Warmia
Z Wikipedii
Warmia lub Warmija (pruskie Wormjan – czerwona ziemia, warm. Warńija, mazur. Warmzia, łac. Varmia, Warmia, niem. Ermland lub Ermeland) – kraina historyczna w obecnym województwie warmińsko-mazurskim. Nazwę wzięła od pruskiego plemienia Warmów. Barwy historycznej Warmii to czerwień i biel. Powierzchnia Warmii – 4249 km².
Terytorium zamieszkiwane przez Warmów znajdowało się nad Zalewem Wiślanym (Równina Warmińska) i sięgało na południe od Braniewa do Lidzbarka Warmińskiego. Prawdopodobnie głównym grodem Warmów była Orneta – w miejscu starego grodziszcza pruskiego Krzyżacy założyli nowe miasto.
Na mocy decyzji papieża Innocentego IV z 1243 r. w kraju podbijanym przez Krzyżaków powstały cztery diecezje: chełmińska, pomezańska, warmińska i sambijska. Diecezja warmińska była ok. trzykrotnie większa od dominium i obejmowała teren po wielkie jeziora mazurskie na wschodzie i Pregołę na północy.
Terytorium dominium (państewka) warmińskiego przypominało kształtem trójkąt o nieregularnych bokach ze ściętym wierzchołkiem opierającym się o Zalew Wiślany. W dużym uproszczeniu granice Warmii wyznaczają nad Zalewem Wiślanym Frombork i Braniewo. Od Braniewa granica biegła nieco za Reszel, dalej za Biskupiec, obok Butryn, Gryźlin, Gietrzwałdu, Ornety do Fromborka. Wszystkie wymienione miejscowości znajdują się na terenie Warmii. Granice Warmii ustalono w 1375 r. i przetrwały – z niewielkimi modyfikacjami – do końca jej samodzielności, czyli do zaboru jej przez Prusy w 1772.
Pierwszy biskup warmiński Anzelm z części dominium wydzielił trzecią część (środkową) na utrzymanie kapituły katedralnej, na Warmii kapituła katedralna nazywana jest też kapitułą warmińską. Kapituła warmińska utworzona w 1260 r., początkowo miała siedzibę w Braniewie, a później we Fromborku.
Siedzibą biskupów było początkowo Braniewo w latach 1280-1340, krótko Orneta w latach 1340-1350 i od 1350 Lidzbark Warmiński. Na terenie dominium warmińskiego ukształtował się podział na 10 komornictw (odpowiednik prokuratorii). Na utrzymanie kapituły warmińskiej wyznaczono trzy komornictwa: olsztyńskie (powstało w 1346 r.), a pienieżnieńskie i fromborskie powstały w czasie rządów biskupa Henryka Fleminga. W dyspozycji biskupa było ich siedem: braniewskie, orneckie, dobromiejskie, barczewskie, reszelskie, jeziorańskie i lidzbarskie. Prawie wszystkie siedziby komornictw były siedzibami archiprezbiteratów, z wyjątkiem Olsztyna i Barczewa.
Spis treści |
[edytuj] Warmia w strukturze państwa krzyżackiego
Granice diecezji warmińskiej oraz wydzielonego z niej dominium kształtowały się etapami, w miarę zdobywania terenów zamieszkałych przez Prusów. Do zatargów dochodziło między biskupami warmińskimi, a wielkimi mistrzami krzyżackimi jeśli chodziło o granice dominium biskupiego. W sporach tych biskupi musieli ustępować wielkim mistrzom. Spór między biskupem Janem Stryprockiem, a wielkim mistrzem Winrychem von Kniprode rozstrzygał w 1375 r. sąd rozjemczy, którego wyrok zatwierdził papież Grzegorz IX. W wyniku tego sporu Warmia utraciła znaczne tereny w okolicach Reszla. Warmia w ramach państwa krzyżackiego posiadała samodzielność gospodarczą i korzystała z ochrony militarnej Zakonu. W czasie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1409-1411 z terenu Warmii wystawione zostały trzy chorągwie: biskupia, kapitulna i miasta Braniewa. Chorągwiami z terenu Warmii przypuszczalnie dowodzili wójtowie – biskupi i kapitulny. W bitwie pod Grunwaldem z Warmii brało udział ok. 1000 zbrojnych.
[edytuj] Warmia w granicach I Rzeczypospolitej
Warmia po II pokoju toruńskim w 1466 r. weszła w skład Korony Polskiej wraz z Prusami Królewskimi.
Warmia zachowała pewną autonomię, a biskupi warmińscy z kapitułą katedralną byli tu wyłącznymi gospodarzami świeckimi. Warmia w tym okresie miała lepsze warunki rozwoju gospodarczego i większą swobodę w zarządzaniu gospodarką niż w okresie krzyżackim. Znalazło to odzwierciedlenie w rozwoju kultury, sztuki i oświaty.
Biskupi warmińscy zasiadali w Senacie Rzeczypospolitej, a od 1508 r. byli także prezesami ziem pruskich. Z tej racji zwoływali sejmiki generalne Prus Królewskich.
[edytuj] Warmia po 1772
Warmia po I rozbiorze Polski włączona została do Królestwa Pruskiego i znalazła się w jego prowincji Prusy Wschodnie. Nastąpiła sekularyzacja Warmii, której terytorium podzielono początkowo na dwa powiaty; braniewski i lidzbarski. Powiaty te należały do rejencji w Królewcu. Warmia ze względu na swoją odrębność wyznaniową długo odróżniała się od pozostałej części Prus.
11 lipca 1920 na Warmii odbył się plebiscyt, w którym mieszkańcy mieli się opowiedzieć za przynależnością państwową. Cztery wsie opowiedziały się za Polską.
Tradycje katolickie Warmii zachowały się w wyglądzie wsi i miasteczek (np. kapliczki przydrożne) oraz w obyczajach. Historyczna odrębność Warmii została też uszanowana w nazwie województwa warmińsko-mazurskiego.
[edytuj] Zobacz też
- Księstwo Warmińskie
- diecezje pruskie
- kapituła warmińska
- Prusy Wschodnie
- Mazury
- Olsztyn
- Prusowie
- warmińska kapituła kolegiacka
- Egzempcja Warmii
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Dom Warmiński, Warmia – regionem
- Seria wydawnicza Monumenta Historiae Warmiensis oder Quellensammlung zur Geschichte Ermlands. Kopia cyfrowa w KPBC
- Prusy Wschodnie Historia najnowsza Warmii i Mazur w świetle wspomnień przedwojennych mieszkańców regionu
