فریمان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

فریمان شهری است در استان خراسان رضوی در شرق ایران. این شهر در بخش مرکزی شهرستان فریمان قرار دارد.

جمعیت این شهردر سال ۱۳۸۵، برابر با ۳۲٬۶۱۰ نفر بوده است

فريمان، زيستگاه كهن خراسان

شهرستان فریمان از شهرستان‌های استان خراسان رضوی می‌باشد. مرکز این شهرستان شهر فریمان است. قلندرآباد، سفیدسنگ و فرهادگرد دیگر شهرهای آن هستند. در سال ۱۳۸۵، این شهرستان تعداد ۸۷,۲۶۶ نفر جمعیت داشته است.

فريمان در 75 كيلومتري شهر مشهد واقع شده است. اين شهرستان با 3325 كيلومتر مربع وسعت از شمال و شمال غربي به مشهد، از شرق به تربت جام و از جنوب به تربت حيدريه محدود مي شود. ارتفاع آن از سطح دريا 1405 متر است و داراي دو بخش مركزي و قلندرآباد و دهستان هاي فريمان، سنگ بست، بالابند و قلندرآباد است. دو رشته كوه در اطراف فريمان قرار دارد كه بلندترين آنها كوه كيلاق با 2942 متر ارتفاع است و كوه بي بي غيب با ارتفاع 2881 متر، قطار النگ با ارتفاع 2605 متر و كوه دال با ارتفاع 2219 متر در زمره بلندترين قلل اين شهرستان به شمار مي آيند. در اين منطقه رودخانه هاي فريمان، سنگ بست، قلندرآباد، كلاته منار و براشك جريان دارند و پوشش گياهي آن شامل درختان ارس، پسته و گونه هاي گون، درمنه، قياق گل بنفشه و ... است. در مجموعه حيات وحش شهرستان فريمان حيواناتي همچون قوچ، آهو، كل، خرگوش و پرندگاني نظير كبك و تيهو زندگي مي كنند كه اين خود از آب و هواي مساعد اين منطقه حكايت دارد.

[ویرایش] پيشينه تاريخی

شهر فريمان يكي از قديمي ترين زيستگاههاي خراسان بوده و مصداق آن تپه ها و محوطه هاي تاريخي است كه از هزاره چهارم قبل از ميلاد مسيح تا اواخر دوره اسلامي در اين شهرستان وجود دارد. فريمان در گذشته همواره از وقايع تاريخي نيشابور متأثر بوده به زعمي كه اين منطقه اسفنج يا اشبند ناميده شده است كه از مضافات نيشابور كهن بوده است. مركز آن فرهاد گرد يا ده فرهاد بود كه اكنون در 15 كيلومتري غرب شهر فريمان قرار دارد. همچنين كاروانسراي فريمان در راه يكي از انشعابات جاده ابريشم كه سنگ بست را به هرات اتصال مي داد قرار داشت. سنگ بست به سبب موقعيت ممتازش بركنار جاده ابريشم و قرار گرفتن در تقاطع راههاي پنجگانه: مرو، هرات، قهستان نيشابور و توس بسيار مورد توجه و با اهميت بود.

اين اهميت چنان زياد بود كه ارسلان جاذب سپه دار توس در دوره غزنوي در اين مكان كاروانسراي بزرگي ساخت و آخرالامر در جوار همان عمارت به خاك سپرده شد. در حال حاضر آثار تاريخي سياحتي فراواني در اين شهرستان به جاي مانده است.

بناي تاريخي مذهبي عشق آباد:

بناي عشق آباد در 10 كيلومتري غرب فريمان و در روستاي عشق آباد واقع است و مرقد سيد نظام الدين از نوادگان امام سجاد(ع) در آنجا قرار دارد. اين مزار مربوط به دوره تيموري است ولي شالوده اصلي بنا به دوره ايلخاني و حتي سلجوقيان مربوط مي شود.

اين بنا داراي ايوان نسبتاً بزرگي است كه به سمت شرق ساخته شده و تزئينات رسمي بندي و گچي زيبايي سقف ايوان را مزين كرده است. در سمت چپ ايوان اين بنا با استفاده از آجر كلمه محمد (ص) به صورت مشبك و در قسمت راست آن كلمه علي(ع) نقش بسته است.

رباط سنگ بست:

اين رباط به فاصله كمي از مقبره ارسلان جاذب ميلي منسوب به اياز قرار دارد كه در متون تاريخي از وي به عنوان مقرب دربار سلطان محمود غزنوي ياد شده است. بناي آجري ميل اياز بر روي صفحه اي چهار ضلعي ساخته شده است و در ساختار داخلي آن 101 پله تعبيه شده است. نماي بيروني ميل اياز با آجر كاري مضاعف پوشش يافته است. بخش فوقاني ميل با كتيبه آجري به خط كوفي معقلي آراسته شده است. اين بنا را حمدالله مستوفي به امير علي شير نوايي نسبت داده كه بر روي ويرانه هاي بنايي از ارسلان جاذب والي توس و در دوره غزنوي ساخته شده است. رباط سنگ بست با نقشه مستطيل داراي برجهاي ديده باني و نگهباني است. نيم برجهايي براي تقويت ديوارهاي اصلي و مرتفع آن وجود دارد. سر در ورودي اين بنا شباهتي بسيار با كاروانسراي مهيار در اصفهان دارد. فضاي داخلي رباط در حياط مركزي مشتمل بر حجره ها و اتاقهاي ويژه اقامت كاروانيان و اصطبل است.

رباط تاريخي فريمان :

بناي اصلي اين كاروانسرا مربوط به دوره صفويه است. اين كاروانسرا از جمله كاروانسراهايي با پلان مربع است كه داراي قوسها، درگاهي ايوان ورودي و ساير ويژگيها است. احتمالاً اين بنا در دوره هاي بعدي هم مورد مرمت و بازپيرايي قرار گرفته است. قسمت‌هاي داخلي اين بنا شامل حجره ها ، اصطبل ، هشتي ورودي و حياط مركزي است و نماي بيروني آن داراي چهار برج است. اين رباط در محدوده شهر فريمان قرار دارد.

مزار بي آبه:

اين مزار در فاصله 27 كيلومتري جنوب فريمان و در روستايي به همين نام واقع شده است. طرح كلي اين بنا چليپايي است به طوري كه در ميانه آن يك فضاي مربع شكل به ابعاد690 096x سانتيمتر قرار گرفته و در هر چهار طرف آن ايواني ايجاد شده است. اين بنا فاقد كتيبه است ولي احتمال ساخت چنين مزاري در سده هاي نهم تا يازدهم هجري به واسطه روي كارآمدن صفويان و گسترش مذهب تشيع بيشتر است.

ايوان رزمگاه :

اين بنا در فاصله 52 كيلومتري فريمان و در روستايي به نام رزمگاه واقع شده است و براساس مستندات تاريخي محل مبارزه رستم و اسفنديار است. اين بنا كه اكنون تنها ايوان آن به جاي مانده شامل يك بناي مربع (گنبد خانه) و ايوان متصل به ضلع قبله آن بوده است. در مجموع طرح معماري و تزئينات و قاب بندي هاي گچي باقي مانده در زير ايوان بنا، قابل مقايسه با سنت معماري خراسان در سده هاي هشتم تا يازده هجري است.

مقبره ارسلان جاذب و ميل اياز:

اين مقبره مربوط به ارسلان جاذب والي و سپهسالارتوس و يكي از دو سردار سلطان محمود غزنوي است كه در مدخل جنوبي دشت توس در محل سنگ بست رباطي بنا نهاد و گورخود را نيز در ميان آن رباط ساخت سال 419 ه.ق يا 420 ه.ق وفات يافت و در همان مكان به خاك سپرده شد. اين بنا از بناهاي ارزشمند قرون اوليه اسلام در خراسان است كه به صورت چهار اطاقي تبديل به هشت ضلعي شده و سپس گنبد آجري زيبايي از نوع يك پوش بر فراز آن قرار گرفته است. فضاي داخلي آن با رنگهاي مختلف و نقوش هندسي، كتيبه كوفي و گچبري زينت يافته است و گوشواره اي مشبك پا كار گنبد، و آجر چيني خفته و راسته بنا، خط كوفي معقلي زير گنبد و تكرار كلمه محمود در آن از ويژگي هاي اين بنا است.

برج ديده باني بند فريمان :

اين برج در فاصله اندكي از بند فريمان و در ضلع شمال شرقي سد فريمان بر روي تپه اي نه چندان مرتفع قرار گرفته است. اين برج به صورت مدور ساخته شده و فانوس هاي دريايي را در ذهن تداعي مي كند و مربوط به دوره پهلوي اول است و سبك معماري بسيار زيبايي دارد. در بالاي برج و در قسمت نگهباني 4 پنجره در چهار جهت اصلي تعبيه شده است كه ديده باني تا دوردستها را ميسر مي ساخته است.

منزل و موزه شهيد مطهري:

در ميان بناهاي تاريخي فرهنگي شهرستان فريمان مكان زندگي پربار استاد مطهري از جايگاه ويژه اي برخوردار است. در گذشته اين خانه باغي با وسعت حدود 3700 متر مربع را به خود اختصاص مي داد كه از مجموع زير بناي قديمي آن تنها حدود 120 متر شامل دو اتاق، هال و پذيرايي و فضاي بهارخواب (تراس) برجاي مانده است. موزه شهيد مطهري پس از تكميل كارهاي مرمتي به مناسبت بزرگداشت هفته ميراث فرهنگي و روز جهاني موزه در 28 ارديبهشت ماه 1382 گشايش يافت. هم اكنون در اين موزه بيش از يكصد جلد از آثار استاد، لوازم شخصي، يادداشتها و تصاوير وي در معرض ديد قرار دارد.

بافت قديم فريمان (چهاردالان) :

بافت قديم فريمان شامل بناهاي متعددي است كه در دوره پهلوي اول توسط مهندسان آلماني ساخته شده است و جزو نخستين سازه هاي بتني در ايران به شمار مي رود. در حال حاضر اكثر اين بناها در تملك ادارات شهرستان فريمان است و شامل، ساختمان شهرداري، بنياد شهيد، فرماندهي انتظامي و اداره ماليات و امور دارائي در مركز بصورت قرينه و ساختمانهاي بانك ملي، قند و شكر، اداره كشاورزي، دبيرستان بهشتي چهاردالان، آبخوري نوبخت، دادگستري و ورودي هاي فريمان مي شود كه همگي مربوط به دوره پهلوي است.

باغ ملي فريمان :

اين باغ بزرگ‌ترين باغ ملي استان است و عوارض معماري بكار رفته در فضاي ورودي شامل ستونهاي پيوسته در ورودي غربي و سبك ديوارهاي آن كه مربوط به دوره پهلوي اول است آنرا در زمره منحصر بفردترين باغهاي ملي كشور در آورده است. اين باغ در هسته مركزي شهر قرار گرفته و محلي دلنشين براي استراحت مسافران و گردشگران به شمار مي آيد. عمارتي در وسط اين باغ قرار گرفته كه هم‌زمان با باغ ملي ساخته شده ولي در سالهاي گذشته تغييراتي در نماي آن صورت گرفته است.

بندر تاريخي فريمان:

يكي از جاذبه هاي گردشگري و آثار تاريخي سياحتي خراسان بندر فريمان است كه فريمان را به قطب گردشگري شرق خراسان مبدل ساخته است. سد (بندر) در 10 كيلومتري شهر فريمان واقع است و بناي اوليه آن به عصر مغول و به روايتي به دوران صفوي برمي گردد. اين سد يك بار در زمان عين الدوله مرمت و سپس در زمان پهلوي و اخيراً هم ارتفاع آن افزايش يافته است. اين سد دستخوش حوادث طبيعي زيادي بوده است گويا سطح اوليه بستر آن آجرفرش بوده كه براثر رسوب و گل ولاي زيادي پوشيده است ارتفاع كنوني اين سد 20 متر است و داراي پشت بندهاي آجري بسياري مستحكمي است.

آبگرم شاهان گرماب:

آبگرم شاهان گرماب در بخش قلندر آباد شهرستان فريمان و در دهستان سفيدسنگ واقع شده است. فاصله اين آبگرم تا شهرستان فريمان حدود 57 كيلومتر است و آب آن زلال، بي بو و بيرنگ با حدود 48 درجه حرارت و فاقد گوگرد و آمونياك و شوره است. اثر درماني اين آب بر روي امراض پوستي مربوط به گوگرد نيست بلكه مربوط به سيليكات آن است و چون از نظر كمي، املاح زيادي ندارد نوشيدن آن بي ضرر بوده و براي معالجه سنگهاي مجاري ادرار و بيماري اگزما فوق العاده مفيد است. برابر مستندات، اين بنا داراي كتيبه اي بوده كه ساخت آن را به سال 1087 ه .ق به دستور شاه سليمان صفوي ذكر كرده است.

تفرجگاه طبيعي زركك :

اين تفرجگاه در فاصله 17 كيلومتري جنوب غربي فريمان در حدواسط جلگه رخ و مركز شهرستان بين دو رشته كوه زيباي قطارالنگ و يخ آبي واقع شده است. اين منطقه داراي چشمه هاي جوشان و طبيعتي سرسبز است كه هر ساله تعداد زيادي از مسافران و گردشگران از اين منطقه بازديد مي كنند.

آداب و رسوم:

در فريمان نژادهاي مختلفي اعم از فارس، ترك، عرب و بلوچ در كنار هم زندگي مي كنند. شغل اكثر مردمان اين ديار كشاورزي و دامداري است كه از رواج خوبي برخوردار است. از آيين ها و آداب مردم فريمان مي توان از چهارشنبه سوري و مراسم سمنو پزي آن ياد كرد. فريماني ها در روز چهارشنبه سوري سمنويي به نام حلواي سرخ يا حلواي بي بي به نيت حضرت فاطمه(س) مي پزند. اين رسم به وضوح با آيين هاي كهن آب و آتش درآميخته است. از بازي هاي متداول ميان كودكان اين ناحيه مي توان از كوطاربازي و لنگه بازي و از ورزش هاي سنتي به كشتي پهلواني يا كشتي باچوخه اشاره كرد.

مشاغل و هنرهاي سنتي:

در فريمان نيز مانند ديگر شهرستان هاي خراسان رضوي هنوز مي توان بعضي از مشاغل و هنرهاي سنتي را دركوچه و بازار مشاهده كرد. مهم‌ترين هنر سنتي فريمانيان بافت قاليچه است كه در بافت اين قاليچه ها از شهرت به سزايي برخوردارند. حلاجي، آهنگري، مسگري و خراطي از ديگر مشاغل اين شهر به شمار مي آيند.

سوغات :

از سوغات شهرستان فريمان مي توان از قاليچه هايي نفيس كه در اغلب مناطق روستايي و بعضي نقاط شهري بافته مي شوند ياد كرد. همچنين فريمان از ديرباز به عنوان يكي از مهم‌ترين مراكز توليد قند كله شناخته مي شده كه امروزه نيز قند فريمان به سبب كيفيت عالي اش از شهرتي بسزا برخوردار است.

الف) مقبره ارسلان جاذب این مقبره مربوط به ارسلان جاذب والی وسپهسالار توس یکی از دوسردار سلطان محمود غزنوی است. وی درمدخل جنوبی دشت توس درمحل سنگ بست رباطی بنانهاد وگورخودرا نیزدرمیان آن رباط ساخت ودرسالهای 419 ه ق تا 420 ه ق وفات یافت ودرهمان مکان به خاک سپرده شد این بنا ازبناهای ارزشمند قرون اولیه اسلام درخراسان است که بصورت چهارطاقی تبدیل به هشت ضلعی گردیده وسپس گنبد آجری زیبایی ازنوع یک پوش برفراز آن قرار گرفته است فضای داخلی آن قرارگرفته است فضای داخلی آن با رنگهای مختلف ونقوش هندسی کتیبه کوفی وگچبری زینت یافته است و گوشواره ای مشبک پا کار گنبد وآجر چینی خفته وراسته بنا وخط کوفی معقلی زیرگنبد وتکرار کلمه محمود درآن از ویژگی های این بنا است ب) میل ایاز به فاصله کمی از مقبره ارسلان جاذب میلی منسوب به ایاز است که درمتون تاریخی از وی به عنوان مقرب دربار سلطان محمود غزنوی یاد شده است بنای آجری میل ایازبرروی صفحه ای چهارضلعی ایجا شده که ضخامت تحتانی آن 5.5 متر وقطر بالای آن 2.5 متر است ودر ساختار داخلی آن 101 پله تعبیه شده است نمای بیرونی میل ایاز با آجر کاری مضاعف پوشش یافته است . بخش فوقانی میل با کتیبه آجری به خط کوفی معقلی آراسته شده است.

ج) رباط سنگ بست : این بنا را حمد الله مستوفی به امیر علی شیر نوایی نسبت داده که بر روی ویرانه های بنایی از ارسلان جاذب والی توس ودر دوره غزنوی ساخته شده است . رباط سنگ بست با نقشه مستطیل شکل با دارا بودن برجهای دیده بانی و نگهبانی در چهار طرف نیز دارای نیم برجهایی جهت تقویت دیوارهای اصلی ومرتفع آن می باشد. سردر ورودی این بنا شباهتی بسیار با کاروانسرای مهیار در اصفهان دارد. فضای داخلی رباط در حیاط مرکزی مشتمل بر حجره ها واتاقهای ویژه اقامت کاروانیان واصطبل می باشد.

^[۱].

[ویرایش] منابع

1. ↑ پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران