Dağıstan
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Dağıstan Cumhuriyeti | |||||||
|
|||||||
 |
|||||||
| Resmî dil | Rusça ve bazı Dağıstan dilleri | ||||||
| Başkent | Mahaçkale | ||||||
| Devlet şekli | Cumhuriyet | ||||||
| Cumhurbaşkanı | Mukhu Aliyev | ||||||
| Yüzölçümü | 50,300 km² | ||||||
| Nüfus | 2,576,531 | ||||||
| Nüfus yoğunluğu | 51.2 / km² | ||||||
| Saat dilimi - Yaz saati |
EET (UTC+2) EEST (UTC+3) |
||||||
| Ulusal marş | [[]] | ||||||
Dağıstan (Avarca: Дагъистанлъул ДжумхIурият, Dağıstan Cumhuriyeti), Rusya Federasyonu'na bağlı bir cumhuriyettir. 20 Ocak 1921'de Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı olarak Dağıstan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adıyla kuruldu. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra, Rusya Federasyonu içinde Dağıstan Cumhuriyeti adını aldı.
Rusya Federasyonu'nun Avrupa'daki kesiminin güneyinde yer alan Dağıstan, Büyük Kafkas Dağları'nın kuzey yamacının en doğu ucundan 50.300 kilometrekarelik bir alanı kaplar. Güney ve batısı Güton dağında 3646 metreye, Bazardyuzu (Pazardüzü) Dağı'nda da 4480 metreye ulaşan Kafkas Dağları'nın ana doruk hattıyla çevrilidir. Doğusunda Hazar Denizi, kuzeyinde Kalmuk Özerk Cumhuriyeti, batı ve kuzeybatısında Çeçenistan ve Kuzey Kafkasya, güneybatısında Gürcistan ve güneyinde de Azerbaycan yer alır.
Dağıstan doğudan batıya 200, kuzeyden güneye 400 kilometre kadar bir uzunluğa sahiptir. Başkenti Mahaçkala'dır. Diğer önemli şehirler Derbent, Kızılyar, İzberbaş ve Buynak'tır.
Konu başlıkları |
[değiştir] Coğrafya ve iklim
Türkçe Dağ kelimesi ile Farsça -istan ekinin birleşmesinden oluşan ve Dağ ülkesi veya Dağlık Ülke anlamına gelen Dağıstan kavmi değil, coğrafi-topoğrafik mânâ ifade eden bir kavramdır. Rusça'da da 'Dağlar Ülkesi' anlamında Strana Gor ifadesi kullanılmaktadır. Dağıstan Coğrafi açıdan beş bölgeye ayrılır. Birinci bölgede Kafkas Dağları ve Dağıstan iç platosu yer alır. Dağlar arasından Hazar Denizi'ne akan Sulak, Samur ve Kurak gibi ırmaklar buralarda derin vadi ve uçurumlar meydana getirmiştir. Kafkas Dağları'nın genellikle güneye bakan yamaçlarında yağış çok azdır. Bu yüzden bazı bölgelerde bitkisel hayat yoktur.
İkinci bölge, birinci bölgenin kuzeyinde yüksekliği 920 m'ye ulaşan ve çıkıntı tepelerinden oluşan ikinci bir dağ kuşağından ibarettir. Bu bölge kuzey ve kuzeybatıdan esen rüzgarlar sebebiyle oldukça yağışlı olup, sık ormanlarla kaplıdır. Dağlar ile Hazar Denizi arasında kalan dar kıyı düzlüğü üçüncü bölgeyi oluşturur. Dar boğazlardan çıkıp yayılan ırmaklar tarafından kesilir. Petrol ve Doğalgaz yatakları barındıran bu ovanın genişlediği yerde başlayan dördüncü bölge alçak ve bataklık ovalar ile Terek ırmağı deltasından oluşur. Deltanın hemen ilerisinde uzun ve kumluk Agragan Yarımadası başlar.
Son olarak Terek'in hemen kuzeyinde kumullarla kaplı Nogay Bozkırları beşinci bölgeyi oluşturur. Bu bölgenin iklimi ise sıcak ve kuru olup, bitkisel hayat yarı yarıya çöl özellikleri gösterir.
Dağıstan'ın başlıca ırmakları Gazi Kumuk, Kara, Avar ve Andi Koysularının birleşmesinden oluşan ve Mohaçkale'nin kuzeyinde Hazar'a kavuşan Sulak, daha kuzeyde Çeçenistan'dan gelen Terek, güneydoğu istikametinde akarak aynı şekilde Hazar'a kavuşan Samur'dur. Genellikle dağlara paralel olarak akan bu ırmaklar, 1000 metreye varan derinlikte ve darlıkta kanal ve mecralar oluşturarak, Dağıstan'ın özelliklerinin şekillenmesinde önemli rol oynarlar.
Dağıstan'ın iklimi genel olarak sıcak ve kurudur. Alçak kesimlerde ortalama sıcaklık Ocak ayında -3,6 derece, Temmuz ayında 23 derece dolayındadır. Dağıstan'ın kuzey kısmını teşkil eden Sulak-Terek-Kuma düzlüğü en yüksek yeri 26 metreyi geçmeyen ve denize doğru gittikçe alçalan, susuz ve kıraç bir bozkırdan ibarettir. Bu sahanın nüfus yoğunluğu çok düşüktür. Bu bölgenin sahil boyu bazan su altında kalır. Kuma ile Terek arasında birçok tuz gölü ve bataklık vardır. Terek ile Sulak arasında ise, kumsallarda kaybolan Aktaş, Yarıksu, Yamansu ve Aksay çaylarından bu gün ziraatte istifade edilmektedir. Sahil boylarına nisbeten sathı biraz yüksek olan kuzeybatı bölgeleri hariç olmak üzere, bu düzlüğün iklimi son derece kurudur. Düz, ırmaktan ve ormandan mahrum, yağmursuz ve kuzey rüzgarlarına açık olan daha kuzeydeki bölgede sıcaklık yazın 40, kışın -40 dereceyi bulur.
Ziraat, Terek boyunda ve sun'i sulama usulü ile güneybatı kısmında yapılır. Diğer kısımlarda muhtelif Türk boyları göçebe halinde yaşar ve hayvan beslerler. Sahil boyunda ise balıkçılık ile iştigal edilir.
Dağıstan tabii zenginliklerle doludur. Dağlık bölgenin bitki örtüsü, vadilerde ve kanyonlarda yaprak döken ormanlardan, yüksek tepelerde çam ve huş ağacı ormanlarından ve ağaç sınırının üstünde de Alp çayırlarından oluşur. Tepe yamaçlarında yer yer çöl bitkisiyle kesintiye uğrayan sık yaprak döken ormanlar bulunur. Alçak yamaçlarda seyrek esmer toprak alanlarıyla bölünen verimli kestane rengi topraklar egemendir. Hazar Denizi kıyısında ise tuzlu bataklık toprakları yaygındır.
| Dağıstan, Rusya |  |
|---|---|
| 2006 itibarı ile: | |
| bölge adedi | 41 |
| şehirleri/kasabaları | 10 |
| şehir yerleşimleri adedi | 19 |
| kırsal okrugları | 694 |
[değiştir] Nüfus
Dağıstan'ın nüfusu günümüzde(2007 tahmini) 2.900.000'e yaklaşmıştır. Nüfusun çok hızlı artış sürecine girmesi şaşırtıcıdır. Zira ülkedeki Rus ve Dağ Cuhutlar(Yahudi)ı göç etmektedirler. Rusya ve İsrail'e özellikle büyük bir göç olmaktadır. Rusların toplam nüfusa oranı % 5'in altına düşmüştür. Bu azalmaya karşılık nüfus artış hızının sürmesindeki en önemli sebep, 1990'lı yılların başından beri eski Sovyet toprakları üzerindeki bütün cumhuriyetlere zamanında çoğu ekonomik sebeplerden göçmüş bulunan Dağıstanlılar'ın yeniden kendi ülkelerine geri dönmeleridir. Rusya, Ukrayna ve Orta Asya cumhuriyetleri dağılmayı izleyen yıllardan beri çeşitli sebeplerle onları kendi sınırlarının içlerine çekilmeye zorladılar. Gerçekte Dağıstan; Hazar Denizinin ince kıyı şeridi toprağı dışında pek de verimli olmayan bir ülke. Çünkü halkın % 99.9'u okuma yazma bilmekte. Halkın neredeyse tamamı ise 2'den fazla dili en iyi şekilde konuşabilecek şekilde bilmektedir. Dağıstan'ın nüfus artış hızı Rusya Cumhuriyeti genelinde ilk sırada yer almaktadır. Bu artış hızı korunduğu ve gurbetteki ülke insanları yurtlarına geri dönmeyi sürdürdükleri takdirde Dağıstan nüfusu 2050 yılında altı milyonu yakalayacaktır.
| 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Avarlar | 177,189 (22.5%) | 230,488 (24.8%) | 239,373 (22.5%) | 349,304 (24.5%) | 418,634 (25.7%) | 496,077 (27.5%) | 758,438 (29.4%) |
| Darginler | 125,707 (16.0%) | 150,421 (16.2%) | 148,194 (13.9%) | 207,776 (14.5%) | 246,854 (15.2%) | 280,431 (15.6%) | 425,526 (16.5%) |
| Lezgiler | 90,509 (11.5%) | 96,723 (10.4%) | 108,615 (10.2%) | 162,721 (11.4%) | 188,804 (11.6%) | 204,370 (11.3%) | 336,698 (13.1%) |
| Laklar | 39,878 (5.1%) | 51,671 (5.6%) | 53,451 (5.0%) | 72,240 (5.1%) | 83,457 (5.1%) | 91,682 (5.1%) | 139,732 (5.4%) |
| Tabasaranlar | 31,915 (4.0%) | 33,432 (3.6%) | 33,548 (3.2%) | 53,253 (3.7%) | 71,722 (4.4%) | 78,196 (4.3%) | 101,152 (4.3%) |
| Rutullar | 10,333 (1.3%) | 20,408 (2.2%) | 6,566 (0.6%) | 11,799 (0.8%) | 14,288 (0.9%) | 14,955 (0.8%) | 24,298 (0.9%) |
| Agullar | 7,653 (1.0%) | 6,378 (0.6%) | 8,644 (0.6%) | 11,459 (0.7%) | 13,791 (0.8%) | 23,314 (0.9%) | |
| Tsakhurlar | 3,531 (0.4%) | 4,278 (0.4%) | 4,309 (0.3%) | 4,560 (0.3%) | 5,194 (0.3%) | 8,168 (0.3%) | |
| Kumuklar | 87,960 (11.2%) | 100,053 (10.8%) | 120,859 (11.4%) | 169,019 (11.8%) | 202,297 (12.4%) | 231,805 (12.9%) | 365,804 (14.2%) |
| Nogaylar | 26,086 (3.3%) | 4,677 (0.5%) | 14,939 (1.4%) | 21,750 (1.5%) | 24,977 (1.5%) | 28,294 (1.6%) | 38,168 (1.5%) |
| Ruslar | 98,197 (12.5%) | 132,952 (14.3%) | 213,754 (20.1%) | 209,570 (14.7%) | 189,474 (11.6%) | 165,940 (9.2%) | 120,875 (4.7%) |
| Azeriler | 23,428 (3.0%) | 31,141 (3.3%) | 38,224 (3.6%) | 54,403 (3.8%) | 64,514 (4.0%) | 75,463 (4.2%) | 111,656 (4.3%) |
| Çeçenler | 21,851 (2.8%) | 26,419 (2.8%) | 12,798 (1.2%) | 39,965 (2.8%) | 49,227 (3.0%) | 57,877 (3.2%) | 87,867 (3.4%) |
| Diğerleri | 43,861 (5.6%) | 52,031 (5.6%) | 61,495 (5.8%) | 63,787 (4.5%) | 57,892 (3.6%) | 58,113 (3.2%) | 25,835 (1.0%) |
[değiştir] İdari yapı
- Ana madde: Dağıstan Cumhuriyeti'nin idari yapılanması
[değiştir] İlgili maddeler
 |
Dağıstan Cumhuriyeti şehir ve kasabaları |  |
| Başkent: Mahaçkale Buynaksk | Dagestanskiye Ogni | Derbent | Izberbash | Kaspiysk | Khasavyurt | Kızılyurt | Kizlyar | Yuzhno-Sukhokumsk |
| Rusya'nın İdari Bölgeleri |  |
||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Federal Yapı | |||||||||||||
|
|||||||||||||
| Federal Bölgeler | |||||||||||||
| Merkez Rusya | Uzak Doğu Rusya | Kuzeybatı Rusya | Sibirya | Güney Rusya | Urallar | Volga | |||||||||||||
