vo de Perser eroberet und noch siim Dod het si General Ptolemäus Ägypte für isch beaaschbrucht. Die Ptolemäisch Periode isch brägt vo Ufschdänd vo den Ägypter und Chrieg mit de Seleucide z Syrie. Rom het sich au afo iimische und dr Octavian het 30 BCE Alexandria eroberet und Ägypte isch ä römischi Brovinz worde. S het immer wiider chliineri Ufschdänd gä, Unruehe zwüsche verschiidene Volksgruppe und sit em Kaiser Decius (249 bis 251 CE) au Chrischteverfolgige. Dr Maximinus Daia, 305-313 CE, isch dr letscht Kaiser gsi, wo in hieroglyphische Urkunde vorchunnt. Vo denn a git s au d Fiktion vom Pharaoh z Rome nüme. Dr Theodosius I. het s Chrischdedum as Schdaatsreligion iigfuehrt. 395 het sich s Römische Riich ändgültig in Wescht- und Oschrom deilt und Ägypte isch bi Byzanz bliibe bis zur Eroberig dur d Araber in 642.

[ändere] S islamische Ägypte

Underem Kalif Omar si d Araber 640 in Ägypten iigfalle und zwei Johr schbööter hai d Byzantiner sich au us Alexandrie zruggzoge. D Omajade (661-750) hai vo Damaskus us au Ägypte as Deil vo ihrem Riich gregiert. Under ihne hai sich muslimischi Araber im Land niiderglo und dodrmit het die langsami Islamisierig vo Ägypte aagfange. Im 9. Johrhundert het sich Ägypte underem Ahmad ibn Tulun (868–884) selbschdändig gmacht. Mit de Schdüre, wo vorhär an d Abbasside zahlt worde si, het er s Land gförderet und ä Flotte baut. 878 het er Paleschtina und Syrie eroberet. Aber scho 905 hai d Abbasside Ägypte zruggeroberet und 935 widr an d Ishidide verlore. Dr Saladin (1171-1249) het d Ayyubidedynaschdii gründet und siis Riich vo Kairo us gege d Chrüzritter verdeidiget. In dr Middi vom 13. Johrhundert hai d Mamluke, wo türkischi Militärsklave gsi si d Macht übernoh und bis zum Ändi vom 13. Johrhundert die letschte Chrüzfahrerschdaate im Middlere Oschde eroberet. 1517 hai d Türke s Land eroberet und s isch vollkomme verarmt in de Johrhundert under dr osmanische Herrschaft. Die diräkti Herrschaft vo de Osmane goht mit em Agyptefäldzug vom Napoleon 1798 z Änd. Dr Muhammad Ali Pascha (1805–1849) ergriift d Macht nochdäm d Franzose abzoge si und het a gwüssi Sälbschdändigkeit au wenn Ägypte Deil vo Osmanische Riich bliibt. Vo 1859 bis 1869 wird dr Suezkanal baut und Ägypte wird schdrategisch interessant für d Ängländer, wo s 1882 bsetze und 1914 zum Brotektorat erkläre. 1922 wird Ägypte under em König Fuad I. fascht ganz sälbschdändig und 1936 überchund s d Unabhängikeit. Britischi Drubbe bliibe im Land bis 1946. 1948 nimmt Ägypte Deil am Chrieg gege Israel wo erscht grad si Unabhängikeit erklärt het, und cha sich grad no im Gazaschdreife behaupte. 1952 schdürze die so-genannte "Freie Offizier" dr König Faruk und dr General Ali Muhammad Nagib wir dr Bresidänt vo dr neue Republik und noch ihm dr Gamal Abdel Nasser (1954–1970). 1956 duet er dr Suezkanal verschdaatlige, verliert zwar militärisch dr Chrieg gege Israel, Frankriich und Ängland wo druf folgt, aber d UNO zwingt Israel zum Abzug. 1967 brovoziert Ägypte dur d Schliessig vo internationale Wasserschdrosse Israel und wird im Sächsdagchrieg vernichtend gschlage und verliert d Sinaihalbinsle. Dr Bresident Anwar as Sadat briicht im Oktober 1973 überraschend dr Waffeschdillschdand mit Israel und widr isch s Resultat vom Chrieg a militärischi Niiderlag, wo aber dank em Iigriffe vo dr Sowietunion in ä deilwiise politische Siig umgwandlet wird. 1979 schliesst Ägypte Friide mit Israel und dr Sadat wird vo muslimische Iiferer ermordet. Sitdäm wird s Land vom Muhammad Husni Mubarak gregiert.

[ändere] Quelle

1. ↑ CIA World Fact Book zur Bevölkerig
2. ↑ CIA World Factbook
3. ↑ James Henry Breasted, Ancient Records of Egypt, Part One, Chicago 1906, §§76-166
4. ↑ Ian Shaw, The Oxford History of Ancient Egypt, Oxford University Press 2000, ISBN 0192802933, p.146