Eyvind Johnson

Z Wikipedii

Eyvind Johnson (ur. 29 lipca 1900, zm. 25 sierpnia 1976) – prozaik szwedzki, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1974.

Spis treści 1 Biografia 1.1 Dzieciństwo i wczesna młodość 1.2 Okres pobytów zagranicznych 1.3 Małżeństwo z Aase Christoffersen 1.4 Małżeństwo z Cillą Frankenhauser 1.5 Po II wojnie światowej 1.6 Nagrody i wyróżnienia 1.7 Kontrowersje wokół Nagrody Nobla 2 Utwory (wybór) 3 Linki zewnętrzne

[edytuj] Biografia

[edytuj] Dzieciństwo i wczesna młodość

Eyvind Johnson urodził się w Svartbjörnsbyn w pobliżu Boden w regionie Szwecji Norrbotten jako Olof Edvin Werner Jonsson. Był synem kamieniarza Olofa Petera Jonssona pochodzącego z regionu Värmland oraz pochodzącej z Blekinge Cevii Gustafsdotter. W roku 1904 ojciec Eyvinda Johnsona zachorował chronicznie na silikozę, więc wielodzietna rodzina Jonssonów nie mogła się sama utrzymać i Eyvind został oddany na wychowanie bezdzietnej siostrze matki Amandzie i jej mężowi Andersowi Johanowi Rostowi. Chociaż Eyvind darzył swoich przybranych rodziców wielkim szacunkiem, to w wieku lat 14 odszedł od nich i zaczął się utrzymywać sam. Chwytał się różnych zajęć. Był m.in. drwalem, robotnikiem w tartaku, palaczem w lokomotywie, mył lokomotywy, sprzedawał bilety do kina, obsługiwał projektor filmowy. Przez cały ten czas samodzielnie kształcił się czytając.

W roku 1919 dostał się do Sztokholmu, gdzie najął się do pracy w fabryce Ericssona. W tym czasie zaczął działać w ruchu lewicowym i związkowym oraz podejmował pierwsze próby literackie. Był jednym z założycieli literackiego pisma Vår Nutid (Nasza współczesność), które miało sześć numerów. Stał się członkiem stowarzyszenia przyszłych pisarzy De gröna (Zieloni) oraz pisał do magazynu Brand (Ogień).

[edytuj] Okres pobytów zagranicznych

Począwszy od roku 1921 Johnson przebywał większość czasu w Europie kontynentalnej, początkowo w Berlinie, potem w Paryżu. Zarabiał tam, chwytając się jak wcześniej różnych zawodów, ale też pisząc do rozmaitych pism szwedzkich, z którymi utrzymywał kontakt, odwiedzając raz na jakiś czas swój kraj rodzinny. W roku 1924 zerwał z socjalizmem. W tym samym roku opublikował swój debiut De fyra främlingarna (Czterech obcych). Lektura Johna Dos Passos, Marcela Prousta, André Gide'a i Jamesa Joyce'a, a także Henri Bergsona i Zygmunta Freuda silnie wpłynęła na budowę jego utworów z tego okresu i ich awangardowy charakter.

[edytuj] Małżeństwo z Aase Christoffersen

W Paryżu Eyvind Johnson ożenił się z Norweżką Aase Christoffersen, która w roku 1928 urodziła mu syna Tore. W roku 1929 książka Kommentar till ett stjärnfall (Komentarz do upadku gwiazdy) zdobyła Johnsonowi uznanie krytyki. Rok później wrócił on z rodziną do Szwecji. Tutaj w latach 1934-1937 wydał swoją najbardziej cenioną książkę Powieść o Olofie, 1977 (szw. Romanen om Olof). Opisał w niej, korzystając z doświadczeń swojej młodości, drogę młodego chłopaka wychowującego się w czasie I wojny światowej za kołem polarnym. W okresie przedwojennym i w czasie wojny aktywnie działa przeciwko nazizmowi, pisząc książki antytotalitarne i wspierając norweski ruch oporu.

[edytuj] Małżeństwo z Cillą Frankenhauser

W roku 1938 umarła jego żona Aase. Jego drugą żoną stała się Cilla Frankenhauser. Razem przetłumaczyli na szwedzki liczne książki Alberta Camusa, Anatola France'a, Jeana-Paula Sartre'a i in.

[edytuj] Po II wojnie światowej

Po wojnie Eyvind Johnson mieszkał przez jakiś czas w Szwajcarii (1947-49), która stanowiła tło dla niektórych napisanych przez niego utworów. Powojenne jego utwory to głównie powieści historyczne. Do najważniejszych z nich należą Fale Przyboju, 1975 (szw. Strändernas svall, 1946), które stanowią współczesną wersję historii Odyseusza, a także Chmury nad Metapontem, 1981 (szw. Molnen över Metapontion, 1957), które łączyły Wyprawę Cyrusa Ksenofonta z losem ludzi w obozie koncentracyjnym.

[edytuj] Nagrody i wyróżnienia

Po wojnie Eyvind Johnson otrzymywał liczne wyróżnienia. W roku 1953 przyznany mu zostaje doktorat honoris causa Uniwersytetu w Göteborgu. W roku 1957 zostaje wybrany do Akademii Szwedzkiej (miejsce nr 11), a w roku 1962 przyznano mu nagrodę literacką Rady Nordyckiej. W roku 1974 został razem z Harrym Martinsonem wyróżniony Nagrodą Nobla z literatury za sztukę narracji oraz dalekie spojrzenie na lądy i w głąb czasu używane w służbie wolności.

[edytuj] Kontrowersje wokół Nagrody Nobla

Przyznanie nagrody spowodowało falę krytyki pod adresem Johnsona oraz Martinsona – obaj byli członkami Akademii Szwedzkiej, która przyznawała nagrody. Nieuchronny w tym kontekście był zarzut, że Akademia nagrodziła swoich. Ten zarzut był tym silniejszy, że utwory obu autorów nie były tak szeroko znane na świecie, jak w wypadku innych laureatów, a przyznanie nagrody nie wpłynęło na większe ich rozpowszechnienie. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że utwory te są bardzo silnie osadzone w języku szwedzkim, co powoduje, że bardzo trudno je przełożyć na inne języki.

Eyvind Johnson zmarł w Sztokholmie w 1976 roku.

[edytuj] Utwory (wybór)

• De fyra främlingarna, 1924 (Czterech obcych)
• Timans och rättfärdigheten, 1925 (Timans i prawość)
• Kommentar till ett stjärnfall, 1929, (Komentarz do upadku gwiazdy)
• Avsked till Hamlet, 1930 (Pożegnanie z Hamletem)
• Jeszcze raz, kapitanie!, 1965 (szw. Än en gång, kapten!, 1934)
• Powieść o Olofie, 1977 (szw. Romanen om Olof, 1934-37)
• Nattövning, 1938 (Nocne manewry)
• Soldatens återkomst, 1940 (Powrót żołnierza)
• Krilon, 1941-45 (Krilon)
• Fale przyboju, 1975 (szw. Strändernas svall, 1946)
• Chmury nad Metapontem, 1981 (szw. Molnen över Metapontion, 1957)
• Czasy jego wysokości, 1976 (szw. Hans Nådes tid, 1960)
• Favel ensam, 1968 (Samotny Favel)

Był tłumaczony na polski przez: Marię Olszańską, Emilię Bielicką, Zdzisława Wawrzyniaka i Zygmunta Łanowskiego.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Stowarzyszenie Eyvinda Johnsona (szw.)
• Eyvind Johnson na Nobelprize.org (ang.)
• Eyvind Johnson na serwisie Literacka Nagroda Nobla