Literatura dla dzieci i młodzieży
Z Wikipedii
Literatura dla dzieci i młodzieży - zarówno literatura tworzona z myślą o dzieciach i młodzieży, jak i literatura wybierana przez nią do lektury.
Literatura taka charakteryzuje się pewnymi cechami, które do pewnego stopnia różnią ją od literatury "dorosłej". Chodzi tu przede wszystkim o taki dobór zawartości i formy, by odpowiadał potrzebom i gustom tej grupy odbiorców, przy czym autorzy tworzący ten rodzaj literatury zwykle zwracają uwagę na to, by ich dzieła wykazywały pewne walory wychowawcze i edukacyjne.
Spis treści |
[edytuj] Wartości
Literatura dla dzieci i młodzieży zwykle ma wartość:
- wychowawczą - konflikty między głównymi bohaterami opierają się na wyraźnie zarysowanym przeciwstawieniu działań pożądanych, czyli "pozytywnych" i niepożądanych, czyli "negatywnych"; celem takiego ujęcia jest wyrobienie u młodego czytelnika zdolności rozróżniania dobra i zła; w literaturze dla dzieci i młodzieży dobro niemal bez wyjątku zwycięża, zło zaś zostaje ukarane;
- edukacyjną - w fabułę wplecione bywają rozmaite informacje dotyczące świata, mogą to być np. informacje geograficzne (w powieści podróżniczej), historyczne (w powieści historycznej), etnograficzne (np. informacje dotyczące plemion indiańskich w powieściach Alfreda Szklarskiego), itp.
Powyższe elementy znajdują się w tekstach pisanych dla dzieci i młodzieży w rozmaitym stopniu. Mogą się w nich znaleźć ale nie muszą, ponieważ powstaje także pewna ilość utworów, których celem jest niemal wyłącznie rozrywka i które nie wykazują ambicji edukacyjnych ani wychowawczych.
[edytuj] Początki
Początki literatury pisanej z myślą o młodych czytelnikach sięgają XVIII w. Wcześniej taka literatura nie istniała, młodzież czytała te same książki co dorośli, najwyżej rodzice i opiekunowie nadzorowali wybór lektur. Nawet baśnie i bajki pisano dla dorosłych.
I choć wcześniej nie powstawały książki pisane wyłącznie dla dzieci i młodzieży, dość często teksty "dla dorosłych" opracowywano w taki sposób, by mogły być wykorzystywane przez najmłodszych czytelników. Opracowanie takie polegało np. na skróceniu podstawowego tekstu, usunięciu opisów spowalniających atrakcyjną akcję, usunięciu elementów, uznanych za "niepedagogiczne", czyli np. związane ze sferą seksualną. Zmiany mogły polegać ewentualnie na takim wyprofilowaniu dzieła, by uwypuklić elementy wychowawcze (czyli np. podkreślenie patriotyzmu, odwagi i innych cech, których wyrobienie u młodych czytelników uznano za pożądane).
Warto przy tym zwrócić uwagę na sposób funkcjonowania literatury dla dzieci i młodzieży, ponieważ bardzo wiele tekstów, uznawanych dziś za młodzieżowe (i rzeczywiście z upodobaniem czytywane przez takich czytelników), w przeszłości mogła być adresowana do czytelników dorosłych i dopiero później została "adoptowana" i zaakceptowana, także w świadomości powszechnej, przez dzieci i młodzież. Dobrym przykładem może być tu np. twórczość Juliusza Verne'a. Wiele z jego powieści pisane było w zamyśle jako teksty "dla dorosłych", propagujące odkrycia naukowe, geograficzne itp., jednak ze względu na atrakcyjną formę dość szybko zyskały one akceptację młodszych czytelników.
[edytuj] XVII wiek
Jedną z pierwszych powieści, która trafiła w sposób szczególny do gustów młodych czytelników można uznać Don Kichota (wyd. 1605 i 1615) hiszpańskiego pisarza Miguela Cervantesa. Powieść ta przedstawia tytułowego Don Kichota, jako błędnego rycerza, który przeżywa mnóstwo dość absurdalnych czasem przygód. W podróży towarzyszy mu Sanczo Pansa, wierny giermek, uosobienie zdrowego rozsądku, przemyślności i sprytu. Powieść stała się podstawą licznych adaptacji scenicznych oraz filmowych. Na motywach powieści powstało także kilka filmów animowanych, adresowanych bezpośrednio do dzieci.
Na język polski powieść ta została przetłumaczona dopiero w 1786.
[edytuj] Literatura francuska
Ogromną popularnością cieszyły się bajki francuskich pisarzy. Bajki (wyd. 1668-1694) Jeana de La Fontaine'a, wzorowane na Ezopie, zawierają m.in. takie znane pozycje jak: Kruk i lis, Lis i winogrona oraz Konik polny i mrówka. Pisane z myślą o dorosłym czytelniku, znalazły odbiorców wśród dzieci. Również w Polsce od wydania w 1699 roku stały się bardzo popularne.
Baśnie czarodziejskie (wyd. 1697) Madame d'Aulnoy, wśród których są: Błękitny ptak, Książę Chochlik i Biała kotka.
Wraz z falą mody na ludową bajkę fantastyczną, w 1697 roku ukazał się zbiorek Charlesa Perraulta zatytułowany Historie i baśnie dawnych czasów z pouczeniami moralnymi, od ilustracji na stronie tytułowej znany później jako Opowieści Babci Gąski (lub: Bajki Babci Gąski). Napisane specjalnie dla dzieci, bajki Perraulta stały się wkrótce znane w całej Europie. Tomik zawierał 8 opowieści: Mały Czerwony Kapturek, Kot w butach, Kopciuszek, Śpiąca królewna, Sinobrody, Wróżki, Knyps z czubkiem, Paluszek.
Poczytną pozycją była także powieść edukacyjna z kluczem Historia Telemaka (lub: Przypadki Telemaka) (wyd. 1697) Françoisa Fénelona, która była streszczeniem IV księgi Odysei Homera. Fénelon napisał ją dla Ludwika, księcia Burgundii, wnuka Ludwika XIV, gdy był jego wychowawcą. Na polski została przetłumaczona dwa razy, najpierw wierszem w 1726, a w 1750 już jako pełny przekład, prozą.
Spośród polskich publikacji wydanych w XVI stuleciu z myślą o młodym pokoleniu była Artes Dobromilenses. Nauka dobromilska w Dobromilu przypisywana Janowi Szczęsnemu Herburtowi, przez długi czas uznawana za najstarszą rodzimą książeczkę dla dzieci. Jej pierwsze wydanie ukazało się w 1613 roku.
[edytuj] XVIII wiek
Na początku XVIII w. ukazało się francuskie tłumaczenie Baśni z tysiąca i jednej nocy (wyd. 1704-1717) od razu zyskując popularność wśród najmłodszych czytelników dzięki takim opowiadaniom jak: Cudowna lampa Aladyna, Alibaba i 40 rozbójników, Sindbad Żeglarz, Szeherezada. Na język polski wybrane fragmenty dzieła zostały przetłumaczone w 12 tomach w latach 1767-1768.
Bajki wschodnie, popularne w Polsce ze względu na zakorzenioną od wieków ogólną modę na orientalizm, napisane dla dorosłych, zalecane były jako lektura dla uczniów, mimo rozpowszechnionych w ówczesnej pedagogice poglądów o negatywnym wpływ fantastyki na rozwój postrzegania u dzieci. Z tego też względu stosunkowo późno dołączano do wyborów tekstów dydaktycznych bajki fantastyczne: pierwszy raz bajka o królewnie Śnieżce znalazła się w zbiorze Komedii i tragedii Urszuli Radziwiłłowej opublikowanym w 1754.
Dwaj angielscy pisarze zyskali rozgłos wśród młodzieży dzięki powieściom przygodowym. Daniel Defoe powieścią Przypadki Robinsona Cruzoe (wyd. 1719), i Jonathan Swift powieścią Podróże Guliwera (wyd. 1726), pierwsza z nich została na polski przetłumaczona w 1769, druga w 1784. Robinson, napisany dla dorosłych, stał się od rau bardzo poszukiwaną książką przez młodzież, dając początek odrębnego nurtu powieści młodzieżowych, tzw. robinsonady. Do najgłośniejszych książek z nurtu tzw. robinsonady należał utwór niemieckiego pedagoga Joachima H. Campe Nowy Robinson z 1779 roku. Książka ta, przetłumaczona na wszystkie języki europejskie, cieszyła się niesłabnącym powodzeniem do połowy XIX wieku. Równie wielką poczytnością cieszyła się później jego Biblioteczka dziecinna, będąca zbiorem nie tylko opowiadań, ale i gier towarzyskich. Tomiki powstawały w oparciu o ścisłą współpracę z dziećmi, autor zasięgał wielokrotnie ich rady.
W latach 1750-1770 francuska pisarka i pedagog Jeanne Marie Leprince de Beaumont wydawała Le Magasin des enfants (Magazyn dla dzieci lub: Magazyn dziecinny). Wyszło 40 numerów, wielokrotnie wznawianych, a w jednym z nich ukazała się bajka Piękna i bestia (wyd. 1757), która zyskała międzynarodowe uznanie. Fragmenty utworów pani Bony, jak nazywano francuską pisarkę, w Polsce ukazały się pod tytułem Czarodziejskie baśnie w 1879 roku. Z czasem były one ostro krytykowane, przy czym zarzucano im nadmierny dydaktyzm. Opowieść o Pięknej i Bestii ukazała się (razem z bajką o wróżce i trzech życzeniach) w 1785 roku w Polskiej książce do czytania Daniela Vogla.
Kamieniem milowym w rozwoju literatury dziecięcej była działalność Johna Newbery, nazywanego pierwszym prawdziwym wydawcą książek dla dzieci. Pozyskał on do współpracy wybitnych literatów, m.in. T.G. Goldsmitha, O. Smolletta czy S. Johnsona. Wydawał pierwszy periodyk miesięczny dla dzieci The Lillipution Magazine, którego pierwszy numer ukazał się w 1751 roku. Potomek księgarzy, sam założył księgarnię z dostępem do półek dla dzieci.
Niemiecki pisarz Rudolf Erich Raspe w 1785 wydał Niezwykłe przygody Barona Münchausena.
[edytuj] Powieść przygodowa
W 1787 ukazała się powieść idylliczno-sentymentalna Paweł i Wirginia, napisana przez francuskiego pisarza Bernardina de Saint-Pierre'a. Opisywała ona miłość dwojga młodych ludzi z egzotyczną naturą Mauritiusa w tle. Dość szybko stała się popularna w całej Europie, rychło też przetłumaczono ją na wiele języków. W Polsce została po raz pierwszy wydana w 1793 pod zmienionym tytułem Paweł i Maria. Dziś jest już prawie całkiem zapomniana, ale swego czasu wywarła dość znaczący wpływ na kształtowanie się powieści przygodowej.
[edytuj] XIX wiek
Z początkiem XIX w. pojawili się pisarze, którzy zaczęli kierować swe utwory do młodych czytelników. Rosyjski pisarz Iwan Andiejewicz Kryłow w latach 1809-1843 wydał ponad 200 bajek w 9 tomach. Niemcy, bracia Jakob i Wilhelm Grimm opublikowali w latach 1812-1815 Bajki dla dzieci, zbiór około 200 bajek, wśród których były: Jaś i Małgosia, Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków i Zaczarowana fasola. W 1819 angielski pisarz Walter Scott napisał historyczną powieść Ivanhoe. Na polski została przetłumaczona w 1921.
Wielką sławą cieszyły się baśnie Duńczyka Hansa Christiana Andersena, powstające na przestrzeni lat 1835-1872. Wśród nich były: Brzydkie kaczątko, Królowa śniegu, Calineczka, Dziewczynka z zapałkami, Słowik, Nowe szaty cesarza, Mała Syrenka, Księżniczka na ziarnku grochu, Świniopas, Stokrotka, Imbryk, Stara latarnia. Mimo iż obecnie należą do kanonu literatury dziecięcej na całym świecie, pisane były z myślą o dojrzałym czytelniku. W pierwszych polskich tłumaczeniach też początkowo były zamieszczane w czasopismach dla dorosłych. Bajki te, tkwiące korzeniami w opowieściach ludowych, są oryginalnym dziełem Andersena. Atmosfera baśniowości, niezwykłości, oryginalne pomysły, a także walory wychowawcze sprawiły, iż baśnie Andersena bardzo szybko zostały zaakceptowane przez dzieci, stały się także symbolami kultury popularnej. Do dziś baśnie Andersena są często wydawane i równie chętnie czytane, zaś poszczególne opowieści stały się podstawą licznych adaptacji filmowych, scenicznych i radiowych.
W 1826 amerykański pisarz James Fenimore Cooper wydał Ostatniego Mohikanina. Powieść ta, wchodząca w skład tzw. Pięcioksięgu przygód Sokolego Oka, bardzo szybko zdobyła międzynarodową popularność i ze względu na barwne przygody głównych bohaterów oraz sugestywne opisy stała się wzorcem, często później naśladowanym, przygodowej powieści indiańskiej. Tematyka indiańska często była później podejmowana przez rozmaitych pisarzy, adresujących swe powieści do młodzieży, także polskich, m.in. przez Alfreda Szklarskiego, Norę Szczepańską, czy Longina Jana Okonia.
W Anglii Charles Dickens opublikował kilka powieści i opowiadań dla młodzieży, m.in.: Klub Pickwicka (wyd. 1837-1838), Nicholasa Nickelby (wyd. 1838-1839), Opowieść wigilijną (wyd. 1834-1848) i Dawida Copperfielda (wyd. 1849-1950). Francuski pisarz Alexandre Dumas (ojciec) napisał kilka powieści historycznych, które wśród młodych czytelników zyskały międzynarodową popularność m.in.: Hrabiego Monte Christo (wyd. 1844-1845), Trzech muszkieterów (wyd. 1844-1845) i Dwadzieścia lat później (wyd. 1845). W 1851 ukazała się powieść Hermana Melville’a Moby Dick, która szybko zyskała popularność wśród młodych czytelników.
W 1852 amerykańska pisarka Harriet Beecher Stowe wydała Chatę wuja Toma, prawdziwy bestseller jak na owe czasy. Tylko w pierwszym roku udało się sprzedać 300.000 egzemplarzy.
W 1865 angielski matematyk Lewis Carroll opublikował Alicję w Krainie Czarów, która od razu odniosła wielki sukces, co sprowokowało autora do napisania kilka lat później drugiej części zatytułowanej Po drugiej stronie lustra (wyd. 1871). Do dziś obie książki cieszą się ogromnym powodzeniem, zostały przetłumaczone na wiele języków, a Alicja stała się ulubioną bohaterką milionów dzieci, także dzięki adaptacjom filmowym i teatralnym obu książek.
Francuz Jules Verne napisał z myślą o młodych czytelnikach kilka powieści przygodowych i fantastyczno-naukowych, m.in.: Podróż do wnętrza Ziemi (wyd. 1864), Dzieci kapitana Granta (wyd. 1866), Dwadzieścia tysięcy mil podmorskiej żeglugi (wyd. 1869), Tajemniczą wyspę (wyd. 1874), W 80 dni dookoła świata (wyd. 1873) i Dwa lata wakacji (wyd. 1888).
Także amerykański pisarz Mark Twain zadedykował młodzieży kilka swych powieści, takich jak: Przygody Tomka Sawyera (wyd. 1876), Książę i żebrak (wyd. 1881), Amerykanin na dworze króla Artura (wyd. 1881) i Huckleberry Finn (wyd. 1884). W 1880 ukazała się powieść Ben Hur amerykańskiego pisarza Lewisa Wallace’a. Stała się jednym z pierwszych bestsellerów wydawniczych o tematyce historycznej. W 1881 włoski pisarz Carlo Collodi wydał swoją najsłynniejszą bajkę Pinokio. Anglik Robert Louis Stevenson był autorem kilku powieści przygodowych dla młodzieży, wśród których są: Wyspa skarbów (wyd. 1883), Porwany za młodu (wyd. 1886), i Dziwna historia dra Jekylla i Mra Hyde'a (wyd. 1886).
W 1886 ukazała się powieść amerykańskiej pisarki Frances Hodgson Burnett Mały lord. Tego samego roku włoski autor Edmondo de Amicis wydał Serce. W 1893 opublikowano pierwszą część Winnetou z serii książek o życiu amerykańskich Indian niemieckiego pisarza Karola Maya. Od 1910, kiedy została przetłumaczona na polski, cieszyła się ogromną popularnością wśród młodzieży. W 1894 ukazała się Księga dżungli angielskiego pisarza Rudyarda Kiplinga, a rok później Druga księga dżungli tego samego autora.
Polak Henryk Sienkiewicz zyskał międzynarodową sławę dzięki Quo vadis (wyd. 1896), książce, dzięki której w 1905 roku otrzymał nagrodę Nobla. W wielu krajach powieść ta jest zaliczana do literatury dla młodzieży. W 1897 angielski pisarz Herbert George Wells wydał Niewidzialnego człowieka.
[edytuj] XX i XXI wiek
W 1900 w Ameryce ukazał się Czarnoksiężnik z Oz Lymana Franka Bauma. Sporą popularnością cieszyły się powieści przygodowe włoskiego pisarza Emilio Salgari: Tygrys z Mompracem (wyd. 1901) i Góra światła (wyd. 1904). W 1901 ukazała się powieść Pięcioro dzieci i coś angielskiej pisarki Edith Nesbit. W trzy lata później Feniks i latający dywan tej samej autorki. Największą jednak popularnością na początku wieku cieszyły się powieści z Dalekiej Północy amerykańskiego pisarza Jacka Londona: Zew krwi (wyd. 1903) i Biały Kieł (wyd. 1906). W Anglii w 1904 ukazał się Piotruś Pan szkockiego pisarza Jamesa Matthew Barrie, a w 1906 w Szwecji Cudowna podróż Selmy Lagerlöf. Nadal pisała dla młodych czytelników Frances Hodgson Burnett: w 1905 wyszła Mała księżniczka, a w 1909 - Tajemniczy ogród.
W 1910 na rynkach księgarskich pojawiła się powieść dla młodzieży Chłopcy z Placu Broni węgierskiego pisarza Ferenca Molnára. Historia przyjaźni młodych chłopców, którzy w imię ideałów gotowi są poświęcić wszystko szybko zdobyła dużą popularność, stając się podstawą licznych adaptacji scenicznych i filmowych. Powieść, przełożona na wiele języków europejskich weszła do kanonu literatury młodzieżowej.
W 1908 opublikowana została powieść dla dziewcząt kanadyjskiej pisarki Lucy Maud Montgomery Ania z Zielonego Wzgórza. Autorka miała trudności z jej wydaniem, trzech wydawców odrzuciło rękopis jako bezwartościowy. Wreszcie jeden z amerykańskich wydawców nabył go za 500 dolarów. Książka wbrew opiniom specjalistów okazała się wielkim sukcesem. Tysiące czytelników domagało się dalszych losów tytułowej bohaterki. W rok później ukazała się Anna z Avonlea. Aż do 1936 wychodziły dalsze części historii o Ani Shirley.
W 1911 amerykański pisarz Edgar Rice Burroughs wydał powieść Tarzan wśród małp. Niemiecki autor Waldemar Bonsels w 1912 napisał Pszczółkę Maję. Tego samego roku na księgarskich półkach pojawiła się książka 101 dalmatyńczyków pióra angielskiej pisarki Dodie Smith.
[edytuj] Lata po I wojnie światowej
W 1920 opublikowany został Doktor Dolittle amerykańskiego autora Hugha Loftinga. W 1923 ukazał się Król Maciuś Pierwszy polskiego pedagoga i lekarza Janusza Korczaka. Książka odniosła spory sukces wydawniczy i została przetłumaczona na kilka języków. W 1926 wydano jedną z najbardziej znanych i lubianych książek dla dzieci: Kubuś Puchatek angielskiego pisarza Alana Aleksandra Milne, w dwa lata później Chatka Puchatka tego samego autora.
W 1929 ukazała się powieść detektywistyczna Emil i detektywi niemieckiego pisarza Ericha Kästnera. W 1934 powstała powieść Mary Poppins angielskiej auorki Pameli Lindon Travers. W 1936 odbyła się w Moskwie premiera teatralna Piotrusia i wilka rosyjskiego kompozytora Sergiusza Prokofiewa, on też był autorem tekstu, który jest wydawany także w postaci książeczki.
[edytuj] Lata po II wojnie światowej
W 1945 w Finlandii Tove Jansson wydała W dolinie Muminków. W tym samym roku francuski pisarz Antoine de Saint-Exupéry opublikował Małego Księcia, jedno z arcydzieł literatury światowej, a szwedzka pisarka Astrid Lindgren - Fizię Pończoszankę i Dzieci z Bullerbyn. W 1951 amerykański autor Jerome David Salinger napisał powieść Buszujący w zbożu, która stała się symbolem buntu ówczesnej młodzieży. Na polski została przetłumaczona w 1961.
Angielski pisarz John Ronald Reuel Tolkien w latach 1954-55 wydał powieść fantasy Władca pierścieni, która stała się bestsellerem wydawniczym na całym świecie. W 1959 Francuzi René Goscinny i Albert Uderzo stworzyli postać Asteriksa, a następnie Mikołajka, bohatera cyklu książeczek dla dzieci.
Jedną z najpoczytniejszych na przełomie wieku XX i XXI serii książek dla dzieci i młodzieży, której bohaterem jest Harry Potter, stworzyła Angielka Joanne Kathleen Rowling.
[edytuj] Literatura dla dzieci i młodzieży w Polsce
Polska literatura dla dzieci i młodzieży ma długie tradycje i niemałe osiągnięcia.
Jedną z pierwszych pisarek polskich, które zaczęły pisać ten rodzaj literatury była Klementyna Hoffmanowa. Była ona twórczynią pierwszego polskiego czasopisma dziecięcego, noszącego tytuł Rozrywki dla dzieci. Pismo to ukazywało się w latach 1824-1828 a na jego łamach publikowano m.in. wiersze, bajki, opowiadania dla dzieci, mające głównie wydźwięk patriotyczny, a także wychowawczy. W późniejszym czasie Hoffmanowa pisywała także do pierwszego w Europie Dziennika dla dzieci, mającego profil głównie wychowawczy a w mniejszym stopniu edukacyjny.
Hoffmanowa jest ponadto autorką kilku książeczek dla dzieci i młodzieży, m.in. Pamiątka po dobrej Matce przez młodą Polkę (z 1819), beletryzowany traktat umoralniający, pisany z myślą o dorastających dziewczętach.
Fragmenty utworów Hoffmanowej włączano na przestrzeni XIX w., jak również w okresie międzywojennym, do dziecięcych czytanek i wypisów szkolnych.
Autorem wielu wierszy, które weszły do klasyki literatury dziecięcej, jest Jan Brzechwa. Pierwszy tomik wierszy dla dzieci, zatytułowany Tańcowała igła z nitką Brzechwa wydał w 1937. Do dzisiaj dużą popularnością cieszą się utwory Brzechwy pt. Pchła szachrajka, Leń, Kaczka Dziwaczka, czy trylogia przedstawiająca dzieje Pana Kleksa. Na podstawie książek o przygodach pana Kleksa powstały filmy fabularne w reżyserii Krzysztofa Gradowskiego. Jan Brzechwa napisał także szereg wierszowanych bajek, które zyskały ogromną popularność, nie tylko wśród dzieci. Fragmenty niektórych utworów są powszechnie znane do dzisiaj, choć nie są one już kojarzone ze swym autorem. Tak jest np. z szeroko znanymi wierszami, wykorzystującym charakterystyczne dla języka polskiego połączenia spółgłoskowe W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie, czy Nie pieprz, Pietrze, pieprzem wieprza.
Do najbardziej znanych polskich pisarzy, tworzących dla młodzieży, należy Edmund Niziurski. Jest on autorem szeregu książek, cieszących się ogromną popularnością ze względu na doskonały warsztat pisarski oraz oryginalne poczucie humoru. W powieściach Niziurskiego warstwa edukacyjna i wychowawcza ukryta jest za bardzo atrakcyjną, nienużącą młodego czytelnika fabułą. Są pisane żywo i barwnie, lecz i skłaniające do refleksji. Nawet we wczesnych utworach, pisanych w czasie ograniczeń wynikających z wprowadzania realizmu socjalistycznego, Niziurski potrafił przeciwstawić się schematom. Powieści mają dynamiczną, często sensacyjną akcję i wyróżniają się indywidualnym stylem narracji oraz humorem słownym i sytuacyjnym.
Najbardziej znane spośród książek Niziurskiego to: Księga urwisów (1954), Sposób na Alcybiadesa (1964, książka została wpisana na Listę honorową im. H. Ch. Andersena), Niewiarygodne przygody Marka Piegusa, Klub włóczykijów, Naprzód, Wspaniali, Adelo, zrozum mnie! czy Awantura w Niekłaju.
Niektóre z powieści Niziurskiego zostały zekranizowane, np. Niewiarygodne przygody Marka Piegusa oraz Sposób na Alcybiadesa.
Ze względu na barwny język, sprawnie poprowadzoną intrygę oraz ogromne walory poznawcze dużym uznaniem wśród młodych czytelników cieszą się książki Alfreda Szklarskiego. Jest on autorem bardzo popularnego cyklu podróżniczego, którego głównym bohaterem jest Tomek Wilmowski. W książkach tych, których akcja osadzona jest w realiach przełomu XIX i XX wieku, opisane są egzotyczne, łowieckie wyprawy Wilmowskiego, odbywane w towarzystwie grupy polskich emigrantów: prawego i szlachetnego ojca, tajemniczego Smugi oraz rubasznego i prostolinijnego bosmana Nowickiego. Interesujące perypetie służą tutaj zapoznaniu czytelnika z kulturą, przyrodą i historią rozmaitych krajów i miejsc, do których udaje się Tomek wraz ze swymi przyjaciółmi.
Oryginalną pozycją w polskiej literaturze młodzieżowej jest napisana przez Szklarskiego wespół z żoną, Krystyną, trylogia Złoto Gór Czarnych. Jest to obszerna, rozbudowana opowieść o kilku pokoleniach Indian Dakotów, zawierająca znaczną ilość historycznych i etnograficznych informacji, związanych z życiem codziennym pierwotnych mieszkańców Ameryki Północnej. Rozbudowane opisy polowań, wierzeń, walk międzyplemiennych oraz wojny Indian z białymi zostały umiejętnie wplecione w interesującą i niebanalną fabułę.
Wśród młodszych czytelników dużą popularność zdobyła książka Stanisława Pagaczewskiego, pt. Porwanie Baltazara Gąbki. Jest to powieść, opowiadająca o przygodach Smoka Wawelskiego, który na prośbę księcia Kraka wyrusza w misję ratunkową do Krainy Deszczowców. Ich celem jest uwolnienie profesora Baltazara Gąbki, którego uwięził Największy Deszczowiec pragnący wykorzystać badania profesora do własnych celów. Książka, napisana z dużym poczuciem humoru i oryginalnie przetwarzająca tradycyjne motywy (książę Krak, Smok Wawelski) zdobyła sobie wśród młodych czytelników ogromną popularność. Efektem tego było powstanie w latach 1969-1970 trzynastoodcinkowego serialu animowanego, równie ciepło jak książka przyjętego przez widzów. Sukces pierwszej książki i opartego na niej filmu skłoniło autora do napisania dalszego ciągu przygód profesora Gąbki: były to powieści Misja profesora Gąbki (1975) oraz Profesor Gąbka i latające talerze.
[edytuj] Podstawowy kanon
- Hans Christian Andersen – Baśnie
- Adam Bahdaj – Podróż za jeden uśmiech, Wakacje z duchami
- Jan Brzechwa – Akademia Pana Kleksa
- Frances Hodgson Burnett – Tajemniczy ogród
- Lewis Carroll – Przygody Alicji w Krainie Czarów, O tym, co Alicja odkryła po drugiej stronie lustra
- Alina i Czesław Centkiewiczowie – Tumbo z Przylądka Dobrej Nadziei
- Carlo Collodi – Pinokio
- Roald Dahl – Charlie i fabryka czekolady
- Antoine de Saint-Exupéry – Mały Książę
- Michael Ende – Niekończąca się opowieść
- Jostein Gaarder – Przepowiednia Dżokera
- René Goscinny, Jean-Jacques Sempé – Mikołajek
- Kenneth Grahame – O czym szumią wierzby
- Jakob i Wilhelm Grimm – Baśnie
- Tove Jansson – W Dolinie Muminków
- Irena Jurgielewiczowa – Ten obcy
- Anna Kamieńska – Książka nad książkami
- Ludwik Jerzy Kern – Ferdynand Wspaniały
- Katarzyna Kotowska – Jeż
- Joanna Kulmowa – Wio, Leokadio
- Clive Staples Lewis – Lew, czarownica i stara szafa
- Astrid Lindgren – Dzieci z Bullerbyn
- Hugh Lofting – Doktor Dolittle i jego zwierzęta
- Kornel Makuszyński, Marian Walentynowicz – Przygody Koziołka Matołka
- Alan Alexander Milne – Kubuś Puchatek'-', Chatka Puchatka
- Ferenc Molnár – Chłopcy z Placu Broni
- Lucy Maud Montgomery – Ania z Zielonego Wzgórza
- Mira Lobe – Babcia na jabłoni
- Małgorzata Musierowicz – Szósta klepka
- Jerzy Niemczuk – Opowieść pod strasznym tytułem
- Zbigniew Nienacki – Wyspa złoczyńców, Pan Samochodzik i templariusze
- Edmund Niziurski – Sposób na Alcybiadesa, Awantura w Niekłaju, Niewiarygodne przygody Marka Piegusa, Siódme wtajemniczenie, Księga urwisów
- Ewa Nowacka – Małgosia kontra Małgosia
- Anna Onichimowska – Dobry potwór nie jest zły
- Ewa Ostrowska – Przygody króla Gucia i króla Maciusia
- Joanna Papuzińska – Wędrowcy
- Otfried Preussler – Malutka czarownica
- Joanne Kathleen Rowling – cykl Harry Potter
- Henryk Sienkiewicz – W pustyni i w puszczy
- Krystyna Siesicka – Chwileczkę, Walerio
- Alfred Szklarski – Tomek w krainie kangurów, Tomek u źródeł Amazonki
- Dorota Terakowska – Córka czarownic
- J. R. R. Tolkien – Hobbit, czyli tam i z powrotem, Władca Pierścieni
- Julian Tuwim – Lokomotywa i inne wiersze
- Mark Twain – Przygody Tomka Sawyera
- Juliusz Verne – 20 tysięcy mil podmorskiej żeglugi, Tajemnicza wyspa
- Wiesław Wernic – cykl westernów
- Ian Whybrow – Księga straszliwej niegrzeczności
- Piotr Wojciechowski – Poniedziałek, którego nie było
- Maciej Wojtyszko – Bromba i inni, Tajemnica szyfru Marabuta
- Wiktor Woroszylski – Cyryl, gdzie jesteś
[edytuj] Bibliografia
- Zofia Adamczykowa Literatura dla dzieci : funkcje, kategorie, gatunki, Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie, Warszawa 2001, ISBN 83-88278-23-1
- Alicja Baluch, Archetypy literatury dziecięcej, Kraków 1993, ISBN 83-86237-00-7
- Bruno Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, przeł. Danuta Danek, Warszawa 1985, tyt. oryg.: Uses of enchantment, ISBN 83-06-01118-X
- Józef Zbigniew Białek, Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918-1939, Wyd. 2. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987, ISBN 83-02-00988-1
- Jerzy Cieślikowski, Literatura i podkultura dziecięca, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1975.
- Kazimierz Cysewski, O literaturze dla dzieci i młodzieży Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2001, ISBN 83-7299-060-3
- Izabela Kaniowska-Lewańska, Literatura dla dzieci i młodzieży do roku 1864, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1973
- Dagmara Kowalewska, Harry i czary-mary, czyli o wartościach edukacyjnych w cyklu powieści "Harry Potter”, Kraków 2005, ISBN 83-242-0468-7
- Krystyna Kuliczkowska, Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1864-1918, Warszawa 1983, ISBN 83-02-00878-8
- Literatura dla dzieci i młodzieży: teoria i krytyka, red. Józef Zbigniew Białek, Maria Guśpiel, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Kraków 1978
- Anna Nikliborc, Od baśni do prawdy: szkice z dziejów literatury zachodniej dla dzieci i młodzieży, Warszawa 1981, ISBN 83-10-08014-X
- Jan Pacławski, Marek Kątny, Literatura dla dzieci i młodzieży Kielce 1996, 198 s. Wyd. 2. ISBN 83-903041-9-8.
- Ryszard Waksmund, Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej, Wrocław 2000, ISBN 83-229-2118-7
- Ryszard Waksmund, Nie tylko Robinson, czyli o oświeceniowej literaturze dla dzieci i młodzieży, Warszawa 1987, ISBN 83-203-2210-3
- W kręgu arcydzieł literatury młodzieżowej, red. L. Ludorowski, Lublin 1998, ISBN 83-227-1226-X
