Sorbies
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
Sorbies (soms ook Wendies) is die taal van 'n Wes-Slawiese minderheid van sowat 60 000 mense in die Lausitz, 'n gebied wat 80 kilometer suid-oos van die Duitse hoofstad Berlyn in die deelstate Brandenburg en Sakse lê. Daar is twee variante van die standaardtaal - Opper-Sorbies en Neder-Sorbies.
Die Sorbe is die laaste oorlewendes van die Slawiese stamme, wat eeue gelede die gebied tussen die riviere Elbe en Oder bewoon, en nou verwant met die Tsjegge en Pole. Hoewel die Sorbe nooit meer dan enkele honderdduisend mense tel, word hulle steeds as 'n eie etniese groep beskou. Met die stigting van Duitse nedersettings in die oostelike Sentraal-Europa verloor die Sorbe tydens die 11de eeu hulle onafhanklikheid. Die volk slaag egter daarin om sy eie taal steeds te bewaar, en danksy die onstaan van 'n eie stedelike burgery en werkersklas in die 19de eeu verdwyn die Sorbiese taal ook nie tydens die industrialisering van Duitsland nie. In 1842 verskyn die eerste Sorbiese koerante.
Die Panslawiese beweging, wat beweer dat die Slawiestalige volke 'n gemeenskaplike kulturele bestemming het, raak veral onder die Sorbiese burgery baie gewild, terwyl ook die romantiese stroming in die destydse kulturele lewe van Duitsland die taal as die grondslag van elke nasie beskou en waardeer. Sorbiese studenteverenigings, wat by die universiteite van Leipzig en Praag gestig word, beywer hulle saam met die kulturele organisasie Macica Serbska vir die erkenning van die Sorbiese taal en kultuur. Die lede van Macica Serbska bevorder die ontwikkeling van 'n Sorbiese standaardtaal en gee ook 'n eie tydskrif uit. Daarnaas is hulle op taalwetenskaplike, literêre, ekonomiese, opvoedkundige en musikale gebied aktief. Die hoofkwartier van die beweging, die Serbski Dom (Sorbiese Huis), en die biblioteek van die Macica is die sentrum en simbool van die Sorbiese taal en kultuur.
Sedert 1912 beskik die Sorbe oor hulle eie organisasie, die Domowina. Terwyl die Nasionaalsosialiste beplan om die Sorbe geleidelik te assimileer, erken die Duitse Demokratiese Republiek (DDR) sedert 1948 en die Bondsrepubliek Duitsland sedert 1990 die regte en kulturele selfstandigheid van die Sorbiese minderheid. In die DDR kan ouers vir hulle kinders 'n skool kies wat Sorbies as onderwystaal het ("tipe A") of 'n skool wat Sorbies as 'n hoofvak aanbied ("tipe B").
Ondanks die pogings om die Sorbiese taal en kultuur te beskerm, neem die aantal Sorbiestaliges tussen 1868 en vandag sterk af. Van die 166 000 mense, wat Sorbies teen die middel van die 19de eeu as huistaal praat, het net sowat 60 000 oorgebly. Almal is tweetalig en gebruik ook die Duitse taal in die daaglikse lewe. Eentalige Sorbiese dorpe bestaan tot by die jaar 1945, alhoewel die taal op die platteland nog steeds 'n groter rol speel. Die grootste stede in die Sorbiestalige gebied, Bautzen (Sorbies: Budysin), Cottbus (Chosebuz) en Lubbenau (Lubnjow) is oorwegend Duitstalig.
Een van die bekendste Sorbiese skrywers is Jurij Brězan; sy meer as 50 werke is in 25 tale vertaal.
Die publieke uitsaaikorporasies van Berlyn en Brandenburg (RBB) en die Middelduitse Uitsaaikorporasie van Sakse, Sakse-Anhalt en Thuringe (MDR) bied 'n Sorbiestalige televisie-reeks met nuusberigte uit die Lausitz en radioprogramme aan.
Aangesien die klousule van die Duitse verkiesingswet, wat bepaal dat 'n party tenminste 5% van die stemme moet wen vir parlementêre verteenwordiging, nie vir die minderhede in Duitsland geld nie, is in Maart 2005 'n eie Sorbiese party, die Sorbiese Volksparty (Serbska Ludowa Strona) gestig.
[wysig] Grammatikale besonderhede
Die Sorbiese taal beskik oor sewe naamvalle:
- nominatief
- genitief
- datief
- akkusatief
- instrumentalis
- lokatief
- vokatief
Verder ken Sorbies as een van die laaste Europese tale naas die enkel- en meervoud nog 'n tweevoudsvorm:
- ruka die hand - enkelvoud
- ruce twee hande - tweevoud
- ruki meer dan twee hande - meervoud
Slegs die Opper-Sorbiese taalvariant maak nog gebruik van 'n ou verlede tydsvorm, die sintetiese preteritum.
[wysig] Woordelys Afrikaans - Opper-Sorbies - Neder-Sorbies - Pools - Tsjeggies - Russies
| Afrikaans | Opper-Sorbies | Neder-Sorbies | Polabies | Pools | Tsjeggies | Russies |
|---|---|---|---|---|---|---|
| mens | čłowjek | cłowjek | clawak, clôwak | człowiek | člověk | человек (čelovék) |
| aand | wječor | wjacor | vicer | wieczór | večer | вечер (véčer) |
| broer | bratr | bratš | brot | brat | brat | брат (brat) |
| dag | dźeń | źeń | dôn | dzień | den | день (deń) |
| hand | ruka | ruka | ręka | ręka | ruka | рука (ruká) |
| herfs | nazyma | nazyma | prenja zaima, jisin | jesień | podzim | осень (óseń) |
| sneeu | sneh | sněg | sneg | śnieg | sníh | снег (sneg) |
| somer | lěćo | lěśe | let | lato | léto | лето (léto) |
| suster | sotra | sotša | sestra | siostra | sestra | сестра (sestrá) |
| vis | ryba | ryba | ryba | ryba | ryba | рыба (rýba) |
| vuur | woheń | wogeń | widin | ogień | oheň | огонь (ogóń) |
| water | woda | wóda | wôda | woda | voda | вода (vodá) |
| wind | wětr | wjatš | wjôter | wiatr | vítr | ветер (véter) |
| winter | zyma | zyma | zaima | zima | zima | зима (zimá) |
[wysig] Eksterne skakels
- Webwerf van die kulturele vereniging Domowina
- Inligting oor die Neder-Sorbiese taal en Duits-Sorbiese woordeboek
| Indo-Europese tale: Satem-tale: Slawiese tale | ||
|---|---|---|
| Wes-Slawiese tale: | ||
| Kasjoebies | Polabies | Pools | Slowaaks | Sorbies | Rusyn (Rusnak) | Tsjeggies | ||
| Oos-Slawiese tale: | ||
| Oekraïens | Russies | Rusyn (Roeteens) | Wit-Russies | ||
| Suid-Slawiese tale: | ||
| Bulgaars | Macedonies | Kerkslawies | Sloweens | Serwo-Kroaties (Bosnies, Kroaties, Serwies) | ||
