Lingua sorabia
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
| Sorabio (Serbja) | ||
|---|---|---|
| Falado en: | Alemaña | |
| Total de falantes: | 60.000 a 150.000 | |
| Clasificación xenética: | Indoeuropea Balto-eslava Eslava Eslava occidental Sorabio |
|
| Códigos de lingua | ||
| ISO 639-1: | -- | |
| ISO 639-2: | wen | |
| SIL: | WEN - Alto Sorbio WEE - Baixo Sorbio |
|
 |
||
Sorabio (tamén denominado sorbio, lusacio ou lusaciano, e na propia lingua serbja) é unha lingua da familia índoeuropea que pertence ao grupo eslavo. Lingua dos antigos eslavos do río Elba estabelecidos no leste da Alemaña no século VI, fálase aínda hoxe na Lusacia, provincia histórica situada nos actuais estados (Länder) da Saxonia e de Brandemburgo, polo unhas 60.000 persoas (sorabios).
Índice |
[editar] Historia
Os textos máis antigos existentes en sorabio son do século XVI, mesmo habendo evidencias fragmentadas de séculos anteriores na forma de palabras, frases e sentenzas curtas en documentos latinos e alemáns. Un deses documentos é a Crónica do Bispo Thietmar de Merseburg, escrita en 1012-1018. O primeiro texto sorbio é o Xuramento de Bautzen Burghers (1532), unha forma pola cal os cidadáns de Bautzen xuraban lealdade ao rei e ás autoridades lugares.
O primeiro libro en sorabio é un catecismo e himno en baixo sorbio de 1574; en alto sorbio o primeiro libro impreso é tamén outro catecismo traducido e publicado en 1595. Un manuscrito do Novo Testamento traducido do alemán para o sorbio por Miklaws Jakubica en 1548, está no dialecto que se falou a leste do río Neise (Nysa en polonés), na veciña Sorau (Żary en polonés).
Durante o século XVII aparecen tres gramáticas sorbias mais só unha foi impresa; tratábase da Principía linguae wendicae can aliqui wandalican vocant de Jacobus Xaverius Ticinus, baseada no dialecto setentrional de Wittchenau. Mais a principal esfera de actividade literaria da lingua antes do século XIX foron as igrexas, no que a tradución da Bíblia tivo un papel determinante no seu desenvolvemento.
A impresión da Biblia en alto sorabio polos luteranos comeza coa aparición en 1670 da tradución impresa dos Evanxelios de Mateu e Marcos por Michal Frencel, ao que se seguiu a impresión de todo o Novo Testamento en 1706, un ano despois da morte de Frencel. Frencel escribeu no dialecto de Bautzen, un subdialecto falado ao sur desta cidade. En 1703 os Estados da Alta Lusacia estabeleceron un comité para traducir a Biblia usando unha variante literaria amplamente baseada na rexión de Bautzen. Esta tradución publicouse en 1728 e estabeleceu esta variante da lingua como a normativa para os luteranos. Sucesos de similar importancia foron as publicacións en baixo sorbio da tradución do Novo Testamento de Gottlieb Fabricius e da do Antigo Testamento feita por Friedrich Fryco, de 1796 en Cottbus. Esas traducións estabeleceron o dialecto de Cottbus como a base da lingua literaria en baixo sorabio.
A lingua normativa alto sorabio para os católicos durante o século XVII estaba baseada no dialecto de Wittchenau. A especial influencia desta pequena cidade, situada a 7 km ao sur de Hoyerswerda, débese probabelmente ao feito de que posuía unha escola de gramática da cal podían saír clérigos influentes. Nesa cidade naceu Jurij Hawstyn Swetlik (1650-1729), que entre 1688 e 1707 traduciu toda a Vulgata á lingua literaria baseada neste mesmo dialecto, mesmo nunca se publicando. Non obstante, como resultado deste traballo, publicouse o seu Vocabularium Latino-Serbicun (Bautzen, 1721), o primeiro dicionario sorbio. A mediados do século XVIII os católicos sorbios de Crostwitz pasaron a ter unha forte influencia nos círculos gobernantes da xerarquía católica e a lingua literaria para os católicos pódese estabelecer a partir de 1750 baseada no dialecto de Crostwitz.
A lingua sorabia non posúe limites precisos e definidos, nin naturais nin doutra categoría. No século X a poboación de lingua sorbia se fixou na rexión entre os ríos Saale (a oeste) e Bober e Queis (a leste); no norte se estendía desde onde hoxe están Berlín e Frankfurt; no sur estaba limitada por Erzxebirxe e Lasitcer Xebirxe. As linguas veciñas eran o polabio ao norte, o polonés a leste, o tcheco ao sur e o alemán a oeste. Polo tanto, o sorbio era falado nunha rexión que se extendía a leste desde o río Neise no que hoxe é territorio polonés e incluia, a oeste, as terras onde posteriormente apareceron as cidades de Halle, Leipzig, Zwickau e Chemnitz.
No decorrer dos séculos posteriores o territorio de lingua sorbia contraeuse progresivamente ata chegar ao século XIX, onde se estabelece a zona que actualmente delimita a lingua sorbia, co seu limite setentrional a uns 80 km a sueste de Berlín. O limite meridional está a menos de 8 km da República Checa. A poboación rural, desde o principio do século XX foi predominantemente falante de sorbio, en canto as cidades principais da rexión (Cottbus, Spremberg e Bautzen) foron sempre de lingua alemá desde que se fundaron na Idade Media.
A rexión habitada polos sorbios constituíu antigamente os margravios (provincias fronteirizas) da Alta Lusacia e Baixa Lusacia, sendo por iso o sorbio tamén coñecido como lusaciano. En alemán o termo máis común ata a Segunda Guerra Mundial foi wendisch, mais sorbisch tamén se usou. Despois da guerra só a forma sorbisch usouse oficialmente e agora é dominante, en canto o termo wendisch resgatouse na Baixa Lusacia a partir de 1991. O adxectivo equivalente tanto no alto canto no baixo sorbio é serbski.
Moito antes do século XIX a rexión falante de sorbio convertírase nunha illa rodeada de falantes de alemán e illada do checo e do polonés. Dese século en diante a poboación falante de sorbio foi ficando progresivamente diluída pola inmigración alemá, pola emigración sorbia e a tendencia dos sorbios de preferir o alemán ao sorbio. Actualmente a rexión é de lingua predominantemente alemá, o que non quer dicir que o sorbio estea morrendo; hai un enclave formado por 40 localidades a noroeste de Bautzen que son principalmente católicos e que forman unha comunidade pechada falante de sorbio. Este é o núcleo dunha poboación espallada de sorbios por toda a Lusacia.
[editar] Datos
Actualmente calcúlase o número oficial de falantes de sorbio na Alemaña en cerca de 60.000 persoas, dos cales máis da metade son luteranos, a cuarta parte son católicos e os demais non posúen denominación confesional. Todos son bilingües en alemán.
A Constitución alemá garante e apoia os dereitos culturais dos sorbios. Existe un xornal en alto sorbio (Serbske Nowiny) e unha revista semanal en baixo sorbio (Nowy Casnik), que sobreviven grazas a subsidios estatais.
As Igrexa Católicas e Luteranas xogan un papel importante no mantemento da lingua sorbia. A misa é conducida en sorbio nas paroquias católicas e os servizos luteranos tamén se realizan en sorbio, aínda que con menos frecuencia.
Hai estimacións que elevan o total de falantes de sorbio ata as 150.000 persoas.
[editar] Dialectos
Como xa se mencionou nos parágrafos anteriores, existen dúas formas dialectais: o Alto Sorbio e o Baixo Sorbio, cada unha delas coa súa forma normativa literaria.
[editar] Gramática
Hai tres xéneros e tres números; o duplo presérvase nos substantivos, pronomes e verbos. A orde da oración é suxeito, verbo e predicado.
[editar] Táboa comparativa de linguas
| Galego | Alto Sórabo | Bajo Sórabo | Polabo | Polaco | Checo | Esloveno | Ruso | Serbio | Croata | Ucraniano |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Home | čłowjek | cłowjek | clawak, clôwak | człowiek | člověk | člôvek | человек (čelovék) | човек (čovek) | čovjek | людина (ljudyna) |
| Noite | wječor | wjacor | vicer | wieczór | večer | večér | вечер (véčer) | вече (veče) | večer | вечір (večir) |
| Irmán | bratr | bratš | brot | brat | bratr | bràt | брат (brat) | брат (brat) | brat | брат (brat) |
| Día | dźeń | źeń | dôn | dzień | den | dán | день (djeń) | дaн (dan) | dan | день (deń) |
| Man | ruka | ruka | ręka | ręka | ruka | rôka | рука (ruká) | рука (ruka) | ruka | рука (ruka) |
| Outono | nazyma | nazyma | prenja zaima, jisin | jesień | podzim | jesén | осень (óseń) | jeсен (jesen) | jesen | осінь (osiń) |
| Neve | sneh | sněg | sneg | śnieg | sníh | snég | снег (sneg) | снег (sneg) | snijeg | сніг (snih) |
| Verán | lěćo | lěśe | let | lato | léto | polétje | лето (léto) | лето (leto) | ljeto | літо (lito) |
| Irmá | sotra | sotša | sestra | siostra | sestra | sêstra | сестра (sestrá) | сестра (sestra) | sestra | сестра (sestra) |
| Peixe | ryba | ryba | ryba | ryba | ryba | ríba | рыба (rýba) | риба (riba) | riba | риба (ryba) |
| Lume | woheń | wogeń | widin | ogień | oheň | ôgənj | огонь (ogóń) | вaтрa (vatra) | vatra | вогонь (vohoń) |
| Auga | woda | wóda | wôda | woda | voda | vôda | вода (vodá) | вода (voda) | voda | вода (voda) |
| Vento | wětr | wjatš | wjôter | wiatr | vítr | vétər | ветер (véter) | ветaр (vetar) | vjetar | вітер (viter) |
| Inverno | zyma | zyma | zaima | zima | zima | zíma | зима (zimá) | зима (zima) | zima | зима (zyma) |
