شیعه
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
شیعه یکی از دو مذهب اصلی دین اسلام است.
یکی از مذاهب دین اسلام |
|
---|---|
فروع دین |
|
نماز · روزه · حج · زکات |
|
محمد · فاطمه زهرا · علی |
|
حوادث |
|
کتب مرجع |
|
قرآن · نهجالبلاغه |
|
دیدگاه |
|
مکه · مدینه |
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تعریف در لغت و اصطلاح
شیعه در لغت بر دو معنا اطلاق میشود، یکی توافق و هماهنگی دو یا چند نفر بر مطلبی، و دیگری، پیروی کردن فردی یا گروهی، از فرد یا گروهی دیگر.[۱][۲] در زبان عربی در اصل به معنای یک، دو یا گروهی از پیروان است. در قرآن این لفظ چندین بار به این معنا به کار رفتهاست. برای نمونه در آیه ۱۵ سوره قصص درباره یکی از پیران موسی از عنوان شیعه موسی[۳] و در جای دیگر از ابراهیم به عنوان شیعه نوح یاد میکند.[۴] در تاریخ اسلام لفظ شیعه، به معنای اصلی و لغویاش برای پیروان افراد مختلفی به کار میرفت. برای مثال، گاهی از شیعه علی بن ابیطالب و گاهی از شیعه معاویه بن ابیسفیان نام برده شده. اما این لفظ به تدریج معنای اصطلاحی پیدا کرد و تنها بر پیروان علی که به امامت او معتقدند اطلاق میشود.[۵]
«شیعه» در اصطلاح به آن عده از مسلمانان گفته میشود که به خلافت و امامت بلافصل علی معتقدند، و بر این عقیدهاند که امام و جانشین پیامبر اسلام از طریق نصّ شرعی تعیین میشود، و امامت علی و دیگر امامان شیعه نیز از طریق نص شرعی ثابت شدهاست. [۶][۷]
[ویرایش] تاریخ شیعه
آغاز پیدایش شیعه در زمان حیات پیامبر اسلام بود که برای اولین بار به شیعه علی معروف شدند. پیامبر اسلام در تفسیر آیه اولئک هم خیر البریه[۸] خطاب به علی گفت: «تو و شیعیان تو در روز قیامت از خدا خشنودند و خدا از آنان خشنود است[۹]»[۱۰]. نیز گفتهاست: «علی و شیعیانش در روز قیامت پیروز و سعادتمندند[۱۱]»[۱۲].
در زمان پیامبر چهار نفر از صحابه، سلمان، ابوذر، مقداد و عمار یاسر به عنوان شیعه علی شناخته میشدند.[۱۳]
[ویرایش] باورها
باورهای سازمانیافته و کلامی شیعه امروز بر این است که تبیین و تفسیر امر دین پس از پیامبر و اداره امور مسلمانان بر عهده اشخاصی است، که از سوی خدا معین شده و دارای ویژگیهایی همچون عصمت و عدالت هستند، این افراد امام نامیده میشوند. نخستین امام شیعیان علی است. بر پایه باور شیعه، طبق احادیث متواتر محمد بارها پیش از درگذشتش و به ویژه در غدیر خم آشکارا به جانشینی او تصریح کرده بود.
اصول دین شیعیان پنجگانه است و علاوه بر سه اصل دین توحید، نبوت و معاد به دو اصل دیگر یعنی عدل و امامت نیز باور دارند. اصل عدل بین شیعیان و معتزله تا حدی مشترک است و اصل امامت ویژه این کیش است. شیعیان همچنین مانند بسیاری دیگر از فرق اسلامی بر معاد جسمانی بسیار تاکید دارند[۱۴] وگرچه برخی شبههها و احتمالات درباره روحانی بودن معاد مطرح شده است،[۱۵] اما همواره از طرف علمای شیعه و سنی از جمله شیخ طوسی، خواجه نصیرالدین طوسی و امام محمد غزالی جواب داده شده و بر جسمانی بودن معاد تاکید شده است، تا آنجا که ابن سینا با آنکه معاد را در دوصورت جسمانی و روحانی قابل تصور میداند، اما میگوید: من از آنجهت که مسلمانم، معاد جسمانی را میپذیرم. اما میگویم عقل را راهی برای اثبات معاد جسمانی نیست. اگرچه قرنها پس از وی، صدرالمتالهین شیرازی به اثبات آن فائق آمد.[۱۶]
همچنین شیعیان قرآن را کتابی محفوظ میدانند[۱۷] و همه آنها مدعی پیروی از قرآن و سنت محمد هستند و بخاطر پیروی از سنت پیامبر اسلام و دستور خداوند- شیعه تعیین جانشین پیامبر را تنها ویژه خدا و پیامبر میداند.
باور به ظهور یا بازگشت منجی و موعود در اکثر فرق اسلامی و همچنین دیگر ادیان روشن و غیرقابل کتمان است، آنچنانکه یهودیان چشم به راه پادشاه بنیاسرائیلاند و مسیحیان به بازگشت عیسی باور دارند، در باورهای زرتشتیان، بودیسم و برخی دیگر ادیان نیز میتوان گونههای مشابه این باور را یافت، در فرق اسلامی، مخصوصا فرق شیعه، در قرون پس از اسلام، این باور بسیار رایج و مشهود بوده است. کیسانیه قائم را محمد حنفیه فرزند دیگر علی بن ابیطالب میدانند، اسماعیلیه نیز قائم را اسماعیل فرزند ارشد جعفر بن محمد صادق میدانند. اما باور شیعیان اثنی عشری، این است که منجی آخرالزمان از آل محمد است و او را قائم آل محمد یا مهدی مینامند و معتقدند او آخرین و امام دوازدهم شیعیان، حجت بن حسن عسکری است.
اعتقاد به رجعت به معناى زنده شدن بعضى از مردگان در این دنيا و در هنگام ظهور مهدی، از دیگر باورهای شیعه است، برخی از علمای شیعه، رجعت را از ضروریات شیعه نمیدانند،[۱۸] اما هیچیک بدلیل ادله عقلی و نقلی و قرآنی آن را انکار نمیکنند.[۱۹] اگرچه برخی ادیان و حتی فرق اسلامی به گونههایی از بازگشت به زندگی پس از مرگ در اشکال مختلفی چون بازگشت روح در بدنی دیگر یا به تناسخ یا بشکل حلول باور دارند، اما دیدگاه بخصوص شیعه در رجعت، یکی از بزرگترین تفاوتهای شیعه با دیگران است، بدین معنی که شیعیان نه تنها به معاد جسمانی باوری عمیق دارند، بلکه معتقدند که در آخر زمان و پس از ظهور قائم آل محمد،[۲۰] برخی از انبیاء مانند عیسی مسیح و اولیاء خدا مانند مالک اشتر و برخی از امامان شیعیان و همچنین برخی از اشقیاء و بدکاران دورانهای بشری رجعت نموده، به دنیا باز میگردند. بدین ترتیب در آخرالزمان، نیکوکاران بر دنیا حکمرانی نموده و بدکاران به مجازات خواهند رسید.[۲۱]
[ویرایش] امامت
شیعه معتقد است قرآن و سنت پیامبر اسلام برای ایمان حقیقی لازم ولی ناکافی است. یک مسلمان برای شناخت وظیفه خود و سلوک به سوی خدا در هر زمان نیازمند پیشوایی است، که راه شناس و درستکار باشد و او را به سوی خدا راهنمایی کند؛ در غیر این صورت هر کس بر اساس تشخیص شخصیاش امر دین را تفسیر میکند و گمراه میگردد. این پیشوا حجتی است که توسط خدا انتخاب و توسط پیامبر و امامان پیشین به مسلمانان معرفی میگردد. بنابراین امامت مفهومی بسیار بنیادی است و امام ویژگیها و مسئولیتهای متعددی از جمله تبیین و تفسیر دین و هدایت مردم دارد. خلافت پایین مرتبهترین سطح وظایف امام است و تنها وقتی امام به خلافت دست مییابد که مسلمانان او را بخواهند و یاری نمایند. چنانکه امام علی در اوان خلافت میگوید:
«اگر نبود حضور حاضران و اقامه حجت به واسطه یاران و اگر نبود عهدی که خدا از آگاهان گرفتهاست تا بر ستمگری ظالم و ستم بر مظلوم آرام نگیرند، افسار شتر خلافت را وا مینهادم.(خلافت را نمیپذیرفتم.)»[۲۲]
البته یکی ازمنابع فقهی شیعه اجماع است درصورتی که کاشف از رای معصوم باشد وروایات ائمه وپیامبر سنت نامیده میشوند
[ویرایش] عصمت
[ویرایش] زیر شاخههای شیعه
دین اسلام در اصل دارای یک مذهب و یک مرام بودهاست. اما این دین به مرور زمان به زیر شاخههای بسیار دستهبندی گردید که حتی ۷۲ زیرگروه نیز گفته شدهاست. شیعیان نیز از سده دوم هجری به بعد به چندین زیرگروه منشعب شدهاند. امروز بیشتر شیعیان را «شیعیان دوازده امامی» تشکیل میدهند. مهمترین مذاهب دیگری که از شیعه منشعب شدهاند، عبارتاند از اسماعیلیان، زیدیه، کیسانیه، واقفیه و فطحیه. تمام این مذاهب علی رغم تفاوتهای آشکار اعتقادی و فقهی در مسأله ضرورت «امامت» اشتراک نظر دارند. البته تفسیر هر یک از امام و مصداق آن منحصربفرد است.
مفاتیحالعلوم شیعیان را به پنج زیرگروه بخش میکند، زیدیه (پیروان زید بن علی)، کیسانیه (پیروان کیسان غلام علی بن ابیطالب)، عباسیه (منسوب به آل عباس بن عبدالمطلب)، غالیه، و امامیه (یا رافضه)[نیازمند منبع]. وی امامیه را به ۷ تیره تقسیم میکند، ناؤوسیه (منسوب به عبدالله بن ناؤوس)، مفضلیه (منسوب به مفضل بن عمر)، قطعیه (که وفات موسی بن جعفر را تأیید کردهاند)، شمطیه (منسوب به یحیی بن اشمط)، واقفیه (که در امامت موسی بن جعفر متوقف شدهاند و وی را زنده میدانند)، ممطوره، و احمدیه (منسوب به احمد بن موسی بن جعفر که وی را امام هشتم خود میدانند).
[ویرایش] خاستگاه
همه شیعیان معتقد به انتخاب خلیفه توسط خدا و ابلاغ آن توسط پیامبر هستند و بنابراین بر اساس حدیث غدیر علی را خلیفه بر حق میدانند، اما اهل سنت آنچه را در عمل واقع شده و سیره اصحاب پیامبر است، مشروع میدانند. بنابراین خلفای انتخابی بعد پیامبر را به ترتیب ابوبکر، عمر، عثمان و علی نامیده، به ایشان خلفای راشدین میگویند.
شیعیان بر این باورند که محمد در زمان حیاتش، جانشین پس از خود را تعیین کرد و پسر عمو و دامادش علی بن ابیطالب را به عنوان وصی و خلیفه پس از خود اعلام نمود. شیعیان بر این باورند که اساس و خاستگاه شیعه، دفاع از اسلام و ولایت و عدل[نیازمند منبع] است.
همچنین شیعیان در اثبات حقانیت خود به روایاتی از پیامبر اسلام در منابع اهل سنت استناد میکنند، که در آنها به «شیعه علی» اشاره شدهاست. از جمله سیوطی سنی مذهب روایت میکند زمانی پیامبر رو به امام علی کرد و گفت: «سوگند به آن که جانم به دست اوست این شخص - علی - و کسانی که شیعه و پیرو اویند در قیامت رستگارند.» [۲۳] علامه امینی از علمای شیعه است که از محبوبیت خاصی در میان شیعیان برخوردار است. وی تمامی روایات درباره واقعه غدیر را از کتب اهل سنت جمعآوری نموده و در چهل مجلد الغدیر منتشر نمود.
در مقابل، امروزه برخی، شیعه را مذهبی ساختگی دانسته و آن را به فردی بنام عبدالله بن سبا نسبت میدهند. اگرچه برخی از تواریخ و «کتب ملل و نحل»، وی را از غُلات (غالیان) شیعه و موسس فرقه سبائیه میدانند که قائل به الوهیت علی بوده است و بهمین دلیل مورد لعن و تکفیر علی بن ابیطالب واقع شده است و حتی برخی اخباری نقل میکنند که وی و پیروانش، بدستور علی در آتش سوزانده شدهاند. مرتضی عسکری در کتاب خود و همچنین برخی از خاورشناسان و حتی علمای سنی در قرون اخیر، عبدالله بن سبا فردی خیالی و ساخته و پرداخته مخالفان شیعه میدانند.[۲۴]
برخی از اهل سنت نیز بین فقه جعفری -آموزههای فقهی امام صادق- با مذهب تشیع تفاوت قائلند. نظیر شیخ شلتوت، مفتی اعظم الازهر که مذهب جعفری را نظیر مذاهب چهارگانه اهل سنت معتبر میدانست. [۲۵]
[ویرایش] امامان شیعیان دوازده امامی
اکثریت شیعه، را شیعه امامیه یا اثنا عشریه (دوازده امامی) تشکیل میدهد، از آنجا که آنان جانشینان پیامبر اسلام را ۱۲ نفر میدانند، اثنا عشریه (دوازده امامی) نامیده شدهاند. نام و خصوصیات امامان دوازدهگانه در احادیثی که از پیامبر اسلام روایت شده، بیان گردیدهاست. آنان عبارتند از:
- امام علی بن ابی طالب
- امام حسن بن علی
- امام حسین بن علی
- امام علی بن الحسین (سجاد/زین العابدین)
- امام محمد بن علی (باقر)
- امام جعفر بن محمد (صادق)
- امام موسی بن جعفر (کاظم)
- امام علی بن موسی (رضا)
- امام محمد بن علی (تقی)
- امام علی بن محمد (نقی)
- امام حسن بن علی (عسکری)
- امام حجت بن الحسن (مهدی)
[ویرایش] منابع شیعه در دین
شیعه امامیه، اصول و فروع دین اسلام را از چهار منبع به دست میآورد که عبارتنداز:
- قرآن کریم
- سنت نبوی
- احادیث ائمهٔ اهل بیت
- عقل و تفکر عقلی
- اجماع(یعنی جمع میان موارد فوق به جز قرآن برای یافتن حقیقت)
[ویرایش] علایم ظاهری شیعیان
در روایتی که از امام عسگری نقل شده است،[۲۶] ۵ چیز علامت مومن است :
- ۵۱ رکعت نماز گزاردن ( ۱۷ رکعت فریضه و ۳۴ رکعت نافله در شبانهروز).
- انگشتر در دست راست کردن.
- اظهار(با صدای بلند خواندن) بسم الله الرحمن الرحیم در نماز( ابتدای حمد و سوره نمازهای یومیه)
- زیارت امام حسین در روز اربعین
- پیشانی را در سجده بر خاک گزاردن.
شیعیان این علامات را مخصوص خود میدانند. چه آنکه اهل سنت انگشتر در دست چپ و «بسمالله» را در نماز آهسته میخوانند و در سجده نیز پیشانی بر سجدهگاه خود میگذارند.
شیعیان همچنین در نحوه وضوگرفتن با اهل سنت تفاوت دارند، همچنین در بعضی از آداب نماز که بعضی از آنها از ارکان نماز محسوب میشوند. از آن جمله، شیعیان در هنگام نماز با دست بحالت بسته نماز نمیگزارند. همچنین است در قیام بعد از رکوع و نحوه سلام دادن در آخر نماز.
از دیگر آثار ظاهری شیعیان شهادت به ولایت امام علی در اذان[۲۷] است. این عبارت اگرچه در قرون ابتدایی اسلام از بدعتها و علائم غلات(غالیان)، کسانی که در مدح امامان غلو و زیادهروی میکنند، دانسته میشد،[۲۸] اما در سدههای اخیر به رغم مخالفت یا بیمیلی بسیاری از فقهای شیعه، بعنوان سنت و شعار اصلی شیعیان بشمار میآید.[۲۹]
[ویرایش] جغرافیای تشیع
جمعیت شیعیان حدود ۱۶٪ از کل جمعیت مسلمانان را تشکیل میدهد[۳۰]. بیشتر شیعیان دوازده امامی در ایران، عراق، آذربایجان، لبنان، افغانستان، پاکستان و حاشیه خلیج فارس زندگی میکنند. طبق آمار ۸۹ درصد مردم ایران[۳۱] و ۶۰ تا ۶۵ درصد مردم عراق [۳۲] و ۳۰ درصد مردم کویت[۳۳] و ۱۶ درصد مردم امارات متحده عربی [۳۴] شیعه دوازده امامی هستند. اما در خصوص شیعیان لبنان، آذربایجان، عربستان سعودی، بحرین و قطر آمار دقیقی در دست نیست. همچنین طبق آمار و ۲۰ درصد مردم پاکستان [۳۵] شیعه هستند که بخشی از آنها بخصوص در کشمیر اسماعیلی هستند. شیعیان یمن که در نقشه نشان داده نشدهاست، عمدتاً از زیدیه هستند، اما از آنها نیز آمار دقیقی در دست نیست. همچنین طبق نقشه مقابل بخشی از مردم ترکیه و سوریه نیز علوی هستند.
[ویرایش] پانویس
- ↑ الشیعة القوم الذین تجتمعوا علی امر، و کل قوم اجتمعوا علی أمر فهم شیعة، و کل قوم أمرهم واحد یتبع بعضهم رأی بعض هم شیع. لسان العرب، کلمهٔ شیع.
- ↑ المیزان، ج۱۷، ص۱۴۷.
- ↑ قصص/۱۵
- ↑ صافات/۸۳
- ↑ <حمدعلی شمالی، شیعه شناسی مقدماتی، ص ۱۵.
- ↑ اوائل المقالات، ص۳۵.
- ↑ شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۴۶.
- ↑ بینه/آیه ۷
- ↑ انت و شیعتکم یوم القیامه راضین مرضیین
- ↑ سیوطی، تفسیر در المنثور، ج ۸، ص ۵۳۸
- ↑ ان هذا و شیعته لهم الفائزون یوم القیامه
- ↑ سیوطی، تفسیر در المنثور، ج ۸، ص ۵۳۸
- ↑ اعیان الشیعه، سید محسن امینی، ج ۱، ص ۲۰
- ↑ ناصر مکارم شیرازی. اعتقاد ما، معاد جسمانی. وبگاه رسمی دانشنامه پایگاه حوزه. بازدید در تاریخ خرداد ۱۳۸۷.
- ↑ ابراهیمی دینانی. شبهه آکل و ماکول. دائرة المعارف بزرگ اسلامی(دبا). بازدید در تاریخ خرداد ۱۳۸۷.
- ↑ اثبات عقلی معاد جسمانی. وبگاه رسمی خبرگزاری آفتاب. بازدید در تاریخ خرداد ۱۳۸۷.
- ↑ اقوال علما و اساطین مذهب تشیع در نفی تحریف قرآن
- ↑ مرتضی مطهری. رجعت در اعتقاد شيعه. وبگاه حوزه. بازدید در تاریخ خرداد ۱۳۸۷.
- ↑ رجعت. وبگاه رسمی دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم؛ شبكه بلاغ. بازدید در تاریخ خرداد ۱۳۸۷.
- ↑ ظهور و رجعت. وبگاه رسمی دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم؛ شبكه بلاغ. بازدید در تاریخ خرداد ۱۳۸۷.
- ↑ مفهوم رجعت. وبگاه رسمی دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم؛ شبكه بلاغ. بازدید در تاریخ خرداد ۱۳۸۷.
- ↑ فیض الاسلام، ترجمه و شرح نهج البلاغه، خطبه ۳، ص ۵۲.
- ↑ سیوطی (دانشمند سنی مذهب)، «درّالمنثور» ذیل «آیه ۷ سوره بینه»
- ↑ بحثی از آن در مقاله غلات (غالیان) آورده شده است.
- ↑ طهرانی، امامشناسی، ج۳
- ↑ شیخ عباس قمی در مفاتیحالجنان بنقل از شیخ در تهذیب و مصباح
- ↑ اشهد ان علیاْ ولیالله یا نظایر آن
- ↑ شیخ صدوق؛ من لا یحضره الفقیه ج۱:ص ۲۹۰
- ↑ مکتب در فرآیند تکامل؛ ص ۹۹ و پاورقی مربوطه
- ↑ دانشنامهٔ بریتانیکا
- ↑ گزارش سالانهٔ CIA درمورد ایران
- ↑ گزارش سالانهٔ CIA درمورد عراق
- ↑ گزارش سالانهٔ CIA درموردکویت
- ↑ گزارش سالانهٔ CIA درمورد امارات متحده عربی
- ↑ گزارش سالانهٔ CIA درمورد پاکستان
[ویرایش] منابع
- Mohammad A. Shomali. Shi‘i Islam, Origins, Faith & Practices. London: ICAS، ISBN ۱ ۹۰۴۰۶۳ ۱۱ X.
- محمد علی شمالی. شیعه شناسی مقدماتی. چاپ دوم، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۴، ۰-۰۰۸-۴۱۱-۹۶۴.
- محمد خطیبی و دیگران. فرهنگ شیعه. چاپ اول، قم: انتشارات زمزم هدایت، ۱۳۸۵، ۷- ۷۳- ۸۷۶۹- ۹۶.
- الشهرستانی، محمد بن عبدالکریم. الملل و النحل. بیروت: دارالمعرفة، ۱۴۰۴ ه.ق.
[ویرایش] کتاب شناسی
- شیعه در اسلام (سید محمدحسین طباطبایی)
- طهرانی، سید محمد حسین، امام شناسی
- حجت، سید محسن، تشیع چیست؟ شیعه کیست؟
- طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه در اسلام و [1]
- اسرار آل محمد؛ منسوب به سلیم بن قیس هلالی، این کتاب را تنها کتابی میدانند که از قرن اول اسلامی و نزدیک به عصر پیامبر در دست است. گرچه برخی به اصالت و انتساب آن به نویسندهاش تردید دارند.
- کتاب مکتب در فرآیند تکامل(نظری برتطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین)؛نوشته سید حسین مدرسی طباطبایی ترجمه هاشم ایزد پناه،چاپ اول تا سوم ۱۳۸۶
- کتاب آنگاه هدایت شدم (ثم اهتدیت)؛ اثر: سید محمد تیجانی. او یک تونسی است که سالها قبل به منش شیعیان درآمده است و در این کتاب دلایل این تصمیم خود را مینگارد. این دلایل، عمدتا دلایلی است که شیعیان برای اثبات حقانیت خود استناد میکنند.
- کتاب همراه با راستگویان (لاکوننّ من الصادقین)؛ اثر: سید محمد تیجانی. در ادامه کتاب قبلی اوست. تیجانی که به هر دو مذهب شیعه و سنی اشراف دارد، بطور شفاف به ذکر تفاوتهای آشکار و پنهان عقیدتی و فقهی میان این دو مذهب میپردازد.
[ویرایش] جستارهای وابسته
[ویرایش] پیوند به بیرون
- وبگاه الشیعه
- وبگاه مجمع جهانی اهل بیت
- وبگاه خبری تحلیلی شیعه نیوز
- وبگاه مجمع جهانی شیعه شناسی
- دوره علوم و معارف اسلام، مجموعهای از نگرش، قانون و فرهنگ اسلام که از مبدأ تا معاد را پوشش دادهاست.
- پایگاه اسلامی شیعی رشد
|