Aethiopia

E Vicipaedia

-2 (dubium) Latinitas huius rei dubia est. Corrige si potes. Vide {{latinitas}}.

Ityop'iya Federalawi Demokrasiyawi Ripeblik
የኢትዮጵያ ፈደራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ

(Vexillum)
Lingua	Amharica
Caput	Neanthopolis
Praesidens	Girma Wolde-Giyorgis Lucha
Area  - In toto  - % aqua	omnium 26a 1 127 127 km² 0,7% / Negligibilis
Numerus incolarum  - In toto (2002)  - Spissitas incolarum	omnium 16a 67 673 031 incolae 60 hab./km²
Moneta	Birr
Zona Horaria	UTC +3
Hymnus nationalis	Whedefit Gesgeshi Woude Henate Ethiopia
Interretis abbreviatio	.ET
Telephonicum praefixum	251

Res Publica Democratica Foederalis Aethiopiae (vulgo: Ityop'iya), olim Abyssinia, est civitas in Africa Orientali cum sic diuturna "identitate" per plura millennia ut Africa antiquissima civitas esse putetur. Una inter civitates Africanas, Aethiopica monarchia suam "independentiam" per omnem colonialem periodon servavit, nisi per Italicam occupationem (inter annos 1935 et 1941).

[recensere] Historia

Templi parietinae Iehae, in Tigraio

Circa anno 970, Iudita regina Christianos in Aethiopia persecuta est, et in Regni Axi "collapsione" iuvit. Quamquam Aethiopi chronographi eam Hebraeam considerent, aliqui moderni studiosi de hac re dubitant, et eam paganam potuisse esse suggerunt. Inferioris Medii Aevi primis temporibus, Regnum Aethiopicum natum est, Christianitatis propugnaculum in Africa.

Saeculi XIX finis propter Europaeam Africi continentis colonizationem initio notatur. Anno 1870, portus Arsinoes (Amharice: assab), prope Meridionalem Maris Rubri introitum, Itala societate effectoria emitur, locali sultano cedente. Hoc eventum Italicae coloniae in Erythraea fundamenta iacit. Coloniae expansio versus intestina conflictui causam dat cum Imperio Aethiopico, a nego Menelico II gubernato, et proelio Aduae anni 1896, cum Aethiopicus exercitus colonialem potentiam vincit et rursus independens manet. Italia et Aethiopia pactionem Uccialorum obsignant quae relationes inter duas nationes, usque ad novae Italicae colonialis versus Aethiopiam expansionis principium, sancit.

Imperator Haelus Selassie, circa annum 1963

Aperto Euripo Suesiense, pondus nationis Europaeis crescit. Die 3 Octobris 1935, Italia sine belli denuntiatione in Imperium Aethiopicum impetum facit. Solum cum massivo chemicorum armorum usu (praesertim mortiferi gasii yperiti) Itali Aethiopicam defensionem vincere et ad caput Neanthopolitanum, quod die 5º Maii anni 1936 intrant, venire consecuti sunt. Aethiopia ad imperium coloniale Italicum in Africa Orientali Italiana annectitur. Aethiopia ab Anglis anno 1941 subigitur et imperator Haelus Selassie denuo imperat usque ad annum 1974, quo militaris contio, Amharice Derg nominata, ex officio eum amovet (imperator ab anno 1930) et socialisticum regimen, cuius dux Haelus Mariam Menghistu, creat. In annis 1984 et 1985, natio tantam famem patitur ut circiter octo miliones hominum pereant. Cruentis tumultibus, seditionibus, perdurantibus siccitatibus et refugitorum problemate exhaustum, regimen denique ex officio a contumacum virium coalitione, Fronte Contumace Deocratica Aethiopiae, anno 1991 amovetur. Anno 1994 Concilium Constituens eligitur et prima comitia cum variis partibus celebrantur anno 1995. Propter limites bellum contra Erythraeam Maio anni 1998 coalitio in potestate firmavit, sed graviter nationis oeconomiam debilitavit.

Circa annum 1991

[recensere] Geographia

Tabula Aethiopiae.

[recensere] Physica geographia

1.127.127 km² lata, Aethiopia 27ª civitas secundum magnitudinem est (post Columbiam). Secundum magnitudinem comparabilis cum Bolivia est.

Acrochorum Aethiopicum cum Rasdasano in dorso.

Magna Aethiopica pars in Cornu Africae, Orientallima Africi continentis parte, est. Sudaniam Occidente, Erythraeam et Dzibutum Septemtrione, Somaliam Oriente et Keniam Meridie tangit. In Aethiopia incomposita montium summa (Acrochorum Aethiopicum) et disiunctorum aequorum Valle Fallitae divisorum est quae Austrorientalem et Boreorientalem nationis partem dirimit et vallibus, stepis, semisolitudinibus circumdatur. Magna territorialis diversitas magnam climatis, terrae, naturalium gignantium et incolatarum arearum varietatem determinat.

[recensere] Lacus

Lacus Tana

Regiones et urbes statutariae Aethiopiae.

Lacus Tana satellite photographatus

Lacus Margarita visus de Dorzeico oppido. Longe dextrorsum urbs Quadraginta Verum (Amharice Arba Minch) et lacus Samum (Amharice Chamo Hayk) videri possunt. Inter duos lacus Consaeptum Publicum Nesisarum (Anglice Nechisar National Park) est.

• Lacus Margarita (Amharice Abaya Hayk)
• Lacus Tana (Amharice Tana Hayk)
• Lacus Samum (Amharice Chamo Hayk)

[recensere] Politica geographia

Erythraeae secessio anno 1993 nationem aditu ad Mare Rubrum privavit. Subdivitur in novem regiones aut civitates (Amharice kilil) et in duas urbes statuarias (Amharice: astedader akababi). Etiam civitates subdividuntur in 68 zonas quae denuo in 550 pagos (Amharice woreda) et sex singularia pagi subdividuntur. Infra sunt novem regiones et duae urbes statutariae (hae ultimae in cursivis):

[recensere] Clima

[recensere] Temperatura praecipitationesque

Media temperatura Neanthopole circiter 15ºC Decembre et 18ºC Maio est. Iunius Augustusque, magnarum pluviarum menses, mediam temperaturam circa 15 et 16 gradus (minimam circa 11) habent. Minima infima (circa 5 aut 6 gradus) Novembre Decembreque habetur. Annua media plviositas circiter 1200mm. est (minima de Novembre ad Ianuarium, maxima de Iunio ad Septembrem). Adscripta extrema: minima -7º et maxima 40º.

[recensere] Transvectio

Usque nuper Aethiopiae autoviarium systema satis inefficax erat; maxima parte viis ab Italicis ad occupationem constructis fundatum; autoviarii systematis insufficientia inter alia contribuit ut determinaretur et aggravaretur alimentariarum crisium aliquae quam natio passa est.

Ultimis annis, in primis post liberatas opes propter hostilitatum finem cum Erythraea et intra modernizationis generaliorem processum, natio notabilis autoviarum numeri constructionem vidit, praesertim in Neanthopoli et in finitimis maioribus urbibus.

Una ferrivia exsistens a Gallis anno 1917 constructa est et Neanthopolem cum Dzibuto trans Diredavam coniungit.

Aeriportus Internationalis Bolei, Neanthopole, ultimis annis modernizata est et optimus aeriportus secundum Africam normam considerari potest; societas effectoria, Ethiopian Airlines, optima inter Africas societates fama adhuc fruitur, maxime propter bonam selectionem et gubernatorum exercitationem (plerumque in Britanniarum Regno effectam). Aethiopia regulare intestinarum connexionum systemate fruitur non solum cum praecipuarum urbium sed etiam parvorum centrorum aeriportibus, velut Lalibelae, traditionalis peregrinatorii centri et recentius periegetici propositi.

[recensere] Periegesis

Aethiopia adhuc periegeticum propositum periculosum est, accommodatae infrastructurae nondum sunt. Nihilominus Aethiopica gubernatio periegesin futuro praecipuorum lucrativorum fontium unam nationi considerat. Pecunioso et bene erudito periegetico, locali cultura et naturali pulchritudine tracto, collineatur. Anno 1998, circiter 250.000 hominum Aethiopiam visitaverunt. Attamen, in praesenti plerique salutatores Aethiopiam obiter vel ob negotia eunt.

[recensere] Demographia

Scholares in Occidentali Oromia,in Aethiopia.

Aethiopica multitudo dramatice ultimis decenniis, de 33,5 milionibus anno 1983 ad 75,1 miliones anno 2006, crevit. Nationis multitudo perdiversa est, cuius plerique Semiticis aut Chusiticis linguis utuntur. Oromi, Amhari et Tigraii et Somalienses amplius tres multitudinis quadrantes constituunt, sed amplius 80 dissimiles ethnici globi in Aethiopia, quorum aliqui minus quam 10 000 hominum habent.

Aethiopes et Erythraei, praeprimis Semitophoni, collective sibi hābešā (Amharice) alludunt, quamquam alii hoc nomen repudiant eo quod solum quibusdam phylis alludit. Arabica huius vocis forma (الحبشية) antiqui nominis Aethiopiae, "Abyssiniae" etymon Latinae linguae et aliis Europaeis linguis est.

Secundum Aethiopicum nationalem censum anni 1994, Oromi maximus ethnicus circulus in Aethiopia cum 32,1%. Amhari 30,2% repraesentant dum Tigraius populus 6,2% multitudinis sunt. Alii ethnici globi aut phylai sunt hi: Somalienses 6 %, Guragei 4,3%, Sidami 3,4%, Volaeti 2%, Afarenses 2%, Hadiii 2%, Gami 1%.

[recensere] Linguae

Aethiopia 84 autochtones linguas habet quarum aliquae sunt:

• lingua Afarica
• lingua Amharica
• lingua Anfillica
• lingua Bertica
• lingua Bussica
• lingua Cambatica
• lingua Consica
• lingua Gamica
• lingua Goffica
• lingua Guragica
• lingua Hadiica
• lingua Hararica
• lingua Ongotica
• lingua Oromica
• lingua Sahica
• lingua Sidamica
• lingua Siltica
• lingua Soddica
• lingua Somalica
• lingua Tigrinnica
• lingua Volaetica

Lingua Anglica extera lingua quam amplissime loquuntur et in secundariis scholis instructionis medium est. Lingua Amharica primariae scholaris instructionis lingua erat, sed multis locis permutata est localibus linguis velut lingua Oromica et lingua Tigrinnica. Aethiopia proprium alphabetum, Geezicum sive Aethiopicum nominatum, et calendarium habet. Lingua Geezica, solemnis prisca Regni Axi lingua, principalis liturgica lingua Tevahedicae Orthodoxae, Catholicae Aethiopicaeque Ecclesiarum et Iudaicae Bēta 'Isrā'ēl communitatis hodie manet, sine maternis locutoribus.

[recensere] Religio

In corio haec pictura Aethiopicos Orthodoxos sacerdotes sirgo et tympano canentes depingit.

Secundum recentissimum Nationalem Censum anni 1994, Christiani 61%, Musulmani 33% et traditionalibus fiderum cultores 5% nationalis multitudinis constituunt, quod ad praesentia accommodato Libro factorum mundanorum Centralis Intellegentiae Agenturae (Anglice CIA World Factbook) assentitur, ubi Religio Christiana amplissime colitur in Aethiopia, quamquam Statunitense Civitatis Departamentum contradictoria schemata habet, Religionem Islamicam tam aut paulo magis cultam collocantia, ergo recensio opus esset (Sunnitica Religio Islamica 45-50%, Orthodoxa 40%, Protestans 5% et reliquae traditionales). Orthodoxus Christianismus Aethiopiae Centro et Septemtrione praevalet dum Orthodoxi et Protestantes Christiani Aethiopiae Meridie et Occidente magnam repraesentationem habent. Antiquus Iudaicus allophylus, (Geezice Bēta 'Isrā'ēl, Boreoccidentalem Aethiopiam colunt, tametsi multi Israelem ultimis saeculi XX decenniis emigraverunt per redemptorias missiones ab Israelitica gubernatione factas, Operationem Moysen et Operationem Salomonem. Aliqui Israelitae et Iudaici eruditi hos Aethiopicos Iudaeos historicas "Perditas Tribus Israelis" considerant. Aliquando Christianismus in Africa Europaea importaticia cum colonialismo venta putatur, sed hic Aethiopiae casus sic non est. Regnum Axum primarum nationum sollemniter Christianismum adoptantium una fuit, cum Tyrius Sanctus Frumentius, nominatus frēmnāṭōs aut abba selama ("Pater Pacis") in Aethiopia, regem Aezanam saeculo IV AD convertit. Aliqui Evangelium in Aethiopiam adhuc superiore tempore intravisse credunt, quia regalis officialis se a Philipo Evangelista in Actuum Apostolorum capite nono baptizatum describitur. Hodie, Ecclesia Tevahedica Orthodoxa Aethiopica, Orientalis Orthodoxae pars, facile maxima ecclesia, quamquam Protestantium (p'ent'ay Amharice ecclesiarum numerus et Ecclesia Tehadesica Orthodoxa Aethiopica nuper progressa est. De saeculo XVIII relative parva Ecclesia Catholica Aethiopica Uniata in plena communione cum Roma fuit cuius fautores minus quam 1 % multitudinis constituunt.

Nomen "Aethiopia" (Hebraice: kush) Bibliis saepe citatur (37ies. in Versione Regis Iacobi. Abyssinia in Alcorano et in Haditho etiam citatur. Dum aliqui Aethiopes kush (quod "Chusum" Latinizatur) Biblicas mentiones suo proprio prisco civili cultui applicari opinantur, flumen Gihon, Nili aliud nomen, hanc regionem transire dici indicantes, plerique haud Aethiopici eruditi vocis usum ad Regnum Cusumimprimis aut ad Africam ,excepto Aegypto, generatim referre putant. Aliqui Biblicum Chusum magnam terrae partem esse Septemtrionalem Aethiopiam, Erythraeam, et maximam hodiernae Sudaniae partem includentem argumentati sunt. Capita Biblici Chusi urbes in Septemtrionali Sudania essent.

Religio Islamica in Aethiopia de religionis originibus est; anno 615, cum Musulmanorum circulus a Machometo ut insectatione in Mecca fugirent et in Aethiopiam peregrinarentur monitus est, cui Asama ibn Abjar, pius Christianus rex, praeerat. Insuper etiam, Bilalus, primus muezzinus, homo ut fideles precationi convocet electus, et Machometi principalium sociorum unus Aethiops erat.

Numerosae autochthones Africae religiones in Aethiopia sunt, praesertim longe in Austroccidentalibus et Occidentalibus limitibus sitae. Generatim, plerique (haud Chalcedonii Tevahedici Orthodoxi Aethiopici) Christiani generaliter in montanis terris, dum Musulmani et traditionalium Africarum religionum fideles inferiores regiones nationis Oriente et Meridie colere solent.

Aethiopia etiam motus Rastafariani spiritualis patria est, cuius fautores Aethiopiam Sion esse credunt. Rastafariani Imperator Haelum Selassie I Iesum, humanam Dei incarnationem vident, apparenter ab ipso Haelo Selassie I haud impertita visio, qui Aethiopicae Orthodoxae fervens fautor erat. Sion conceptum etiam crebrum inter Aethiopicos Orthodoxos Christianos, quamquam separatum et difficile conceptum, ad Sanctam Mariam figurative sed etiam ad Aethiopiam Christianismi a Musulmanis et aliis religionibus circumdati propugnaculum (sicut Mons Sion in Bibliis) referens, repraesentat. Etiam voce Sion utuntur ut ad Axum, antiquum caput et religiosum Aethiopicorum Orthodoxorum Christianorum centrum, aut ad eius principalem ecclesiam, Ecclesia Nostrae Dominae Mariae Sionitae nominatam, referant. Bahaismus de decennio 1950 consessus est, et hodie praecipue Neanthopole sed etiam in suburbiis Yeka, Kirkos, et Nefas Silk Lafto concentratur.

[recensere] Politia

Meles Zenawi, praesens primus administer Aethiopiae

Civitas de anno 1989 Auctoritatis Intergubernativae Incremento, Afrocornuvicis nationibus formatae politico-commercialis ordinationis, partem facit.

Aethiopici Consilii Constituentis electio, a 547 sodalibus compositi, Iunio anni 1994 facta est. Hoc consilium Decembri anni 1994 Rei Publicae Democraticae Foederalis Aethiopiae constitutionem probavit. Primo Aethiopico nationali parlamento, vere popularium comitiorum fructui, et variis regionalibus parlamentis comitia facta sunt Maio et Iunio anni 1995. Pleraeque oppositionis partes haec comitia boycottare elegerunt. Magna partibus Frontis Contumacis Democraticae victoria fuit. Internationales observatores et haud gubernativae procurationes ut oppositionis partes participare potuissent si voluissent notare fecerunt.

Rei Publicae Foederalis Democraticae Aethiopicae gubernatio magistratum init Augusto anni 1995. Primus Praeses electus Negassus Gidada fuit. Primi administri, Melis Zenawi, Fronte Contumace Democratico Aethiopiae ducta gubernatio ethnici foederalismi politiam evexit, reddendis potestatibus regionalibus auctoritatibus, ethnica compositione fundatis. Aethiopia hodie novem administrativas regiones semiautonomas tributorum exigendorum et autonomice erogandorum potestatem habentes. Sub praesenti gubernatione, Aethiopes maiore politica participatione et politico iurgo liberiore quam quovis alio momento eorum historiae anteriore fruuntur, quamquam aliquae fundamentalia iura, inter ea libertas preli, revera paulo circumscribuntur.

Senis Zenawi gubernatio rursus electa est anno 2000 in Aethiopicae historiae primis polycommicis comitiis. Praesens praeses Gima Wolde-Giorgis est.

In ultimis comitiis anno 2006 celebratis munere functa gubernatio victa est in sedibus comitialibus capiti, cum fere 80 suffragiorum differentia, sed munus mansit e rure profectorum suffragiorum opera vicisse asseverando. Numerosae Neanthopolitanorum et aliarum urbium civium protestationes cum igneis contentionibus confecerunt ubi hominum decenae, forsan centenae, necati sunt.

De anno 1991, Aethiopia "bonas relationes" cum Civitatibus Foederatis et Occidentali Europa statuit et oeconomicum firmamentum substantiale ex Occidentalibus nationibus et ex Argentaria Mundana invenit. Anno 2004 gubernatio amplius duos miliones hominum ex aridis superioribus terris Orientalibus transducere coepit rationem ut hae novae systematizationes cibi inopiam imminuissent afferens.

In Aethiopia denuo celebrata sunt comitia Maio anni 2005, cum excentualis suffragatorum principatus esset. Quamquam Unionis Europaeae observatores in talibus comitiis internationales iuxtis liberisque suffragiis regulas violari indicaverunt, alii globi dissimilem conclusionem venerunt. Declaratio 14 Septembris Unione Africana facta, quidem, magnam Aethiopum partem "sanum in democraticis exemplaribus compromissum" ostendere laudat; postridie, Carterianum Centrum Civitatum Foederatarum (Anglice: Carter Center) conclusit: "pleraeque comitialium circumscriptionum resultationes iduum Maiorum suffragiis et tabulatione fundatae credibiles sunt et competitivas condiciones reddunt".

[recensere] Extera politia

In extera politia dominatur "tensio" cum vicina Erythraea: de limitibus inter ambas nationes conflictus, anno 2000 cum pacto Icositano finitus, pacificis relationibus inter ambas nationes superatus non est, et de limitibus discordia manet. Communium ambabus nationibus "problematum" unum considerabilis apparatuum indisplosorum (UXO) et metallorum contra homines et vehicula variorum generum numeri praesentia repraesentatur.

[recensere] Oeconomia

Oeconomia in gravissimis condicionibus versat, profecto bellum civile et crebra siccitas Aethiopiam pauperrimarum nationum unam in mundo fecerunt, revera in Indice Incrementi Humani classificatione 169º loco est. Agricultura traditionalibus methodis efficitur et praecipuae productiones sunt in superioribus terris caffea (exportationi), olera, legumina et frumentum, dum umidioribus in locis xylon et tabacum. Res pecuaria evolutissima est, sed silvaticae opes parcae sunt, et in hypogaea platini aurique deposita sunt. Industria textili alimentariaque productione se continet. Aethiopia adhuc periegeticum propositum periculosum est, accommodatae infrastructurae nondum sunt. Nihilominus Aethiopica gubernatio periegesin futuro praecipuorum lucrativorum fontium unam nationi considerat. Pecunioso et bene erudito periegetico, locali cultura et naturali pulchritudine tracto, collineatur. Quia mari finitima non est, Aethiopia portus non possidet, et Erythraeis et Dzibutensibus fidit.

[recensere] Importaticia

Aethiopia diversa commoda, de materiis primis ad commoda capitalia, ad commoda sumptus importat. Importaticia plurimum exportaticia superant quod amplum aequilibritatis commercialis defectum determinat.

[recensere] Sanitas

Secundum Argentariae Mundanae Globalis VIDH/SCDI Programmatis (Anglice Global VIH/AIDS Program) caput, Aethiopia solum unum medicum pro 100.000 hominum habet. Nihilominus, Ordinatio Mundana Salutis in sua Relatione Salutis Mundana anni 2006 (Anglice 2006 World Health Report) 1936 medicorum (anno 2003) numerum dat qui circiter 2,6 pro 10.000 conformant. Globalizatio nationem afectare dicitur, cum nonnullis educatis peritis Aethiopiam relinquentibus ad meliorem oeconomicam opportunitatem in Occidente. Quamquam Aethiopica gubernatio nuper totam per nationem salaria peritis auxit, generalis medicus familiae saltem 85iens maius salarium accipere potest in Civitatibus Foederatis laborando quam in Aethiopia. Anno 2006, fuerunt plus Aethiopes exercitati medici Sicagi quam Aethiopiam totam incolantes.

[recensere] Educatio

Educationi in Aethiopia dominata est Ecclesia Orthodoxa per multa saecula usque ad saecularis educationis adoptionem decennio 1900. Electae hominum manus, praecipue Christiani et centralis generis Amharici incolae, maiorem privilegii partem habebant, usque ad annum 1974 cum gubernatio rurales areas assequi conabitur. Praesens systema ruralibus areis simillima scholaria schemata sequitur velut superius decennii 1980 systema cum profundioris regionalizationis additione, quae ruralem educationem propriis linguis in plano elementario dat, et cum plus pecunia destinata ad Educationis Campum. Generalis educationis cursus in Aethiopia primariae scholae sex anni inferioris secundariae scholae quattuor anni et superioris secundariae scholae duo anni est. Quotidie, augere elementariarum scholarum numerum quaeritur ut iuvenes legere et scribere doceant.

[recensere] Nexus externi

• Wikitravel Aethiopia (Francogallice)