Szalom Asz
Z Wikipedii
| Szalom Asz שלום אַש |
|
 W 1940 roku. |
|
| Urodzony | 1 stycznia, października lub listopada 1880 Kutno |
| Zmarł | 10 lipca 1957 Londyn |
Szalom Asz, jid. שלום אַש (ur. 1 stycznia, 1 października lub 1 listopada 1880 w Kutnie, zm. 10 lipca 1957 w Londynie) - żydowski prozaik, dramaturg i eseista piszący w języku jidysz.
Szalom różnił się od reszty rodzeństwa, więc ojciec zaczął przygotowywać swego najmłodszego syna do funkcji rabina. Miał najlepszego nauczyciela Tory. Nauczył się sam czytać po polsku i po niemiecku, a także po rosyjsku. Przeczytanie „Księgi pieśni” Heinego sprawiło, że zaczął zapoznawać się z literaturą nieżydowską - Goethem, Lessingiem, Schillerem. Lektura tych zakazanych ksiąg wykluczyła go z rodziny i gminy żydowskiej już w wieku 17 lat. Najpierw został nauczycielem we wsi pod Kutnem, a potem przeniósł się do Włocławka, gdzie pisał listy Żydom, którzy tej umiejętności nie posiedli. Poznawał w tym czasie twórczość Prusa i Tołstoja.
Interesował go ruch syjonistyczny, który stawał się coraz bardziej popularny. Początkujący pisarz koncentrował się więc na tematach nacjonalistycznych, odkrywając równolegle literaturę jidysz, np. Icchaka Lejba Pereca, czasopismo „Der Jid”. W 1899 roku Asz spotkał się z Perecem, a w 1900 roku przy jego wsparciu opublikował w „Der Jid” opowiadanie „Mojszełe”. Przeniósł się do Warszawy, gdzie zaznał biedy, gdyż przez następne lata nie mógł nic wydać. Dopiero w 1902 roku ukazał się zbiór nowel zatytułowany „W złym czasie”. W tym czasie rodzina Asza wyemigrowała do Ameryki. Szalom ożenił się z Matyldą, córką swojego przyszłego tłumacza na język polski - Mojszy Szpiry. Ma z nią trzech synów: Nathana, Mosesa[1], Johana i córkę Ruth. W Krakowie poznał Stanisława Witkiewicza i Stefana Żeromskiego, z którymi się zaprzyjaźnił, później w gronie jego przyjaciół znalazły się także Eliza Orzeszkowa, Maria Dąbrowska oraz malarz - Jan Stanisławski. Po wystawieniu w Sankt Petersburgu dramatu „Sabbatai Ziwi” (ros. „Czasy Mesjasza”) i odniesieniu sukcesu, Asz wyjechał do Berlina, gdzie ogromne wrażenie zrobił na nim „Kupiec Wenecki” i to pod jego wpływem powstał w Kolonii najbardziej znany dramat pisarza „Bóg zemsty”. Wzbudził on wielkie kontrowersje w środowiskach żydowskich, gdyż bohater prowadzi dom publiczny, ale i przyniósł wielki sukces autorowi. Dzięki temu stać go było na wyjazd do ziemi przodków - do Palestyny i Egiptu.
W 1910 roku odwiedził swoją rodzinę w USA. Potem mieszkał w Paryżu. Z chwilą wybuchu I wojny światowej wyjechał znowu do Ameryki. Po wojnie działał w Berlinie i na Litwie, aby w roku 1920 wrócić do Stanów i otrzymać tamtejsze obywatelstwo. W 1925 Wrócił do Europy - do Niemiec, Francji i Polski, odwiedził też ZSRR. Za „Przed potopem” otrzymał order Polonia Restituta. Od roku 1938 osiadł w USA, gdzie tworzył kolejną trylogię, składającą się z następujących dzieł: „Mąż z Nazaretu”, „Apostoł” i „Maria”, z których pierwsze wywołało ostrą krytykę zarówno wśród chrześcijan, jak i żydów. W 1946 roku powstał „Płonący cierń” - tom nowel o Holocauście i dramat „Narodziny Hitlera”. Szalom Asz ostatnie lata życia spędził w Bat Yam w Izraelu.
[edytuj] Bibliografia
- W złym czasie
- Z biegiem fal (1904)
- Nawrócony (1904)
- Grzech (1904)
- Miasteczko (1904)
- Sabbatai Ziwi
- Bóg Zemsty (1906)
- Ziemia (1910)
- Ameryka (1911)
- Sojusz słabych (1912)
- Reb Salomon Bogacz (1913)
- Motke złodziej (1916)
- Sznur pereł (1916)
- Maria (1917, dramat)
- Wujek Mojżesz (1918)
- Kidusz haszem (1918)
- Martwy człowiek (1920)
- Muranów (1922)
- Józef (1924)
- Matka (1925)
- Wyrok śmierci (1926)
- Czarodziejka z Kastylii (1926)
- Elektryczne krzesło (1927)
- Powrót Chaima Lederera (1927)
- Trylogia Przed potopem: Petersburg, Warszawa, Moskwa (1929-1931)
- Mąż z Nazaretu (1939)
- Apostoł (1943)
- Maria (1949)
- Płonący cierń (1946)
- Narodziny Hitlera (1946)
- Mojsze (1951)
- Grossman i synowie (1954)
- Prorok (1955)
Przypisy
- ↑ Moses Ash (1905-1986) - założyciel w 1949 r. niezwykle zasłużonej dla folklorystyki amerykańskiej firmy nagraniowej Folkways Records.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Kutnie organizuje co dwa lata Konkurs Literacki im. Szaloma Asza
