سرخس

این شهر در گوشه شمال شرقی ایران، در مجاورت ترکمنستان(شوروی سابق)، تقریباً بین دو نصف النهار ۳۰ تا ۶۰ و ۱۵ تا ۶۱ درجه شرقی و بین دو مدار ۳۶ و ۳۶ تا ۴۰ درجه شمالی قرار گرفته است. حد طبیعی منطقه را در جنوب، رودخانه کشف رود و حد شرقی را رود تجن (از پیوستن رودخانه هریرود و کشف رود) و حدود طبیعی غربی و جنوب غربی را آخرین امتدادهای ارتفاعات کپه داغ مشخص می‌نماید.

[ویرایش] تاریخ

[ویرایش] قبل از اسلام

از دوره قبل از اسلام سرخس اطلاع درستی در دست نیست اما فردوسی در شاهنامه و در داستان«جنگ هفت گردان»از سرخس چنین یاد کرده‌است.

به نخجیرگاه رد افراسیاب		زیکدست کوه ودگر رود آب
دگر سو سرخس وبیابان به پیش		گله گشته بر دشت آهو و میش

همچنین در داستان آگاه شدن افراسیاب از طوس وسپاه او می‌گوید:

میان سرخس است و باورد طوس

ز باورد برخاست آوای کوس

اگر همانطور که اظهار نظر کرده‌اند که فردوسی ماخذی از تاریخ ایران شرقی در اختیار داشته، و از آن تاریخ در اشعار خود استفاده می‌کرده‌است، معلوم می‌شود که نام سرخس از دیرترین ایام تاریخ ما-که هنوز مبهم است- وجود داشته‌است.

[ویرایش] سرخس در دورا ن اسلامی

چنانکه تاریخ می‌گوید یزگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی پس از شکست از اعراب برای تجدید حیات سیاسی خود به شرق ایران آمد و بالاخره به دست آسیابانی در شهر مرو کشته شد. با توجه به استیلا و اقتدار اعراب بر خراسان و دیگر توابع، در این دوره مرو، شهری آباد بود و نیشابور نیز شهری بزرگ وآبادان،سرخس در نیمه راه این دو شهر از مزایا وسهم خوبی بهره می‌برد. جغرافی‌دانان و نویسندگان قرن سوم و چهارم به طور مستقیم و غیر مستقیم درباره سرخس چنین ذکر کرده‌اند که این شهر در آن زمان آبادانی چشمگیری داشته‌است. شاید بتوان فضل بن یحیی سرخسی وزیر با تدبیر مامون عباسی را در آبادانی سرخس، در دوره حکومت عباسیان موثر دانست. یعقوبی جغرافی‌دان قرن سوم هجری در کتاب تاریخ نیشابور صفحه ۱۹ درباره سرخس چنین می‌گوید: سرخس سرزمینی باشکوه و شهر آن بزرگ و در بیابانی ریگزار واقع است و مردمی به هم‌آمیخته در آن سکونت دارند، عبدالله بن خازم سلمی در زمان خلافت عثمان آن را فتح کرد. صاحب حدود العالم در باره سرخس چنین می‌گوید: سرخس شهری است بر راه اندر و اندر میان بیابان نهاده و ایشان را یکی خشک رود(فصلی) است که‌اند میان بازار می‌گذرد و بوقت آبخیز اندرو آب رود وبس جای با کشت و برز است و مردمان قوی ترکیب‌اند و جنگی و خواسته ایشان شتر است.

[ویرایش] دوران حکومت سلجوقیان

سلطان سنجرسلجوقی ازسال ۴۹۰ تا ۵۵۲ هجری قمری سال‌ها در مرو پایتخت داشت. توقف وی در مرو، نه تنها در آبادانی آن جا اثر کرد بلکه در نتیجه امنیت و پیشرفت دراین زمان، در شهرهای دیگر ایران مانند سرخس که همسایه غربی مرو بود نیز محسوس بود. از آثار سلجوقیان می‌توان به دو اثر بسیار نفیس، بنام مقبره لقمان بابا و رباط شرف که در مسیر جاده ابریشم قرارداشت، نام برد.

لقمان بابا

مقبره شیخ لقمان که از عرفای قرن چهارم هجری و معاصر ابوسعید ابوالخیر بود، بنایی است عظیم و بسیار با شکوه، این بنا از آجر ساخته شده‌است و دارای تزئینات گچی، گچ بری، و آجرکاری ممتاز می‌باشد که پس از گذشت بیش از هشتصد سال هنوز با ابهت و صلابت خود را در کنار شهر سرخس گردن فرازی می‌کند.

رباط شرف

بنای بسیار جالب دیگری در حدود ۴۰ کیلومتری شهر سرخس و در کنار جاده ابریشم (جاده قدیم نیشابور، سرخس، مرو) قرار دارد.این بنای زیبا، رباطی (کاروانسرای) است مشهور به رباط شرف و بی شک یکی از شاهکارهای دوران سلجوقیان به حساب می‌آید. رباط دارای دو بخش مجزا و دو حیاط مستقل می‌باشد که در هر یک از آن‌ها ایوان و طاق‌های متعددی و در هر یک مسجدی با محراب برای نمازگزاران وجود دارد.

[ویرایش] سرخس در زمان افول حکومت سلجوقیان

بعد از شکست و اسیر شدن سلطان سنجر سلجوقی به دست غزه‌های حوالی بلخ، بیابان‌نشین‌های ترکمن مانند مور و ملخ به خراسان ریختند و بلاد آباد آن که هر یک نمونه بارز عالم تمدن و از جهت عمارت و جمعیت، در آن زمان کم نظیر بود، پایمال سم اسبان این جماعت غارتگر شد. در این حادثه، سرخس خط مقدم این حوادث بود و از دستبرد غزان، مصون نماند و به‌ وسیله این قوم غارت شد.

[ویرایش] سرخس در قرن هفتم و هشتم

در قرن هفتم هجری، شهرهای خراسان در برابر سیل خروشان سپاهیان مغول از هم پاشیدند و به نیستی گرایید. تولی خان پس از تسرف مرو، از سرخس عازم نیشابور شد، که ظاهراً سرخس نیز از این تهاجم بی نصیب نمانده‌است. حمدالله مستوفی در نیمه اول قرن هشتم هجری، تقریباً ۱۲۰ سال پس از حمله مغول، در باب سرخس می‌گوید: سرخس از اقلیم چهارم است. دور بارویش پنج هزار گام است و قلعه‌ای محکم از خاکریز دارد و هوایش گرمسیر است.

[ویرایش] سرخس در دوران قاجاریه

بعد از جنگ‌های ایران و روسیه، عباس میرزا پس از برقرار کردن امنیت نسبی در شرق ایران، مامور امنیت شمال شرق کشور شد و در سال ۱۲۴۸ به سوی سرخس رفت و با پا فشاری زیاد قلعه سرخس را از ایل سالور(ترکمن) گرفت، باروی آنجا را خراب کرد و اغلب مردم آنجا را کشت.

[ویرایش] سرخس نو پا يا سرخس ناصری

بعد از این که برج و باروی سرخس در زمان عباس میرزا به کلی خراب شد، در زمان ناصرالدین شاه و در فاصله تقریبی نیم میل در سمت چپ رودخانه تجن-در مکان تقریبی سرخس قدیم- قلعه عظیمی به شکل کثیر الاضلاع ساختند که به قلعه ناصری موسوم گشت. قلعه برای دفاع خود در برابر ترکمن‌های ناحیه مرو دارای ۲۴ برج داشت که مجهز به وسایل استحفاظی و توپ جنگی بود. اولین اروپایی که از قلعه ناصری دیدن کرد، شخصی از کشور فرانسه به نام بلوک ویل (bloqu ville) در سال ۱۲۷۷ ه.ق بود. روسیه نیز بعد از اقدامات عباس میرزا و در زمان ناصرالدین شاه در سال ۱۳۰۱ ه.ق ،برای نفوذ خود در ترکمنستان، در محل خرابه‌های سرخس قدیم و در کنار رودخانه تجن، قلعه نظامی به نام سرخس روس بنا نهاد. اولین اروپایی که از سرخس روسیه دیدن کرده‌است، افسر فرانسوی جوانی به نام کنت دوشله(cont de cholet ) است.

[ویرایش] سرخس در آغاز قرن ۱۴ هجری قمری

وقتی سرخس چشم به قرن حاضر گشود، شهری کوچک بود، منزوی و دورافتاده که حد شرقی آن بر اساس توافق مرزی بین ایران وروسیه به رودخانه تجن محدود می‌شد. مقارن همان ایام روس‌ها زمین‌های را که در مغرب رودخانه از سال‌های پیش در اختیار گرفته بودند به ایران واگذار کردند. قسمتی از این اراضی در نوار مرزی به جنگل جهانبانی معروف است که هم اکنون در اختیار سرخس ایران می‌باشد. در سال ۱۳۴۶ جاده‌ای به طول ۱۸۲ کیلومتر از مشهد تا سرخس کشیده شد و آسفالت آن تا سال ۱۳۵۰ مورد بهره‌برداری قرار گرفت که احداث این راه به منزله نقطه عطفی در تاریخ معاصر سرخس به شمار می‌آید.

[ویرایش] جستارهای وابسته

[ویرایش] منابع

البلدان-احمدبن ابی یعغوب-ترجمه دکتر ابراهیم آیتی
پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران
شاهنامه فردوسی
سرخس دیروز و امروز-دکتر سعیدی
شاهکارهای هنر ایران (رباط شرف) دکتر عیسی بهنام
كتاب سرخس ديروز وامروز - دكتر عباس سعيدی
مختصات

مشاهیر سرخسی استان خراسان رضوی
ابن حسام سرخسی \| ابن محمد سرخسی \| ابوالحسن سرخسی \| ابوالعباس سرخسی \| ابوالفضل محمد بن حسن سرخسی \| ابوعلی احمد بن کلثوم سرخسی \| ابوعمرو معقل سرخسی \| ابومنصور گاوکلاه سرخسی \| ابونصر زهیر سرخسی \| احمد بن سهل سرخسی \| احمد بن طیب سرخسی \| البزار سرخسی \| بابوفله سرخسی \| حسن بن سهل سرخسی \| حسن بن سهل سرخسی \| حسین سرخسی \| خجسته سرخسی \| خسروی سرخسی \| خواجه احمد حماد سرخسی \| زاهر پسر احمد سرخسی \| شمس الائمه سرخسی \| شیخ عبدل سرخسی \| عبدالعزیز سرخسی \| فضل بن سهل سرخسی \| قاضی لبضی سرخسی \| لقمان سرخسی \| محمد بن رضی الدین سرخسی \| محمد بن عیسی سرخسی \| محمد بن هارون سرخسی

مشاهیر سرخسی استان خراسان رضوی

	استان خراسان رضوی
مرکز	مشهد
شهرستان‌ها	بردسکن \| تایباد \| تربت جام \| تربت حیدریه \| چناران \| خلیل‌آباد \| خواف \| درگز \| رشتخوار \| سبزوار \| سرخس \| فریمان \| قوچان \| کاشمر \| کلات \| گناباد \| مشهد \| مه ولات \| نیشابور
شهرها	انابد \| باجگیران \| باخرز \| بایک \| بجستان \| بردسکن \| بیدخت \| تایباد \| تربت جام \| تربت حیدریه \| جغتای \| چاپشلو \| چکنه \| چناران \| حاجی‌آباد \| خرو \| خضری دشت بیاض \| خلیل‌آباد \| خواف \| داورزن \| دررود \| درگز \| دولت‌آباد \| رباط سنگ \| رشتخوار \| رضویه \| رودآب \| ریوش \| سبزوار \| سرخس \| سلطان‌آباد \| سنگان \| شاندیز \| ششتمد \| صالح‌آباد \| طرقبه \| عشق‌آباد \| فرهادگرد \| فریمان \| فیروزه \| فیض‌آباد \| قاسم‌آباد \| قدمگاه \| قلندرآباد \| قوچان \| کاخک \| کاریز \| کاشمر \| کدکن \| کلات \| کندر \| گناباد \| لطف‌آباد \| مشهد \| مشهد ریزه \| ملک‌آباد \| نشتیفان \| نصرآباد \| نقاب \| نوخندان \| نیشابور \| نیل‌شهر
نقاط دیدنی	آبشار اخلمد \| آتشکده آذربرزین‌مهر \| آرامگاه بیهقی \| آرامگاه عطار نیشابوری \| آرامگاه عمر خیام \| آرامگاه فردوسی \| آرامگاه کمال‌الملک \| آرامگاه نادرشاه \| آستان قدس رضوی \| بارگاه امام رضا \| برج نادری \| دهکده چوبین نیشابور \| غار آتشگاه \| غار مغان \| قلعه گوش‌لاغر \| کاروانسرای ریوند \| کوهسنگی \| مسجد گوهرشاد \| موزه قوچان \| آرامگاه لقمان \| رباط شرف \| دریاچه بزنگان \| موزه نیشابور

رده‌های صفحه: شهرهای ایران | شهرهای استان خراسان رضوی

See also ebooksgratis.com: no banners, no cookies, totally FREE.

سرخس

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

فهرست مندرجات

[ویرایش] مکان جغرافیایی