Azerbaycan
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Azərbaycan Respublikası' Azerbaycan Cumhuriyeti |
||||||
|
||||||
Resmî dil | Azerbaycan Türkçesi | |||||
Başkent | Bakü | |||||
Yönetim şekli | Cumhuriyet | |||||
Cumhurbaşkanı | İlham Aliyev | |||||
Başbakan | Artur Rasizade | |||||
Yüzölçümü | 86.600 km² Dünya yüzeyinin 0,00054 ünü kaplar 111. en geniş ülke tarihi arazisi 500.850 km² |
|||||
Nüfus | 10.870.000 En kalabalık 89. ülke |
|||||
En büyük ve en eğitimli ordusu | ADM (Azerbaycan Devrim Muhafızları)
OMON (POLİS ÖZEL TİMİ) azerice Xüsusi Təyinatlı Polis qüvvələri |
|||||
Ulusal günler | 18 Ekim 1991 | |||||
Bağımsızlık | 28 Mayıs 1918 | |||||
Bütçe | 100 milyar DOLAR USD | |||||
Para birimi | Azerbaycan Yeni Manatı | |||||
Saat dilimi - Yaz saati |
EET (UTC+4) EEST (UTC+5) |
|||||
Ulusal marş | Azərbaycan, Azərbaycan! | |||||
Trafik Kodu | AZ | |||||
İnternet alan adı | .az | |||||
Telefon kodu | +994 | |||||
Azerbaycan resmi adıyla Azerbaycan Cumhuriyeti (Azerice: Azərbaycan Respublikası), Avrupa ve Asya kıtaları arasında, Güney Kafkasya'da ülkedir. Azerbaycan kuzeyde Rusya, kuzey batıda Gürcistan, güney batıda Ermenistan, güneyde İran ve güney batıda Nahçıvan'a komşu olarak Türkiye ile komşudur. Ülkenin doğu sınırını Hazar Denizi çizmektedir.
Azeri ordusu Kafkasyada en güçlü ordu ünvanına sahipdir.
Konu başlıkları |
[değiştir] Tarih
- Ana madde: Azerbaycan tarihi
Günümüzden Geçmişe Azerbaycan Türkleri 'nin tarihi;
- Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (1921-1991)
- Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (1918-1920)
- Rusya hakimiyyeti (1813-1918)
- Azerbaycan Hanlıkları (1747-1813)
- Safeviler (1501-1736)
- Akkoyunlular (1468-1501)
- Karakoyunlular (1410-1468)
- Timurlu hakimiyyeti (1380-1408)
- Celairiler (1357-1380)
- İlhanlılar (1256-1357)
- Eldenizliler (1136-1230)
- Selçuklu hakimiyyeti (1054-1136)
- Revvadiler (983-1054)
- Salariler (941-983)
- Saciler (879-941)
- Arap hakimiyyeti (705-879)
- Sabirler (638-705)
[değiştir] Azerbaycan sözcüğünün kökeni
Azerbaycan'ın adı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır. Burayı (M.Ö. 323) yöneten komutanlarından Atropates'ten geldiği söylendiği gibi "Od" anlamındaki azer sözcüklerinden geldiği de belirtilmektedir. Ancak, bu yer adının etimolojisi yapılırken, bu bölgede egemenlik Süren Kasar (Hazar) Türkleri'nin ismi de göz önüne alınmalıdır ve kaynaklara göre gerçek payı da büyüktür.
Selçuklu Türkleri'nin Azerbaycan'da görülmeleri ise 1015-1021 yılları arasındadır. Sultan Alparslan zamanında Azerbaycan'da Türkmenler sayesinde Azerbaycan'ın Türkleşmesi kolay gerçekleşmistir. Azerbaycan daha sonra İlhanlılar'ın egemenliğine girmiş ve bir süre Altınordu Devleti'nin hakimiyetinde kalmış; Akkoyunlu ve Karakoyunlular döneminde Türk nüfusu bakımından en yoğun dönemini yaşamıştır. Daha sonra Azerbaycan'da Safeviler, Afşar ve Kaçarlar hüküm sürmüşlerdir.
Bundan sonra sırasıyla; Şeki, Gence, Bakü, Derbent, Kuba, Nahcivan, Revan, Tebriz, Urmiye, Erdil hanlıkları dönemi başlamıştır.
Azerbaycan toprakları Rusların egemenliğine girdikten sonra Erivan'a ve Karabağ'a Ermeni'ler yerleştirilmeye başlanılmıştır.
Azerbaycan Türkleri, 1918 - 1920'de Kafkasya Kurultayı'nı toplamış ve 28 Mayıs 1918'de de ulusal Azerbaycan Devleti'ni kurmuşlardır. Bu devlet Orta Doğu'da ilk özerk cumhuriyet olmuştur. Ancak 1920'de Kafkasya ötesi Sosyalist Sovyet Cumhuriyetler Birliği'ne katılmak zorunda kalmıştır. 30 Eylül 1991'de SSCB çöküşüyle bağımsızlığını yeniden ilan etmiştir.
Azeriler Kafkasya bölgesinin en büyük Türk bölümünü oluşturmaktadır..
Bugüne kadar Kafkaslarda Türkçülük hareketlerinin merkezi hep Bakü olmuştur. Bu düşüncenin isim babaları Hüseyni Zade Ali, Ağaoğlu Ahmed, Ali Merdem Topçu Bey'dir.
[değiştir] Coğrafi konumu
Azerbaycan 38°-25 kuzey enlemleri ile 44°-50 doğu boylamları arasındaki coğrafı bölgeye yerleşmiştir. Sınırların uzunluğu 3600 km dir. Azerbaycan 657 metre deniz seviyesinden yüksektir ve topraklarının % 50'si dağlık alanlardır. Dağlık alanlar Büyük Kafkasya, Küçük Kafkasya ve Talış dağlarından meydana gelmektedir. En yüksek yeri Bazardüzü 4466 metre'dir. Hinal dağı, Delidağı, Kedidağı önemli dağlarıdır. Kura-Aras Ovası en büyük düzlüktür.
Azerbaycan iklimi dünyadaki 11 iklim çeşidinden 9 una sahiptir. Yıllık ortalama sıcaklığı 10 °C'nın üzerindedir. En büyük gölü 17,5 km² ile Hacıkabul Gölü'dür.
Azerbaycan'ın en uzun nehri 1364 km Hazar Denizi'ne dökülen Kura Nehri'dir. Kura'nın bir kolu olan Aras ise 1072 km'dir.
[değiştir] Demografik durumu
Etnik Grup | Nüfus (1990 öncesi) | Oran | Nüfus (2007) | Oran |
---|---|---|---|---|
Azeriler | 5.805.000 | % 82,6 | 8.411.000 | % 95 |
Rus | 392.300 | % 5,5 | 144.000 | % 1.6 |
Ermeni | 390.500 | % 5,5 | 130.000 | % 1.5 |
Lezgi | 171.000 | % 2,4 | 178.000 | % 2 |
Avar | 44.100 | % 0,6 | ||
Yahudi | 30.800 | % 0,4 | 8.000 | % 0,09 |
Diğer | 80.000 | % 1 | 240.436 | % 2.8 |
Kaynak:[1]
Ocak 1990 olaylarından sonra ülkede bulunan Rusların ve Karabağ'ın Ermeniler tarafından işgalinden dolayı Ermeniler'in göçü yoğunlaşmıştır. Karabağ dışındaki Azerbaycan topraklarında artık hemen hemen hiç Ermeni yaşamamaktadır.
Toplam nüfus büyüme oranı %0,89'dur.
Yaş grubu - Toplam nüfustaki payı
- 0-14 - 33.0
- 15-29 - 28.9
- 30-44 - 17.7
- 45-59 - 12.0
- 60 + - 8.4
[değiştir] Yukarı Karabağ
- Yüzölçümü: 4.400 km²
- Nüfusu: 295.000
Azerbaycan toprağı olan Karabağ bugün Ermeni işgali altındadır ve yaklaşık bir milyon Azeri Ermenilerin baskıları sonucu bölgeden göç etmeye zorlanmıştır.
Ermeniler, tüm Birleşmiş Milletler ve Agit kararlarına rağmen işgal ettikleri bölgelerden çekilmemektedirler.
[değiştir] Din
Azerbaycan'da halkın %94'ü Müslümandır (çoğunluğu Şii). Halkın geri kalanı ise (yaklaşık %4'ü) Hıristiyandır (çoğunluğu Rus Ortodoks Kilisesi, Gürcü Ortodoks Kilisesi ve Molokan). Çok küçük bir bölümü ise Yahudi
[değiştir] Siyasal ve sosyal yapılanmalar
Azerbaycan'da faaliyetini sürdüren önemli partiler şunlardır:
- Yeni Azerbaycan Partisi (İktidar)
- Anavatan Partisi
- Milli Müsavat Partisi
- Halk Cephesi
- Milli İstiklal Partisi
- Sosyal Demokrat Parti
- Bağımsız Demokrat Parti
- Milli Muhabbet Partisi
- Tövbe Partisi
- Halk partisi
- Yeşiller Partisi
- Demokrat Partisi
- Demokratik Islahatlar Partisi
- Ümid Partisi
[değiştir] Ekonomik ve sosyal yapı
1991'de bağımsızlığını aldıktan sonra, özellikle geçiş döneminin ilk yıllarında ekonomik alanda düşüşler olmuş ve para birimi olarak Manat'a bağlı kalmıştır. Ancak, Azerbaycan verimli tarım arazileri, doğalgaz, petrol ve demir cevheri bakımından zengin kaynaklara sahip bulunmaktadır. Ham petrol üretimi 2006' da günlük 600,000 varile ulaşmıştır.
Doğal gaz üretimi ise 1991 de 11 milyon m³ dur. Toplam doğalgaz rezervi 2 trilyon metreküp, petrol rezervlerin de 8 milyar varil olduğu savunulmaktadır. Ayrıca, petrokimya, yiyecek, giyim gibi hafif sanayide vardır.
- Turizm potansiyeli yüksek bir cumhuriyettir.
- Bankacılık ve sigortacılık gelişme süreci göstermektedir.
- En önemli ihracatı petroldur.
- Petro-kimya ürünleri de ihracatta önemli yer tutmaktadır.
ayrıca inşaat sektöründe farklı gelişmeler olmuştur
[değiştir] Tarım ve Hayvancılık
Azerbaycan'ın yüzde 7'si tarıma elverişli topraklara sahiptir. Bu tarım topraklarının büyük bölümü de Kura ve Aras nehirleri etrafındadır ve ülkede, tarım büyük ölçüde sulamaya dayanmaktadır. Yetiştirilen başlıca ürünler tahıl, meyve, pamuk, çay, tütün ve üzümdür. Ayrıca, dut ağacından yılda 5.000 ton ipek kozası elde edilmektedir.
Azerbaycan tarımında ve ekonomisinde hayvancılığın da önemli yeri bulunmaktadır. En son verilere göre Azerbaycan'da 1,5 milyon sığır, 5 milyon koyun, 30 milyon kümes hayvanı bulunmaktadır. Arıcılık gelişmiştir.
[değiştir] Sanayi
Azerbaycan'da sanayi sektörü net maddi üretimin % 48,3 (1992 tahmini) oluşturmaktadır.
- Ağır Sanayi: Enerji, Metalurji, Makina, îmal, Kimya, Orman Ürünleridir.
- Hafif Sanayi: Dokuma, dikiş, deri, kürk, kunduradır.
[değiştir] Ulaşım
Azerbaycan gelişmiş bir ulaştırma sistemine sahiptir.
- Demiryolu: 2.090 km.
- Kara Ulaştırması: Karayolu 30.400 km.
- Deniz Ulaştırması: Hazar Denizi yoluyla yapılır.
- Hava ulaştırması:Bakü hava limanından yapılmakta olup Ankara, İstanbul, Paris, Moskova, Taşkent, Astana, Bişkek, Pekin gibi dünyanın diğer bölgeleriyle bağlantılıdır.
[değiştir] Eğitim
Azerbaycan'da eğitimin tüm diğer Türk devlet ve topluluklarına göre çok ileri seviyede olduğu görülür. 1991 istatistiki verilere göre 4775 okulda 1.503.000 öğrenci okumaktadır. Bugün okul sayısı 5.000'e, öğrenci sayısı 1.600.000'e ulaşmıştır.
Azerbaycan da 6.500 kültür tesisi, 4.605 adet kütüphane, 125 müze, 125 müzik okulu, 43 halk tiyatro salonu, 3.680 kültür evi bulunmaktadır. Okuma yazma oranı %97.5'dür. Bakü-Azerbaycan Devlet Üniversitesi ve buna bağlı Enstitüler bütün bilimsel, teknik, sağlık, sanat kollarını içerir boyutlardadır. Çok sayıda yabancı öğrenci bulunmaktadır türk öğrencilerin sayısı hergeçen gün artmaktadır
[değiştir] Sağlık
Azerbaycan'da sağlık hizmetleri verilirken üçlü bir sistem uygulanmaktadır.
- İlk müdahale sağlık memurlarıyla yapılmakta,
- Bunların yetersiz kalması halinde hastalar, hastahanelere gönderilmekte,
- Hastahanelerin yetersizliği durumunda ise hastalar üniversitelerdeki araştırma hastahanelerine yollanmaktadır.
Böylece Azerbaycan halkı eşit biçimde sağlık hizmetlerinden yararlanmaktadır.
[değiştir] Sosyal Güvenlik
Azerbaycan'da sosyal güvenlik ağı maliyetleri oldukça yüksek olup, GSMH % 18'ini tutmaktadır. Emeklilik yaşı olarak kadınlarda 55 yaş, erkeklerde ise 60 yaş koşulu aranmaktadır.
Bugün Azerbaycan Cumhuriyeti ekonomik bağımsızlık kavramını benimsemiş ve 1991'den sonrada serbest piyasa ekonomisine geçerek dünyayla bütünleşmek istemiştir.
Ayrıca, özel mülkiyete izin verilmiş, borsa yasası çıkarılmış, devlet tahvilleri hazırlanmış, toprak kanunu ile topraksız çiftçiler topraklandırılmıştır. Kendi merkez bankasını kurmuş, düzenli bir vergilendirmeyi getirmiş ve ülkeye yabancı sermaye akışını sağlamıştır.
Birleşmiş Milletler, Agit, IMF gibi kuruluşların da üyesidir.
[değiştir] İç bağlantılar
[değiştir] Kaynakça
- ^ Devlet İstatistik Komitesi
[değiştir] Dış bağlantılar
- Azerbaycan.TV - Azərbaycan video arxivi
- Azerbaycan'da Eğitim
- Kadim Coğrafyanın Genç Ülkesi
- Azərbaycanın tarihi
- Azerbaycan Ülke Bilgileri
- Azerbaycan hakkında akademik bir çalışma
- Azeri.Net | Azerbaycan Müzik ve Video Portalı
- Azerbaycan Ekonomisi
- A-Z - Azerbaycan
- Azerbaycan Katalogu
- Bağımsız Azadliq Gazetesi
- Transcontinental Nations
Abşeron • Ağdam • Ağdaş • Ağcabədi • Ağstafa • Ağsu • Astara • Babek* • Balaken • Bardə • Beyləqan • Bilesuvar • Daşkəsən • Dəvəçi • Fizuli • Gədəbay • Goranboy • Göyçay • Hacıkabul • İmişli • İsmayıllı • Cebrail • Celilabad • Culfa* • Kalbacar • Kəngərli* • Xaçmaz • Xanlar • Xızı • Xocalı • Hocavend • Kürdemir • Laçın • Lankaran • Lerik • Masallı • Neftçala • Oğuz • Ordubad* • Qabala • Qax • Qazax • Qobustan • Quba • Qubadlı • Qusar • Saatlı • Sabirabad • Sadarak* • Salyan • Samux • Şahbuz* • Şaki • Şamakhi • Şamkir • Şarur* • Şuşa • Siazan • Tartar • Tovuz • Ucar • Yardımlı • Yevlax • Zengilan • Zaqatala • Zərdab
- Büyük Şehirler:Ali Bayramlı • Bakü • Gence • Hankendi • Xırdalan • Lankaran • Mingaçevir • Naftalan • Nahçıvan* • Şaki • Sumqayıt • Şuşa • Yevlax
Yıldız işaretli yerler Nahçıvan Özerk Bölgesi'ndedir.
Azerbaycan · Beyaz Rusya · Ermenistan · Gürcistan · Kazakistan · Kırgızistan · Moldova · Özbekistan · Rusya Federasyonu · Tacikistan · Ukrayna
Gözlemciler: Türkmenistan
Arnavutluk • Azerbaycan • Bulgaristan • Ermenistan • Gürcistan • Moldova • Romanya • Rusya • Sırbistan
Türkiye • Ukrayna • Yunanistan
Gözlemciler: Almanya • Amerika Birleşik Devletleri • Beyaz Rusya • Çek Cumhuriyeti • Fransa • Hırvatistan • İsrail
İtalya • Polonya • Slovakya • Tunus
|
|
---|---|
Üyeler | Afganistan · Arnavutluk · Azerbaycan · Bahreyn · Bangladeş · Benin · Birleşik Arap Emirlikleri · Brunei · Burkina Faso · Cezayir · Cibuti · Çad · Endonezya · Fas · Fildişi Sahili · Filistin · Gabon · Gambiya · Gana · Gine Bissau · Guyana · Irak · İran · Kamerun · Katar · Kazakistan · Komor · Kuveyt · Kırgızistan · Libya · Lübnan · Malezya · Maldivler · Mali · Mısır · Moritanya · Mozambik · Nijer · Nijerya · Özbekistan · Pakistan · Senegal · Sierra Leone · Somali · Sudan · Surinam · Suriye · Suudi Arabistan · Tacikistan · Togo · Tunus · Türkiye · Türkmenistan · Uganda · Umman · Ürdün · Yemen |
|
|
---|---|
Gözlemci Ülkeler | Bosna-Hersek · Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti · Orta Afrika Cumhuriyeti · Rusya Federasyonu · Tayland |
Gözlemci Birlikler | Afrika Birliği · Arap Birliği · Bağlantısızlar Hareketi · Birleşmiş Milletler · Ekonomik İşbirliği Örgütü |
Türk Devletleri: Azerbaycan • Kazakistan • Kırgızistan • Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti1 • Özbekistan
Türkiye • Türkmenistan
Özerk Türk Cumhuriyetleri: Altay • Balkarya • Başkırdistan • Çuvaşistan • Dağıstan • Şincan • Gagavuzya
Hakasya • Karaçay • Karakalpakistan • Nahçıvan • Saha Yakutistan • Tataristan • Taymir • Tuva
Diğer Türk Halkları: Afganistan Türkleri • Ahıska Türkleri • Arnavutluk Türkleri • Batı Trakya Türkleri • Bosna Türkleri • Bulgaristan Türkleri • Güney Azerbaycan • Finlandiya Türkleri • İran Türkleri • Karaim Türkleri • Kırım Türkleri • Kosova Türkleri • Makedonya Türkleri • Moğolistan Türkleri • Romanya Türkleri • Sancak • Rusya Türkleri • Suriye Türkleri • Tacikistan Türkleri • Türkmeneli
Türk azınlıklar
1 Resmi olarak sadece Türkiye tarafından tanınmaktadır.
Afganistan · Azerbaycan · İran İslam Cumhuriyeti · Kazakistan · Kırgızistan · Özbekistan · Pakistan · Tacikistan · Türkiye · Türkmenistan