Zabytki Głogowa
Z Wikipedii
Głogów jest jednym z najstarszych miast w Polsce. Pierwotnie znajdował się tu gród plemienia Dziadoszan, później na terenie Ostrowa Tumskiego Mieszko I zbudował nowy gród. Do historii przeszła bohaterska obrona grodu przed Niemcami w roku 1109. Spalony w roku 1157 przez Fryderyka I Barbarossę i znów odbudowany, stał się w roku 1180 stolicą księstwa głogowskiego. Lewobrzeżna osada zyskała prawa miejskie w roku 1253. Podczas wojny trzydziestoletniej miasto stało się twierdzą, której istnienie na stulecia zahamowało rozwój miasta. Od roku 1740 Głogów znajdował się w rękach pruskiej gałęzi Hohenzollernów, w czasie wojen napoleońskich kwaterowały tu oddziały Henryka Dąbrowskiego. O burzliwej historii miasta świadczą ocalałe zabytki, z których wiele zostało odbudowanych dopiero wiele lat po II wojnie światowej, zaś część wciąż jest w ruinie. Większość z nich znajduje się na terenie głogowskiego Starego Miasta.
W wyniku trwającego prawie siedem tygodni oblężenia w roku 1945, Głogów został w 95% zniszczony. Większość ulic i placów była zawalona gruzem i poprzecinana rowami. Po oczyszczeniu terenu Starego Miasta z gruzów w latach 50., pozostało ono niezagospodarowane, jako że nie ocalały tam żadne budynki mieszkalne. Wiele ruin zostało rozebranych, zaś cegła przeznaczona została na odbudowę Warszawy. W latach 60. uznano, że widok ruin sprawia przygnębiające wrażenie na wjeżdżających do miasta przez ulicę Brama Brzostowska, więc droga wjazdowa obsadzona została topolami.
22 maja 1967 r. podjęto decyzję o odbudowie Zamku Książąt Głogowskich (początkowo miał być trwałą ruiną), która zaczęła się w roku 1971, zaś zakończyła w 1983. W 1970 Stowarzyszenie Architektów Polskich rozpisało konkurs na projekt centrum Głogowa. Projekt, który zdobył pierwszą nagrodę przewidywał zastąpienie staromiejskiej zabudowy zespołem wieżowców, nie został on jednak zrealizowany. W 1982 grupa młodych legnickich architektów przedstawiła nowy projekt odbudowy Starego Miasta, zachowujący dawną siatkę ulic i nawiązujący do przedwojennej zabudowy. 30 czerwca 1983 r. plan zatwierdzony został przez prezydenta Głogowa Mariana Borawskiego. Odgruzowano ulice oraz przystąpiono do prac archeologicznych. W roku 2001 odbudowany został ratusz, zaś rok później wprowadziły się do niego władze miasta. Niedawno odbudowana została również kolegiata, w planach jest zaś odbudowa teatru.
Spis treści |
[edytuj] Budowle sakralne
[edytuj] Kolegiata
Główny artykuł: Kolegiata w Głogowie
Głogowska kolegiata wznosi się nad najstarszą dzielnicą Głogowa - Ostrowem Tumskim. W chwili obecnej jest odbudowywana po zniszczeniach II wojny światowej. Jest jedną z najstarszych świątyń Śląska. Jej początki sięgają pierwszych Piastów.
Badania archeologiczne odsłoniły we wnętrzu kolegiaty pozostałości jednonawowej kamiennej świątyni, której budowę wiąże się z okresem panowania Bolesława Krzywoustego. Świątynię tę odwiedziła m.in. św. Jadwiga Śląska. Do r. 1262 powstała późnoromańska bazylika o trzech nawach. Jej pozostałości widoczne są w murach kościelnych do dzisiaj. W latach 1413 - 1466 kościół został gruntownie przebudowany w kształcie, który praktycznie dotrwał do dziś. Powstała wtedy gotycka trzynawowa hala z szeregiem kaplic. W XVIII w. nastąpiła barokizacja wnętrza. Neogotycka wieża o wys. 75 m wybudowana została w latach 1838 - 1842, po zawaleniu się starszej. Jej wierzchołek zdobi pozłacany, wysoki na 5 m krzyż.
W specjalnie wybudowanej krypcie, we wnętrzu kolegiaty, obejrzeć można relikty romańskiej świątyni z XII wieku, pamiętającej obronę Głogowa w 1109 r.
Obok Kolegiaty znajduje się Ośrodek Duszpasterstwa Chorych. Opiekę nad nim sprawują Cisi Pracownicy Krzyża.
[edytuj] Kościół św. Mikołaja
Główny artykuł: Kościół św. Mikołaja w Głogowie
Kościół parafialny pw. św. Mikołaja był najważniejszą świątynią lewobrzeżnego Głogowa.
Z przeprowadzonych we wnętrzu badań archeologicznych wynika, że kościół wybudowano jeszcze w latach 30. - 40. XIII wieku jako romańską bazylikę. Po wielkim pożarze miasta w 1291 roku świątynię odbudowano, jednak już w stylu gotyckim, jako trójnawową bazylikę. W przeciągu XIV i XV w. dostawiono nawy boczne i szereg kaplic. Od zachodu wznosi się monumentalna wieża, u podstawy której znajduje się gotycki portal, a w nim popiersie patrona kościoła - św. Mikołaja.
Kościół został zniszczony w 1945 r. i odtąd pozostaje ruiną, poddawaną okresowo pracom zabezpieczającym.
[edytuj] Kościół pw. Bożego Ciała
Główny artykuł: Kościół Bożego Ciała w Głogowie
Najstarsza wzmianka o kościele Bożego Ciała w Głogowie pochodzi z 1403 r. Była to wówczas bardzo skromna kaplica. W 1420 r. została ona rozbudowana i spełniała rolę kaplicy zamkowej. W latach 1696 - 1702, powstał w tym miejscu kościół dla Jezuitów zbudowany wg projektu architekta włoskiego Giulio Simonettiego. Po pożarze w 1711 r. świątynię odbudował wrocławski budowniczy Jan Błażej (Johann Blasius) Peintner. Ostateczny wyraz architektoniczny otrzymał dopiero ok. 1730 r., kiedy to A. Karinger ukończył fasadę. Mocno zniszczony w 1945 r., odbudowany został etapami po wojnie. Niewiele zachowało się z oryginalnego wystroju wnętrza. Ołtarz i organy pochodzą z protestanckiego kościoła w Kożuchowie. Nie zachowały się przedwojenne hełmy wież. W ścianę dawnego klasztoru wmurowany pod koniec XIX w. portal z kamienicy Rynek 26 autorstwa Johanna Pola z Głogowa, po 1945 r. silnie zniszczony.
[edytuj] Kościół św. Piotra - lapidarium
Główny artykuł: Kościół św. Piotra w Głogowie
Fundamenty romańskiej budowli znajdują się w odległości ok. 200 m na południe od zamku. Składają się na nie fundamenty półkolistych absyd oraz prezbiterium.
Sam kościół powstał w końcu XII wieku jako romańska bazylika. Pełnił on rolę kościoła parafialnego lewobrzeżnej części Głogowa - osady targowej, aż do budowy kościoła pw. św. Mikołaja. W związku z przeniesieniem parafii do innego kościoła biskup Tomasz I osadził w opustoszałym kościele św. Piotra dominikanów, jednocześnie fundując im klasztor.
Kościół służył dominikanom do sekularyzacji w 1810 r. Budynek kościoła i klasztoru w 1789 r. uległ pożarowi a później uczyniono z niego zbrojownię i koszary saperów. Pod koniec XIX wieku budynek kościelny rozebrano.
W 2006 roku miejsce to zostało zrewitalizowane i zaadoptowane na pomnik poświęcony papieżowi Janowi Pawłowi II "Biblioteka Świętego Pielgrzyma".
[edytuj] Kościół ewangelicki "Łódź Chrystusowa" - lapidarium
Główny artykuł: Kościół Łódź Chrystusowa w Głogowie
Kamień węgielny pod budowę świątyni położono 29 sierpnia 1764 r. Nastąpiło to w kilka lat po wielkim pożarze miasta (1758) r. , który strawił ewangelicki Kościół Pokoju, znajdujący się poza murami miejskimi. Projektantem kościoła był słynny architekt Carl Gotthard Langhans (1732-1808), twórca Bramy Brandenburskiej w Berlinie.
Budowa prowadzona była przy znacznej pomocy finansowej króla Fryderyka II. Kościół poświęcono i oddano do użytku 14 lutego 1773 r. Nadano mu nazwę "Łódź Chrystusowa". Był to budynek o rozmiarach 25 x 50 m z dwiema wieżami w części zachodniej.
W czasie oblężenia miasta w 1945 r. został zniszczony. Pozostałe ruiny wysadzono w powietrze i rozebrano w latach sześćdziesiątych.
[edytuj] Kościół św. Wawrzyńca
Główny artykuł: Kościół św. Wawrzyńca w Głogowie
Kościół św. Wawrzyńca w Brzostowie (dawniej osobna miejscowość, obecnie część Głogowa) zbudowany został ok. r. 1502, na miejscu wcześniejszego. Pierwsza świątynia, wzmiankowana w 1399 roku, uległa spaleniu w połowie XV wieku. Poza nielicznymi przebudowami bryła kościoła nie zmieniła się znacząco od tego czasu.
Wyposażenie kościoła pochodzi z późniejszego okresu. Barokowy ołtarz główny trafił tu z kaplicy różańcowej kościoła dominikańskiego pod wezwaniem św. Piotra w Głogowie. Oba boczne ołtarze pochodzą z kościoła franciszkańskiego pod wezwaniem św. Stanisława. Nastąpiło to po sekularyzacji, jaka miała miejsce w 1810 roku.
Na sklepieniach znajdują się barokowe malowidła. We wnętrzu kościoła zachowały się z czasów jego powstania dwa gotyckie portale, na których widnieje data 1502. Znajdują się one w południowej i północnej ścianie nawy głównej. Nad jednym z nich, prowadzącym do zakrystii, namalowany jest gotycki fresk przedstawiający Maryję.
[edytuj] Synagoga - lapidarium
Główny artykuł: Synagoga w Głogowie, gmina żydowska w Głogowie
Synagogę w tym miejscu oddano do użytku we wrześniu 1892 r. Miała w założeniu stanowić ważną dominantę w krajobrazie miasta i świadczyć o randze tutejszej gminy żydowskiej. Głogowska synagoga, mogła pomieścić 300 mężczyzn i 250, kobiet. Jej trzon stanowiła masywna i wysoka (32 m) część wieżowa, zwieńczona kopułą.
W nocy z 9 na 10 listopada 1938 r. synagogę splądrowały i spaliły bojówki hitlerowskie; następnie rozebrano ją do fundamentów. W 55. rocznicę tamtego zdarzenia odsłonięto w Głogowie pomnik poświęcony pamięci społeczności żydowskiej tego miasta. Monument - miejsce pamięci (proj. inż. arch. Dariusza Wojtowicza) tworzą: zrekonstruowany na oryginalnych fundamentach synagogi obrys jej murów oraz niewielki obelisk z inskrypcjami w językach polskim i hebrajskim.
[edytuj] Fortyfikacje
[edytuj] Zamek Książąt Głogowskich
Główny artykuł: Zamek Książąt Głogowskich
W połowie XIII wieku książę Konrad I wzniósł w tym miejscu pierwszy zamek - drewnianą budowlę z murowaną wieżą, usytuowaną przy brodzie przez Odrę. Jego następca, Henryk III, zamek przebudował, włączając go w system murów obronnych, a w ciągu XIV i XV w. wybudowano trzy skrzydła. Na przełomie XV i XVI w. rezydował tutaj królewicz Zygmunt Jagiellończyk. W wiekach XVII i XVIII zamek, po kolejnych przebudowach, nabrał charakteru rezydencji pałacowej. Od r. 1742 mieli w nim siedzibę zarządcy pruscy. Dwukrotnie w zamku zatrzymywał się Napoleon. W końcu XIX w. większą część pomieszczeń przeznaczono na sąd królewski.
W 1945 r. gmach legł w gruzach. Odbudowany został w latach 1971 - 1983. Skrzydło południowe wybudowano od podstaw. W dwóch salach na parterze zachowały się sklepienia kolebkowo - krzyżowe, a w podziemiach fragmenty muru gotyckiego ze sklepieniami kolebkowymi. Cylindryczna wieża pochodzi jeszcze z połowy XIII w., ma 24 m wysokości, jej mury grube są na 2,7 m. Obecnie w zamku ma siedzibę Muzeum Archeologiczno - Historyczne.
Bolczów • Bolków • Brzeg • Chojnik • Chojnów • Cisy • Chobienia • Chocianowiec • Chocianów • Czocha • Czernina Dolna • Głogów • Gościszów • Góra • Grodno • Grodziec • Gryf • Homole • Jędrzychowice • Jawor • Jelcz Laskowice • Kamienna Góra • Karpień • Karpniki • Kopice • Kliczków • Kłodzko • Krosno Odrzańskie • Książ • Legnica • Leśna • Lipa Górna • Modła • Niesytno • Nowa Ruda • Oleśnica • Otmuchów • Płakowice • Prochowice • Podskale • Radłówka • Radziechów • Ratno Dolne • Rokitnica • Siedlęcin • Stary Książ • Ścinawka Średnia • Świny • Wleń • Uraz • Wojnowice• Ząbkowice Śląskie • Żmigród
[edytuj] Mury średniowieczne
Główny artykuł: Mury miejskie w Głogowie
Ceglane mury miejskie powstały najpóźniej w ostatniej ćwierci XIII wieku (początkowo miasto otoczone było palisadą i fosą). Zwieńczone były one blankami o wysokości 1,2 m, a ich grubość wynosiła około 1 m. Na zachowanych do dzisiaj fragmentach murów widać ślady po hurdycjach - drewnianych konstrukcjach umieszczanych na ich szczycie. Na najbardziej zagrożonych odcinkach mury obronne wzmocnione były przez baszty. Pas murów, okalający miasto, liczył ok. 17 baszt otwartych do wewnątrz i 9 wież. W zachowanych do dziś odcinkach murów znajdują się trzy baszty.
Na początku XV wieku dotychczasowy jeden pas murów i fosa zostały wzmocnione przez drugi mur z bastejami, niższy od poprzedniego, przystosowany do obrony artyleryjskiej. Liczył on 14 bastei - półkolistych, niskich baszt, otwartych do wewnątrz murów.
Do dnia dzisiejszego zachowało się kilka odcinków murów obronnych, okalających niegdyś średniowieczny Głogów. Pierwszy odcinek biegnie wzdłuż ul. Zamkowej, kolejny wzdłuż ul. Starowałowej, a ostatni wzdłuż kościoła św. Mikołaja do ul. Rzeźniczej. Znaczne fragmenty murów są zrekonstruowane, jednak zachowują ocalałe średniowieczne relikty.
[edytuj] Fosa miejska
Główny artykuł: Fosa miejska w Głogowie
Fosa powstała w XVII wieku, podczas wojny 30-letniej, kiedy to zapadła decyzja o utworzeniu z Głogowa twierdzy. Zastosowano wówczas system bastionowy, na który składało się 11 bastionów, fosa oraz wały ziemne. Z tego założenia przetrwał do naszych czasów odcinek suchej fosy wraz z dwoma bastionami "Sebastian" i "Leopold". Do jej wnętrza można wejść w dwojaki sposób: od ul. Szkolnej oraz od ul. Rzeźniczej (przy targowisku). Fosa dzisiaj ma charakter rekreacyjno - spacerowy. Po rozebraniu fortyfikacji na początku XX wieku pozostawiono istniejący fragment fosy i urządzono w nim rozarium, liczące ok. 2.000 krzaków róż.
Twierdza Głogów była wielokrotnie przebudowywana i modernizowana. Co jakiś czas wzbogacano ją o kolejne dzieła fotyfikacyjne, stąd w samej fosie znajdują się m.in. kazamata, tunele kontrminowe, poterny oraz u wylotu fosy przy ul. Szkolnej - zachowany odcinek podziemnego bloku koszarowego.
[edytuj] Wieża artyleryjska
Główny artykuł: Turm Reduit
Na cyplu Ostrowia Tumskiego, na zachód od kolegiaty, u zbiegu wód Starej Odry i Odry, znajduje się okrągła ceglana budowla. Jest to wieża artyleryjska, zwana "fortem Malakoff". Wieża została wybudowana przez wojska pruskie w latach 1857 - 1860. Nazwano ją wówczas "Turm Reduit" (reduta - wieża). Wieża posiadała dwie naziemne kondygnacje, obecnie dzielący je strop jest zawalony. Kondygnacja naziemna posiada dwie wysunięte kaponiery (kojce) w kształcie tzw. kocich uszu. Głównym zadaniem "Turm Reduit" była obrona miasta z kierunku północnego, a także zabezpieczenie rzeki przed ewentualnym sforsowaniem.
[edytuj] Fort Gwazda („Fort Stern”)
Główny artykuł: Fort Gwiazda
Fort Gwiazda - jest jedną z najciekawszych budowli w Polsce. Powstał w latach 1747-1749, kiedy pruski król Fryderyk II Wielki po zdobyciu Głogowa rozpoczął proces umacniania i zabezpieczenia miasta przed najeźdźcą. Był on często przebudowywany. W 1832 roku fortyfikację przemianowano na fort Stern. W jego skład wchodzi działo obronne przy dwukondygnacyjnym blokhauzie kolejowym. Były tam umieszczone stanowiska karabinowe i artyleryjskie, które miały zabezpieczyć wjazd linii kolejowej w obręb fortyfikacji.
[edytuj] Inne
[edytuj] Ratusz
Główny artykuł: ratusz w Głogowie
Początki Ratusza sięgają końca XIII wieku, kiedy wybudowano wieżę - strażnicę. Właściwy kompleks ratuszowy powstał w trakcie dwóch następnych stuleci, a ostateczny wygląd otrzymał w wyniku gruntownej przebudowy w latach 1832 - 1835. Powstały wtedy dwa kontrastujące ze sobą skrzydła: zachodnie o cechach klasycyzmu pruskiego i wschodnie, zbudowane w modnym wówczas stylu florenckim. W czasie walk o Głogów w 1945 r. ratusz został spalony.
Decyzję o odbudowie ratusza podjął Urząd Miejski w styczniu 1984 r, zaś roboty budowlane wykonywane były od maja 1984 r. Inwestycja ta pochłonęła przez 18 lat 14 mln zł. W roku 2000 na ukończeniu było zachodnie skrzydło budynku. Obecnie ratusz ponownie służy mieszkańcom, od 2002 roku mieści się w nim Urząd Miejski.
W skrzydle wschodnim na parterze zachowane są cenne wnętrza, pochodzące głównie z przełomu gotyku i renesansu. Jedno z nich posiada sklepienie sieciowe - wsparte na centralnym słupie. Sąsiadująca z nią sala ozdobiona jest sklepieniem kryształowym.
Wieża, o wysokości 80,35 m (najwyższa wieża ratuszowa na Śląsku), zrekonstruowana została w latach 1994 - 1996 na podstawie stanu z 1720 roku. Odtworzono też zegar o średnicy tarcz 3,55 m.
[edytuj] Teatr Miejski im. Andreasa Gryphiusa
Główny artykuł: Teatr Miejski im. Andreasa Gryphiusa
Budowę Teatru Miejskiego rozpoczęto w 1799 roku. Powstał on na miejscu średniowiecznych ław mięsnych. Projektantem budynku został Krzysztof Walentyn Schultze. Ten architekt, bardzo znany i ceniony na Śląsku, zaprojektował teatr w stylu wczesnoklasycystycznym. Najokazalej prezentowała się wschodnia ściana, a w niej bogato zdobiony ryzalit. Znajdujące się w nim dwie doryckie kolumny, wyznaczały trzy osie ryzalitu. W 1863 roku umieszczono w niszy nad kolumnami popiersie Andreasa Gryphiusa.
Teatr przechodził kilka przeobrażeń. Pierwsze miało miejsce w 1840 roku, kiedy to przebudowano wnętrze, łącząc dwie kondygnacje, w wyniku czego powstało wysokie, funkcjonalne pomieszczenie widowni. W marcu 1843 roku w teatrze koncertował Ferenc Liszt. Grał na specjalnie skonstruowanym przez głogowianina fortepianie z podwójnym dnem.
Przebudowa teatru w 1926 roku zlikwidowała zewnętrzne schody, powstałe w połowie XIX wieku, przywracając przy tym pierwotny kształt pierzei. Podczas modernizacji wnętrz zamontowano scenę obrotową. Przebudowę unowocześnionego obiektu zakończono w 1928 roku. W 1945 roku teatr uległ zniszczeniu. Obecnie jest w ruinie.
[edytuj] Pawilon Goethego
Pawilon Goethego w Głogowie powstał w 1910 roku na terenie miejskiej Promenady dookoła Starego Miasta. Zaprojektowany został przez architekta mijskiego Głogowa Wilhelma Wagnera. Swą formą pawilon nawiązuje do starogreckiej świątyni stojącej w świętym gaju. Ma on kształt rotundy nakrytej kopułą. Dodatkową ozdobą są dwie doryckie kolumny umieszczone od frontu. We wnętrzu stało popiersie J. W. Goethego autorstwa rzeźbiarza Raucha.
[edytuj] Źródła
- Pierwotna wersja artykułu autorstwa Rafaela Rokaszewicza, prezesa Towarzystwa Ziemi Głogowskiej
- Janusz Chutkowski, Głogów w XX wieku, wyd. Towarzystwo Ziemi Głogowskiej, Głogów 2004, ISBN 83-89306-04-2
- Krystyn Matwijowski (redakcja), Głogów. Zarys monografii miasta, Wydawnictwo Silesia, Wrocław-Głogów 1994, ISBN 83-85689-50-8
