Pomniki Olsztyna

Z Wikipedii

W Olsztynie obecnie znajduje się 115 pomników i tablic pamiątkowych (stan na czerwiec 2007). W tym pomniki rzeźby i płaskorzeźby – 52, tablice pamiątkowe – 39, kamienie pamiątkowe – 17, pompy i fontanny – 7.^[1]

Spis treści 1 Krzyże i figury 2 Pomniki 3 Kamienie pamiątkowe 4 Tablice pamiątkowe 5 Pomniki przyrody 6 Przypisy 7 Bibliografia 8 Zobacz

[edytuj] Krzyże i figury

• Figura "Bożamęka", pochodząca z XVIII wieku z napisem w języku polskim Idź za mną. Przedstawia Chrystusa niosącego krzyż. Pierwotnie ustawiona była przy dawnym Targu Końskim (obecny pl. Roosevelta). W 1937 roku władze niemieckie przeniosły figurę poza miasto (obecnie skrzyżowanie alei Warszawskiej i ulicy Jagiellończyka).

• Figura Chrystusa z roku 1737. W wyniku epidemii dżumy z lat 1709-1710, miasto Olsztyn w znacznym stopniu się wyludniło. Z powodu zarazy zmarli wszyscy mieszkańcy wsi miejskich: Sądyty i Ostrzeszewo. Na pamiątkę tego nieszczęścia, między grobami na cmentarzu istniejącym w XVIII wieku (przy placu Trzech Krzyży i miejsca pamiątkowego głaza - u zbiegu ulic 1 Maja i Linki) ustawiono figurę (pomnik, posąg) Chrystusa trzymającego kulę ziemską. Pomnik w 1949 roku przeniesiono na skwer przy kościele Najświętszego Serca Jezusowego (odnowiona pod koniec XX wieku).

• Krzyż drewniany postawiony w 1866 r., z polskim napisem Od powietrza, głodu, ognia i wojny zachowaj nas Panie, pamiątka wielkiej zarazy. Pierwotnie stał przy alei Warszawskiej (zaułek "Stara Warszawska"). W 1886 roku drewniany krzyż został zastąpiony krzyżem żelaznym na betonowym postumencie. Krzyż w latach 60. XX wieku został przeniesiony w pobliże Kaplicy Jerozolimskiej (przy ul. Grunwaldzkiej). Krzyż przeniesiono w związku z budową obiektów Olsztyńskiego Przedsiębiorstwa Instalacji Sanitarnych i Elektrycznych.

• Figura św. Jana Nepomucena z 1869 r., autorstwa rzeźbiarz Wilhelma Jansena z Kolonii. Stała ongiś na moście Jana. Figura zaginęła w czasie II wojny światowej. W 1996 roku, staraniem Towarzystwa Miłośników Olsztyna ustawiono replikę, wykonana w brązie. Pierwotne tablice z cienkiej blachy miedzianej zostały uszkodzone. Obecna, nowa tablica z napisem jest granitowa.

• Figura św. Jakuba, patrona Olsztyna, umiejscowiona na Targu Rybnym.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Pomniki

• Pomnik żołnierza — pomnik ku czci żołnierzy niemieckich poległych w wojnie francusko-pruskiej, ku pamięci tych, którzy zginęli pod Sedanem. Pomnik odsłonięto latem 1895 roku, (obecnie w tym miejscu stoi pomnik Stefana Jaracza). Pomnik odlany z brązu w Friedrichshafen w Badenii-Wirtembergii, przedstawiał żołnierza niosącego rozwiany sztandar. Na tablicach znajdujących się na cokole umieszczono nazwiska tych, co zginęli w wojnie. Pomnik usunięty po II wojnie światowej.

• Pomnik cesarza Wilhelma I. Wybudowany przed szkołą ówczesną podstawową (obecnie I L.O. im. A. Mickiewicza), na terenie zasypanego bagna (mały zbiornik okresowy) i urządzonego tam skweru. Pomnik postawiono w 1901 roku, wykonany z brązu, autorstwa Petera von Woedtke – głuchoniemego rzeźbiarza z Berlina. Przedstawiał cesarza Wilhelma I w wojskowym mundurze, z pikielhaubą na głowie, z lornetką w dłoni. Napis Wilhelm der Grosse, 1871-1888. Po drugiej wojnie światowej pomnik usunięto. W 1965 roku na cokole umieszczono popiersie Adama Mickiewicza, patrona pobliskiej ulicy i I Liceum Ogólnokształcącego.

• Pomnik Hermana Schultze-Delitzscha, niemieckiego działacza bankowego i gospodarczego (1808-1883). Pomnik stał przy Placu Beliana (niem. Belianplatz) a obecnym placu Jedności Słowiańskiej (przy ul. Pieniężnego, naprzeciw budynku poczty). Pomnik powstał w 1910 roku w związku z odbywającą się w Olsztynie wystawa przemysłową. Istniał do 1946 r. Przedstawiał czworościenną iglicę, na dole znajdowały się płaskorzeźby z podobizną Schultze-Delitzscha (lewy półprofil) oraz napisami w języku niemieckim. U podstawy znajdowała się fontanna, w kształcie misy, wsparta na czterech kolumnach. W 1946 roku pomnik przerobiony został na pomnik upamiętniający bojowników o polskość Warmii i Mazur – usunięto płaskorzeźby z podobizną Schultze-Delitzscha oraz napisami w języku niemieckim,a zastąpiono napisem Bohaterom którzy zginęli na polu walki za Warmię i Mazury, Wzdziędczni Rodacy, Rok 1946. W 1966 roku obelisk usunięto, ponieważ odsłoniętą specjalną tablicę brązową, umieszczoną na ścianie olsztyńskiego zamku. Obramowanie pomnika jeszcze dłuższy czas pozostawiono na skwerze. Marmurowy fragment fontanny znajduje się w podwórzu zamku, złożony pod murami.

• Pomnik Mikołaja Kopernika. W 1871 r. Andrzej Samulowski postulował wzniesienie w Olsztynie pomnika Mikołajowi Kopernikowi. Następnie pomysł wybudowania pomnika zgłosił w 1903 r. ks. Bernhard Gigalski w czasie obchodów 550-lecia nadania praw miejskich Olsztynowi. W następnym roku rozpoczęła się zbiórka pieniędzy. W 1913 r. cesarz Wilhelm II wyasygnował na ten cel 10 tys. marek. Pomnik wykonał berliński rzeźbiarz Johannes Götz w 1914 r. Uroczystość odsłonięcia odbyła się w listopadzie 1916 r. Popiersie Kopernika, umieszczone na cokole umieszczone było pod architektonicznym baldachimem w stylu neogotyckim. Ostrołukowe arkady były wsparte na masywnych filarach. Zwieńczenie całości stanowił czterospadowy dach z analogicznymi wieżyczkami w czterech rogach. Napis, autorstwa radcy sądowego Friedricha Grahs brzmiał: Geistesgewaltig wiesest zuerst du dir Bachne der Erde; dieser Stadt und der Burg brachtest du Segen und Schulz. Popiersie ustawiono przed olsztyńskim zamkiem, na rogu obecnej ul. Zamkowej i Okopowej. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej pomnik zdemontowano i ukryto w piwnicy zamku. W maju to samo popiersie umieszczono na cokole z drugiej strony zamku, na skwerze (znajduje się tam obecnie). Zdjęto napis niemiecki i umieszczono napis Obrońcy grodu olsztyńskiego przed najeźdźcą krzyżackim. Wielkiemu Polakowi Mikołajowi Kopernikowi – wdzięczni rodacy. W latach 90. XX wieku tablica z napisem była zdemontowana.

• Niemiecki pomnik plebiscytowy. W parku na Jakubowie (obecnie w tym miejscu pomnik Bohaterom Walki o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne Warmii i Mazur). Powstał wiosną 1928 r., wykonany przez firmę niemiecką "Wais i Freitag" z Królewca. Monument w atmosferze wielkiego festynu poświęcono 8 lipca 1928 roku. Tuż po II wojnie światowej pomnik został zburzony, a w jego miejscu urządzono skwer. W roku 1972 zbudowano tu okazały pomnik Bohaterom Walki o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne Warmii i Mazur)

• Pomnik bojowników o polskość Warmii i Mazur. Początkowo na skwerze na placku Jedności Słowiańskiej. W 1946 roku pomnik przerobiony został na pomnik upamiętniający bojowników o polskość Warmii i Mazur – usunięto płaskorzeźby z podobizną Schultze-Delitzscha oraz napisami w języku niemieckim, a zastąpiono napisem Bohaterom którzy zginęli na polu walki za Warmię i Mazury, Wzdziędczni Rodacy, Rok 1946. Nazywany był "iglicą" (ze względu na kształt) lub "bojowników". W 1966 roku obelisk usunięto, ponieważ odsłoniętą specjalną tablicę brązową, umieszczoną na ścianie olsztyńskiego zamku. Obramowanie pomnika jeszcze dłuższy czas pozostawiono na skwerze.

• Pomnik pamięci żołnierzom radzieckim, marmurowy, wybudowany w 1949 roku, ku pamięci pogrzebanych na cmentarzu w zbiorowej mogile ponad 4 tys. żołnierzy, ekshumowanych w różnych latach w różnych miejscach Warmii i Mazur.

• Pomnik poświęcony ofiarom II wojny światowej (dawniej pomnik Ofiarom terroru hitlerowskiego) – . Za budynkami polikliniki (między ul. Baczewskiego i al. Sybiraków) w latach 1948-1953 przenoszono szczątki ludzkie, ekshumowane z różnych olsztyńskich cmentarzy oraz miejsc gdzie istniały pojedyncze i zbiorowe groby z ostatniej wojny, w tym z Kortowa. Wbrew napisowi zdecydowana większość stanowiły ofiary Armii Czerwonej, głównie ludność cywilna. Napis na pomniku głosi 4670 ofiar terroru faszystowskiego, pomordowanych, rozstrzelanych w lagrach, obozach, w szpitalach w Olsztynie, w Starych Jabłonkach, Iławie, Królikowie. Jednakże w zbiorowym grobie znaleźli się także pacjenci i personel szpitali olsztyńskich, wymordowani przez żołnierzy Armii Czerwonej. Znaleźli się tu także mieszkańcy Olsztyna, którzy w różny sposób stracili życie w 1945 roku. W 1995 r. z inicjatywy Społecznego Komitetu Ratowania Dawnych Cmentarzy na Warmii i Mazurach, przy udziale duchowieństwa trzech wyznań i w obecności sporej grupy Niemców wywodzących się z Olsztyna i regionu, poświęcono drewniany krzyż (stoi obok pomnika), upamiętniający wszystkie ofiary roku 1945.

• Pomnik Wyzwolenia Ziemi Mazursko-Warmińskiej (tzw. Szubienice), odsłonięty w 1954 roku jako Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej przy ówczesnym placu Armii Czerwonej. W roku 2007 rozpoczęła się debata społeczna nad przeniesieniem pomnika w inne miejsce, a na jego miejscu postawienie innego, np. pomnika marszałka Józefa Piłsudskiego.

• Pomnik Stefana Jaracza, przy ul. 1 Maja, naprzeciw teatru dramatycznego im. S. Jaracza. Popiersie brązowe na cokole, postawione w miejscu, gdzie wcześniej stał pomnik żołnierza niosącego rozwiany sztandar – pomnik ku czci żołnierzy niemieckich poległych w wojnie francusko-pruskiej z 1895 roku.

• Pomnik Adama Mickiewicza, skwer u zbiegu ulicy Dąbrowszczaków i Mickiewicza, przed budynkiem I LO im. A. Mickiewicza. Ustawiony w 1965 r.

• Pomnik "Bohaterom Walki o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne Warmii i Mazur", w parku na Jakubowie. Wybudowany w 1972 w 50 rocznicę powstania Związku Polaków w Niemczech, dłuta Bolesława Marshalla. Pomnik jest usytuowany w miejscu, gdzie od 1928 stał niemiecki pomnik zwycięstwa plebiscytowego.^[2]

• Pomnik Bogumiła Linki. Pomnik powstał w 1973 r. wraz z parkiem, założonym po dawnym cmentarzu ewangelickim koło Jakubowa (powstał w 1872), obecnie przy Alei Wojska Polskiego.

• Popiersie generała lejtnanta Nikołaja Oślikowskiego, na wysokim postumencie, odsłonięty w 1977 roku na placu Konstytucji 3 Maja, i przed halą ów nowego Dworca Głównego PKP i PKS. Generał Oślikowski był dowódcą 3. Korpusu Kawalerii Gwardii Armii Czerwonej, oddziały tego korpusu w nocy z 21 na 22 stycznia 1945 roku, opanowały Olsztyn, w tym dworzec kolejowy. Wkrótce po odsłonięciu popiersie zaczęło niszczeć. Na skutek niekorzystnego działania czynników atmosferycznych głowa zaczęła wyglądać mało estetycznie – przebarwiała się i pokrywała czymś w rodzaju liszaja. Niebawem pomnik osunięto. Według jednych opinii winę ponosił wykonawca, według innych wadliwy był materiał. Złośliwi dodawali, ze to fatum ciążące nad tym miejscem i kara za gwałt na mieście i jego mieszkańcach, jakiego w 1945 roku dopuścili się żołnierze z oddziałów generała.

• Głaz 40-lecia powrotu Warmii i Mazur do Macierzy (przy placu Inwalidów Wojennych - czyli rondo przy skrzyżowaniu Al. Marsz. J. Piłsudskiego i ul. Dworcowej).

• Pomnik Władysława Broniewskiego — popiersie, które znajduje się na terenie Szkoły Podstawowej nr. 10 im. W. Broniewskiego mieszczącej się przy alei Niepodległości.

• Pomnik Wojciecha Kętrzyńskiego — Jaroty.

• Pomnik strażaków — pomnik zawierający drabinę i strażaka stojącego na drabinie. Pomnik znajduje się przy zbiegu alei Niepodległości oraz ulicy Śliwy przy budynkach Wojewódzkiej Jednostce Ratowniczo-Gaśniczej nr 1 Państwowej Straży Pożarnej mającej główne budynki przy alei Niepodległości.

• Ławeczka z Kopernikiem, pomnik znajdujący się przy zbiegu ulic Zamkowej i Okopowej na Starym Mieście, przed zamkiem i przy kościele ewangelickim.

• Pomnik Bohaterom Powstania Warszawskiego (plac Powstańców Warszawy).

• Kolumna Orła Białego na pl. Konsulatu Polskiego. Odsłonięta 3 maja 2002 z inicjatywy Andrzeja Sassyna, prezesa Towarzystwa Miłośników Olsztyna. Autorem kolumny jest Andrzej Matyka, natomiast orła Urszula i Ryszard Szmytowie.^[3]

• Pomnik Wolności Ojczyzny (plac Solidarności, róg Al. Piłsudskiego i Kościńskiego), 2003, inicjator – Stowarzyszenie Pro Patria.

• Pomnik poświęcony wszystkim pochowanym w Kortowie. Powstał w październiku 1997 r. z inicjatywy kortowskiej "Solidarności", usytuowany na skraju dawnego cmentarza, w pobliżu budynku Instytutu Rybactwa Śródlądowego. Poświęcony jest wszystkim pogrzebanym na kortowskim cmentarzu, zarówno pacjentów niegdysiejszego szpitala psychiatrycznego, jak i ofiarom zbrodni (Armia Czerwona wymordowała ok. 400 pacjentów i personelu szpitala wojskowego). Na pomnik składa się duży głaz z fragmentem metalowego krzyża, u dołu fragment wiersza Adama Asnyka Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy…. Obok głazu rozrzucone fragmentu nagrobków.

• Pomnik lotników francuskich, ze słynnego pułku Normandie-Niemen, ufundowany w 2003 r. Cmentarz wojskowy przy ul. Szarych Szeregów.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Kamienie pamiątkowe

• Kamień pamiątkowy poświęcony Bohaterom Powstania Warszawskiego
• Kamień pamiątkowy poświęcony Michałowi Oczapowskiemu, położony w Kortowie
• Kamień pamiątkowy poświęcony prof. Jerzemu Bobrzeckiemu, położony w Kortowie
• Kamień pamiątkowy poświęcony prof. Kazimierzowi Sikorskiemu, położony w Kortowie przy stadionie akademickim
• Kamień pamiątkowy poświęcony prof. Dominikowi Wanicowi, położony w Kortowie, w parku pomiędzy stołówką akademicką, a halą sportową
• Kamień pamiątkowy poświęcony pamięci Seweryna Pieniężnego
• Kamień pamiątkowy położony na Placu Trzech Krzyży

• Kamień pamiątkowy poświęcony NSZZ "Solidarności", położony na Placu Solidarności
• Kamień pamiątkowy poświęcony ofiarom Katynia, położony na Placu Ofiar Katynia
• Kamień upamiętniający 40 rocznicę powrotu Warmii i Mazur do macierzy, odsłonięty w 1985 r.
• Kamienie upamiętniające Mszę św. odprawioną przez Jana Pawła II, odsłonięty w 2006 r.
• Kamień na cześć Napoleona, ustawiony z inicjatywy historyka prof. Janusza Jasińskiego z Polskiego Towarzystwa Historycznego. Kamień stoi nieopodal mostu św. Jana, w pobliżu figury Jana Nepomucena. Odsłonięty 12 czerwca 2007 r.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Tablice pamiątkowe

• Tablica upamiętniająca rocznicę 650-lecia miasta Olsztyn — zachodnia strona Wysokiej Bramy

• Tablica upamiętniająca 200 rocznicę Mazurka Dąbrowskiego — Stare Miasto
• Tablica pamiątkowa bojowników o polskość Warmii i Mazur, odsłonięta w 1966 r., wykonana z brązu, umieszczona na ścianie olsztyńskiego zamku
• Tablica pamiątkowa poświęcona Eugeniuszowi Buchholzowi — Stare Miasto
• Tablica pamiątkowa poświęcona Cieszyniakom – Kortowo
• Tablica pamiątkowa poświęcona Izie Garglinowicz (ur. 1903 – zm. 1986)

• Tablica pamiątkowa poświęcona Wojciechowi Kętrzyńskiemu — Wysoka Brama (nowa tablica, w miejscu starej, prostokątnej)
• Tablica pamiątkowa poświęcona prof. Tadeuszowi Kotarbińskiemu
• Tablica pamiątkowa poświęcona Janowi z Łajs
• Tablica pamiątkowa poświęcona Erichowi Mendelsohnowi — odsłonięta 13 września 1997 na budynku przy Staromiejskiej 10, w którym 110 lat wcześniej na świat przyszedł słynny architekt^[4]
• Tablica pamiątkowa poświęcona prof. Wiktorowi Wawrzyczkowi — Kortowo
• Tablica pamiątkowa poświęcona Balbinie Świtycz-Widackiej — ściana budynku tzw. Casablanki k. zamku Kapituły Warmińskiej
• Tablica pamiątkowa poświęcona Balbinie Świtycz-Widackiej — Kortowo
• Tablica pamiątkowa poświęcona inż. Aleksandrowi Zubilewiczowi

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Pomniki przyrody

W Olsztynie znajduje się zarejestrowanych 17 pomników przyrody:

• Klon zwyczajny rosnący przy ul. 1 Maja (objęty ochroną od 1984 r.), numer inwentarzowy 381.
• Dąb szypułkowy, znajdujący się na skraju Lasu Miejskiego, numer inwentarzowy 382
• Buk pospolity, rosnący na terenie UWM, numer inwentarzowy 525
• Głóg jednoszyjkowy, znajdujący się na terenie UWM, numer inwentarzowy 1224.
• Klon jawor, znajdujący się na terenie UWM, numer inwentarzowy 1225
• Klon jawor, znajdujący się na terenie UWM, numer inwentarzowy 1226
• Klon jawor, na terenie UWM, numer inwentarzowy 1227
• Dwa dęby szypułkowe, rosnąace na terenie UWM, numer inwentarzowy 1228
• Wierzba biała, na terenie UWM w Kortowie, numer inwentarzowy 1229
• Topola biała, na terenie UWM, numer inwentarzowy 1230
• Klon zwyczajny, na terenie UWM w Kortowie, numer inwentarzowy 1231
• Jałowiec pospolity, rosnący na terenie UWM, numer inwentarzowy 1232
• Jałowiec pospolity, na terenie UWM, numer inwentarzowy 1233
• Wierzba biała, na terenie UWM, numer inwentarzowy 1234
• Grupa drzew w parku podworskim w Pozortach (ochrona od 1986 r.), numer inwentarzowy 437; buk zwyczajny, dab szypułkowy, dąb czerwony, choina kanadyjska
• zabytkowa aleja drzew biegnąca wzdłuż ulicy Tuwima, numer inwentarzowy 517; 13 dębów szypułkowych, 12 klonów, 2 lipy
• Aleja bukowo-dębowa biegnąca na północ od ul. Tuwima co cmentarza rodowego w parku w Pozortach, numer inwentarzowy 524: 26 drzew, dębów szypułkowych i buków zwyczajnych.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Magda Brzezińska, Tomasz Kurs. Dużo pomników, za mało troski. Gazeta Wyborcza w Olsztynie. 12 maja 2007. (ostatnia aktualizacja 2007-06-12 18:41).
2. ↑ Jerzy Sikorski: Galopem przez stulecia : Olsztyn 1353-2003. red. i wybór il. Tomasz Śrutkowski. Olsztyn: Edytor „Wers”, 2003, s. 193. ISBN 83-919110-0-4. 
3. ↑ Jerzy Sikorski: Galopem przez stulecia : Olsztyn 1353-2003. red. i wybór il. Tomasz Śrutkowski. Olsztyn: Edytor „Wers”, 2003, s. 215. ISBN 83-919110-0-4. 
4. ↑ Jerzy Sikorski: Galopem przez stulecia : Olsztyn 1353-2003. red. i wybór il. Tomasz Śrutkowski. Olsztyn: Edytor „Wers”, 2003, s. 208. ISBN 83-919110-0-4. 

[edytuj] Bibliografia

• Stanisław Piechocki: Dzieje olsztyńskich ulic. Wyd. pierwsze. Olsztyn: Agencja Wydawnicza „Remix”, 1994, s. 190. ISBN 83-900155-6-0. 
• Olsztyn 1353-2003. praca zbiorowa pod red. Stanisława Achremczyka i Władysława Ogrodzińskiego; aut. oprac. Stanisław Achremczyk et al.. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych i Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, 2003, s. 651. ISBN 83-87643-38-6. 
• Broszura Pomniki Olsztyna. Urząd Miasta Olsztyn. [dostęp 24 maja 2008]. (pdf)

[edytuj] Zobacz

• [+] Kategoria:Zabytki Olsztyna

To jest tylko zalążek artykułu związanego z Olsztynem. Jeśli potrafisz, rozbuduj go.