Ratyzbona

Z Wikipedii

Ratyzbona
Herb miasta Mapa
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Bawaria
Rejencja	Górny Palatynat
Powierzchnia	80,76 km²
Populacja (20.09.2006) - liczba ludności - gęstość	130.080 1611 osób/km²
Wysokość	326-471 m n.p.m.
Kod pocztowy	93001-93059
Numer kierunkowy	0941
Tablice rejestracyjne	R
Burmistrz	Hans Schaidinger (CSU)
Strona internetowa miasta

Ratyzbona (niem. Regensburg, czes. Řezno) – miasto wydzielone (niem. Kreisfreie Stadt) w Bawarii, nad Dunajem. Stolica rejencji Górny Palatynat, siedziba starosty (niem. Landrat) powiatu (niem. Landkreis). Polska nazwa miasta wywodzi się z pradawnej nazwy celtyckiej Radasbona.

W roku 179 istniała tu rzymska warownia Castra Regina ("warownia nad rzeką Regen"), założona przez Trzeci Legion podczas panowania cesarza Marka Aureliusza. W VI w. miasto jest znane jako Rega-nespurc, będąc rezydencją książąt Agilolf i pierwszą oficjalną stolicą Bawarii. W roku 739 św. Bonifacy powołuje tu biskupstwo – już Regensburga.

Dziś Ratyzbona to piąte co do wielkości miasto Bawarii, po Monachium, Norymberdze, Augsburgu i Würzburgu^[1]. Jest siedzibą diecezji rzymskokatolickiej. Posiada trzy szkoły wyższe. Główne gałęzie przemysłu i usług w Ratyzbonie to: elektrotechnika, produkcja samochodów, przemysł maszynowy, browarnictwo, drukarstwo, transport śródlądowy (port przeładunkowy).

Od 13 lipca 2006 Stare Miasto w Ratyzbonie znajduje się na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO.

Spis treści 1 Geografia fizyczna 1.1 Położenie 1.2 Klimat 2 Geografia społeczno-ekonomiczna 2.1 Sąsiednie gminy 2.2 Podział administracyjny i zagospodarowanie przestrzenne 3 Historia 3.1 Pierwsze osadnictwo 3.2 Cesarstwo Rzymskie 3.3 Biskupstwo 3.4 Wolne miasto 3.5 Nieustający Sejm Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego (1663-1803) 3.6 Prowincja Bawarii (1803-1933) 3.7 Narodowy socjalizm 3.8 Czasy współczesne 4 Miasta partnerskie 5 Przypisy 6 Zobacz też 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Geografia fizyczna

[edytuj] Położenie

Ratyzbona położona jest nad Dunajem, przy ujściu rzek Naab i Regen. W granicach miasta znajdują się dwie wyspy: Untere Wöhrd i Obere Wöhrd. Początkowo część miasta Stadtamhof leżała na północnym brzegu Dunaju, ale po wybudowaniu kanału Men-Dunaj, stała się trzecią wyspą.

Miasto leży na styku czterech krain: Jury Frankońskiej, Lasu Bawarskiego, doliny Dunaju (dolnobawarskiej równiny lessowej (niem. Gäuboden)) oraz dolnobawarskich wzgórz trzeciorzędowych. To specyficzne położenie geograficzne wyznacza kierunki i granice rozwoju przestrzennego Ratyzbony. Ponieważ poszerzanie miasta w kierunku północnym i zachodnim jest bardzo ograniczone, nowe dzielnice powstają na wschodzie i południu, w przestronnej dolinie Dunaju i u stóp dolnobawarskich wzgórz trzeciorzędowych.

[edytuj] Klimat

Miasto leży w strefie klimatu umiarkowanego z wpływami kontynentalnymi. W przeciwieństwie do mokrego klimatu przedgórza alpejskiego, klimat Ratyzbony charakteryzuje się suchymi latami. Przez miasto przebiega północna granicą występowania fenu, który dociera tu już raczej rzadko. Jesienią i zimą powstają tu gęste mgły i nisko płynące stratusy. Pokrywa śnieżna rzadko utrzymuje się przez dłuższy okres. Położenie w kotlinie sprawia, że miasto często cierpiało z powodu smogu.

Średnia roczna temperatura powietrza w Ratyzbonie wynosi 8°C. Całkowita roczna suma opadów to ok. 646 mm. Najcieplejszymi miesiącami są czerwiec, lipiec i sierpień (średnia temp. 16,2°C-18,0°C), a najchłodniejszymi grudzień, styczeń i luty (średnia temp. –0,9°C-2,7°C). Najobfitsze opady występują pomiędzy czerwcem a sierpniem (74-93 mm) a najmniejsze w marcu i w listopadzie (33-39 mm).

[edytuj] Geografia społeczno-ekonomiczna

[edytuj] Sąsiednie gminy

Miasto Ratyzbona graniczy z następującymi gminami i miastami należącymi do ratyzbońskiego powiatu: Lappersdorf, Zeitlarn, Wenzenbach, Tegernheim, Barbing, Neutraubling, Obertraubling, Pentling, Sinzing oraz Pettendorf.

[edytuj] Podział administracyjny i zagospodarowanie przestrzenne

Ratyzbona charakteryzuje się zwartą strukturą, co przekłada się na relatywnie krótkie ulice i raczej homogeniczne osadnictwo (za wyjątkiem Starego Miasta oraz terenów zielonych wokół uniwersytetu i wysp Wöhrde).

Na początku XIX w. Ratyzbona leżała praktycznie w granicach dawnego obozu rzymskiego, rozciągając się nieznacznie na sąsiednie tereny zachodnie. Po nadaniu Kumpfmühl praw gminy, miasto rozrosło się poza granice południowej linii kolejowej (1810-1818). W XX w. do Ratyzbony przyłączano kolejne nowe gminy w 1924, 1938 oraz 1977 r.

Miasto podzielone jest na 18 dzielnic:

Centrum	Stadtamhof	Steinweg-Pfaffenstein
Sallern-Gallingkofen	Konradsiedlung-Wutzlhofen	Brandlberg-Keilberg
Reinhausen	Weichs	Schwabelweis
Ostenviertel	Kasernenviertel	Galgenberg
Kumpfmühl – Ziegetsdorf – Neuprüll	Großprüfening – Dechbetten – Königswiesen	Westenviertel
Ober-/Niederzwinger-Kager	Oberisling – Leoprechtling-Graß	Burgweinting-Harting

[edytuj] Historia

Ratyzbona jest jednym z najstarszych miast w Niemczech. Na przestrzeni wieków nazwa miasta ulegała wielu zmianom. Najstarsza znana nazwa Ratyzbony to celtycka "Radasbona" ("Ratasbona" bądź "Ratisbona"). Miasto nazywane też było: Quadratą, Germanisheim, Hyatopolis, Ymbripolis, Reginopolis lub Tyberiną.

[edytuj] Pierwsze osadnictwo

Zakole Dunaju koło Ratyzbony było zamieszkane już w czasach neolitu. Na początku 2006 r., ok. 100 m na wschód od muru dawnego obozu legionu rzymskiego, odkryto groby celtyckie, datowane na ok. 400 r. p.n.e.

[edytuj] Cesarstwo Rzymskie

Rzymska historia Ratyzbony zaczyna się wraz z budową pierwszego kasztelu (łac. Castellum) w roku 79, który wzniesiono na terenie dzisiejszej dzielnicy Kumpfmühl. Kasztel służył jako punkt obserwacyjny nad ujściami rzek Naab i Regen. Był otoczony fosą oraz palisadą, a w latach późniejszych murem kamiennym. Mógł pomieścić 1000 legionistów piechoty albo 500 konnych.

Wiek osady naddunajskiej odkrytej na terenie dzisiejszego zachodniego Starego Miasta również szacuje się na I w. n.e. W pobliżu ujścia rzeki Naab do Dunaju znaleziono pozostałości wieży obserwacyjnej. Z tego czasu pochodzi też najprawdopodobniej starszy rzymski browar na północ od Alp (obecnie pawilon rzymski przy Kornweg). Kasztel i osada zostały zniszczone w drugiej poł. 160 r. w czasie wojen markomańskich.

Po wycofaniu się wojsk Markomanów w ok. 170 r., cesarz Marek Aureliusz zlecił budowę obozu legionistów "Castra Regina" (pol. warownia nad rzeką Regen). Obóz otaczał mur wysoki na ok. 10 m, z czterema bramami i licznymi wieżami. Jego zarys jest do dziś widoczny na terenie obecnego Starego Miasta. Do czasów obecnych zachowały się również kamienne pozostałości Porta Praetoria, bramy północnej.

W obozie stacjonował III Legion Rzymski liczący ok. 6000 żołnierzy. Castra Regina była główną bazą wojskową prowincji Recji. Baza poza stolicą prowincji, w tym przypadku Augsburgiem, stanowiła wyjątek w rzymskim systemie administracyjnym. Ok. 400 r. w okresie wielkiej wędrówki ludów Rzymianie zostali zmuszeni opuścić kasztel, który po ich odejściu został przekształcony w warowną osadę.

[edytuj] Biskupstwo

W latach 500-788 Ratyzbona była siedzibą książąt bawarskich Agilolfingerów. Ich panowanie zakończyło się w 788 r., kiedy to Tassilo III, ówczesny władca Bawarii i lennik Karola Wielkiego został ukarany przez cesarza za niesubordynację polityczną i wygnany z miasta.

Ratyzbona to jedna z najstarszych diecezji w Niemczech, powołana do życia w 739 r. przez biskupa Moguncji Bonifatiusa. Chociaż miasto przeszło w 1542 r. na protestantyzm, to pozostało siedzibą biskupów katolickich do dziś.

W IX w. Ratyzbona była ważnym ośrodkiem państwa wschodniofrankijskiego. W opactwie benedyktyńskim św. Emmerama spoczywają królowie wschodniofrankijscy z dynastii Karolingów z rodzinami: Hemma (zm. 876), żona króla Ludwika II Niemieckiego; Arnulf z Karyntii (zm. 899); syn Arnulfa Ludwik IV Dziecię (zm. 911). Z tego okresu pochodzi słynna ratyzbońska saga Dollingersage o pojedynku ratyzbończyka Hansa Dollingera z pogańskim rycerzem Craco na Haidplatz.

Handel zagraniczny z Paryżem, Wenecją i Kijowem umożliwił szybki rozwój gospodarczy Ratyzbony, która stała się jednym z najbogatszych i najliczniejszych miast Niemiec w XII i XIII w. W 1200 r. miasto liczyło ok. 10 tys. mieszkańców a Dunajem transportowano więcej towarów niż Renem. Ponadto Ratyzbona posiadała wówczas jedyny most na Dunaju pomiędzy Ulm a Wiedniem – wybudowany w latach 1135-1146 Most Kamienny (niem. Steinerne Brücke). Uznawany za majstersztyk średniowiecznej sztuki architektonicznej, służył za wzór budowniczym wielu innych mostów w owym czasie, np. Mostu Judyty na Wełtawie w Pradze (poprzednika Mostu Karola).

O średniowiecznej potędze miasta świadczy bogata architektura romańska i gotycka, która do tej pory dominuje na ratyzbońskim Starym Mieście. Most Kamienny i katedra to najlepiej rozpoznawalne symbole Ratyzbony.

Ze względu na dogodne położenie nad Dunajem, miasto było idealnym miejscem na rozpoczęcie wypraw do Ziemi Świętej. W maju 1147 r. król Konrad III wyruszył stąd na II wyprawę krzyżową. W maju 1189 r. cesarz Fryderyk I Barbarossa rozpoczął tu III wyprawę krzyżową.

Kiedy w 1180 r. Fryderyk Barbarossa usunął Henryka Lwa z Bawarii, władzę w kraju przejęli Wittelsbachowie.

[edytuj] Wolne miasto

W 1207 r. Filip Szwabski nadał Ratyzbonie status wolnego miasta Rzeszy, który miasto utrzymało aż do 1803 r. W 1245 r. cesarz Fryderyk II nadał miastu przywilej powołania jednego burmistrza i rady miasta. Co w połączeniu z dalszym rozkwitem handlu zagranicznego oraz przeprowadzką książąt bawarskich do Landshuta w 1255 r. przyczyniło się do wzmocnienia pozycji mieszczan. Po czym rozpoczął się trwający ponad sto lat konflikt pomiędzy miastem a biskupstwem Ratyzbony i księstwem Bawarii.

W drugiej poł. XIII w. rozpoczęto budowę katedry św. Piotra (1260-1270), która trwała aż do 1872 r.

W XV w. miasto znacznie podupadło gospodarczo. Pustka w kasie miejskiej przyczyniła się do poddania miasta księciu Bawarii Albrechtowi II, z którym łączono nadzieje na inwestycje, m.in. założenie uniwersytetu. W 1492 r. cesarz Fryderyk III ponownie ustanowił Ratyzbonę miastem cesarskim.

Na początku XVI w. w mieście miały miejsce rozruchy poskromione przez cesarza Maksymiliana I, który narzucił miastu nowy statut, tzw. Regimentsordnung. Zmodyfikowany w 1514 r. obowiązywał do 1803 r.

W 1519 r., już po po śmierci Maksymiliana I, doszło do progromu ludności żydowskiej i zburzenia dzielnicy żydowskiej. Gmina żydowska w Ratyzbonie była wówczas największą w Niemczech.

W 1541 r. w Neuen Waag przy Haidplatz miała miejsce debata religijna pomiędzy Filipem Melanchtonem a Johannesem Eckiem mająca na celu zbliżenie środowisk chrześcijańskich: protestantów i katolików. Po licznych zatargach pomiędzy radą a biskupem, w 1542 r. Ratyzbona stała się miastem ewangelickim. Zwiększyło to nadzieje na uniezależnienie się od katolickiego biskupa i cesarza, zaogniając konflikt z księciem biskupem.

Podczas wojny trzydziestoletniej, w 1633 r. Ratyzbonę zajęły wojska szwedzkie pod dowództwem Bernharda von Weimara. Rok później miasto zostało odbite przez armie cesarską i bawarską.

[edytuj] Nieustający Sejm Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego (1663-1803)

Ratyzbona była ważnym ośrodkiem państwa wschodniofrankijskiego, w którym odbywały się posiedzenia niemieckiego sejmu. Od 1594 r. spotkania Reichstagu odbywały się w Sali Rzeszy (niem. Reichsaal) w starym ratuszu w Ratyzbonie. Od 1633 r. obradował tu Nieustający Sejm Świętego Cesarstwa Rzymskiego (niem. Immerwährender Reichstag des Heiligen Römischen Reiches), w którym uczestniczyli delegaci z całej Europy. –cesarz był reprezentowany przez cesarskich komisarzy głównych (niem. Prinzipalkomissar). W 1748 r. komisarzem głównym został cesarski poczmistrz generalny książę Alexander Ferdinand von Thurn und Taxis, który przeniósł swoją rodzinę z Frankfurtu do Ratyzbony.

Świadectwem architektonicznym nieustającego sejmu są liczne siedziby jego uczestników, którzy byli zwolnieni z płacenia cła i podatków. Sytuacja polityczna miasta w owym czasie była bardzo złożona. Obok rady miasta, istniały inne niezależne instytucje: biskupstwo Ratyzbony sprawujące również świecką władzę nad swoim terytorium (niem. Hochstift Regensburg) a także klasztor cesarski św. Emmerama oraz opactwa Niedermünster i Obermünster. Na to wszystko nakładały się specjalne prawa cesarza oraz książąt uczestniczących w sejmie.

Pod koniec XVIII w. miastem wstrząsały ciężkie spory wewnątrzpolityczne. W obliczu zagrożenia bankructwem miasta, przedstawiciele mieszczaństwa oraz magistratu oskarżyli tajnych radców miasta (niem. Geheimer Rat der Stadt) o niegospodarność oraz łamanie prawa przed sądem najwyższym (niem. Reichshofrat) w Wiedniu, wygrywając sprawę. Cesarz zarządził rewizję statutu miasta oraz umorzył jego długi (kosztem wierzycieli), ratując je przed finansowym upadkiem.

W roku 1800 w mieście stacjonowała zwycięska armia francuska. Francuzi nałożyli na miasto wysokie kontrybucje, które ponownie doprowadziły finanse miasta do ruiny.

[edytuj] Prowincja Bawarii (1803-1933)

W 1803 r. sejm Rzeszy niemieckiej podjął w Ratyzbonie jedną z ostatnich swoich decyzji, mianowicie o sekularyzacji i mediatyzacji (niem. Reichsdeputationshauptschluss), która zwiastowała koniec Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Z mocy tej decyzji powstało niezależne księstwo Ratyzbony z kanclerzem Carlem Theodorem von Dalbergiem na czele. Z powodu licznych sprzeciwów Bawarii, van Dalberg objął władzę w księstwie dopiero z początkiem lutego 1805 r. W 1806 r. , pod naciskiem Napoleona, władcy państw niemieckich wystąpili z cesarstwa, zakładając Związek Reński pod patronatem cesarza Francuzów. Dalberg stanął na jego czele (niem. Fürstprimas).

20 kwietnia 1809 r. podczas V koalicji (wojny Francji przeciwko Wielkiej Brytanii i Austrii) Ratyzbona została zajęta przez wojska austriackie. Francuzi wzięli miasto szturmem trzy dni później, a Napoleon został ranny. Dalberg zachował swój urząd jako arcybiskup miasta (aż do swojej śmierci w 1817 r.), ale pod naciskiem Napoleona musiał poddać Ratyzbonę w maju 1810 r. Królestwu Bawarii. Otrzymał za to dobra książęce Hanau i Fulda wraz z tytułem wielkiego księcia Frankfurtu (niem. Großherzog von Frankfurt).

Przejęcie przez Bawarię oznaczało utratę znaczenia politycznego i uprzywilejowanej pozycji miasta w starej Bawarii. Stosunki gospodarcze Ratyzbony pogorszyły się już tak znacznie w okresie wolnego miasta, że dalsza niezależność nie była możliwa choćby z tego powodu.

Ratyzbona została stolicą okręgu Regenkreis, a po reformie administracyjnej w 1838 r., okręgu "Górny Palatynat i Ratyzbona", z którego utworzono okręg (1948) a potem rejencję (1953) Górny Palatynat. Jako miasto wydzielone (niem. Kreisfreie Stadt), Ratyzbona jest jednocześnie siedzibą powiatu.

Ratyzbona zaczęła ponownie zyskiwać na znaczeniu w połowie XIX w. W 1859 r. otrzymała połączenie kolejowe z Monachium i Norymbergą.

[edytuj] Narodowy socjalizm

Wraz z dojściem do władzy narodowych socjalistów w 1933 r., dotychczasowy burmistrz miasta Otto Hipp stracił urząd. Sprzeciwiał się bowiem wykorzystywaniu budynków państwowych na potrzeby partii NSDAP. Nowy burmistrz Otto Schottenheim (1933-45; NSDAP) rozpoczął w tym samym roku budowę pokazowego osiedla nazwanego jego imieniem (obecnie: Konrad-Siedlung). 12 maja 1933 naziści zorganizowali na Neupfarrplatz akcję publicznego palenia książek.

W nocy z 9 na 10 listopada 1938 r. doszło w całych Niemczech do pogromu ludności żydowskiej. Żydowscy mieszkańcy miasta zostali sterroryzowani. Synagoga na Brixner Hof została spalona. Cztery lata później na placu po spalonej świątyni zebrano 106 ratyzbońskich Żydów a następnie wywieziono do Piasków i zamordowano w obozie zagłady Belzec. Kolejne transporty kierowane były do obozu koncentracyjnego Theresienstadt aż do 1943 r. Uważa się, że w Holocauście zginęło 200-250 Żydów ratyzbońskich, a 233 udało się wyemigrować.

W 1939 r. Ratyzbona została włączona do Reichgau Bayerische Ostmark z siedzibą w Bayreuth. Na jesieni 1942 r. gestapo rozbiło tzw. grupę Neupfarrplatz- 50 osobową komórkę niemieckiego ruchu oporu. 9 osób poniosło śmierć, reszta członków grupy została skazana na karę ciężkiego więzienia i utratę praw obywatelskich.

Pod koniec wojny Ratyzbona była celem ataków lotnictwa alianckiego (np. operacja Double Strike w 1943 r.). Zniszczone zostały głównie przedmieścia, gdzie mieściły się zakłady Messerschmitta- wtedy największa fabryka samolotów w Europie. W latach 1943-45 w wyniku prawie 20 nalotów przeprowadzonych przez brytyjskie siły powietrzne Royal Air Force (RAF) oraz 8 zorganizowanych przez lotnictwo amerykańskie US Air Force zginęło ok. 3000 osób, w tym wielu jeńców wojennych.

Pod naciskami demonstrujących 23 kwietnia 1945 r. kobiet i kaznodziei Dr. Johanna Maiera, miasto poddano praktycznie bez walki. Następnego dnia Dr Maier wraz mieszkańcem Ratyzbony Josefem Zirklem oraz emerytowanym urzędnikiem Michaelem Lottnerem został oskarżony o sabotaż i publicznie stracony. W miejscu egzekucji na Dachauplatz wzniesiono pomnik. Szczątki Maiera od 2005 r. spoczywają w ratyzbońskiej katedrze.

[edytuj] Czasy współczesne

Już w 1945 r. liczba mieszkańców Ratyzbony przekroczyła 100 tys. W 2000 r. osiągnęła 150 tys., do czego przyczynili się osiedlający się tu uciekinierzy ze wschodu (Sudetenland), włączanie okolicznych gmin w granice miasta (w 1971 r. oraz w 1983 r.) a także rozwój infrastruktury. W 1965 r. założono tu uniwersytet, w 1992 r. szpital uniwersytecki. Na początku lat 70. XX w. powołano do życia Fachhochschule. W 1960 r. otwarto port wschodni a w 1978 r. kanał Men-Dunaj.

W mieście obecne są największe niemieckie koncerny przemysłowe: Siemens, Infineon, BMW.

W 1997 r. Ratyzbona otrzymała Nagrodę Europy za pracę na rzecz integracji europejskiej.

Historyczne centrum miasta zachowało się w bardzo dobrym stanie i tworzy największą średniowieczną starówkę na terenie Niemiec. Poza tym posiada największą na północ od Alp liczbę tzw. wież rodowych budowanych przez bogate rodziny patrycjuszy. Im wyższa wieża tym większe uznanie dla rodziny. Obecność tak wielu wież rodowych, niezmiernie popularnych we Włoszech, przyczyniła się do nadania miastu przydomka "Najbardziej na północ wysuniętego miasta Włoch". 12 lipca 2006 r. Stare Miasto w Ratyzbonie zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.

[edytuj] Miasta partnerskie

• Aberdeen, Szkocja
• Clermont-Ferrand, Francja
• Pilzno, Czechy
• Bressanone, Włochy
• Tempe, Stany Zjednoczone
• Odessa, Ukraina

Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• Synagoga w Ratyzbonie
• Stara Synagoga w Ratyzbonie
• Najstarsza Synagoga w Ratyzbonie

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Oficjalna witryna miasta(de)(en)(pl)
• Lista światowego dziedzictwa UNESCO: Stare Miasto w Ratyzbonie (en) (fr)
• Stare miasto w Regensburgu na zdjęciu satelitarnym
• zdjęcia miasta Ratyzbona