Kapituła warmińska

Z Wikipedii

Kapituła Warmińska — Warmińska kapituła katedralna.

Spis treści

1 Powstanie kapituły katedralnej
2 Dochody kanoników katedralnych
3 Wybór biskupa z członków kapituły
4 Kanonik Mikołaj Kopernik
5 Kapituła po roku 1945
6 Katedry
7 Zobacz też

[edytuj] Powstanie kapituły katedralnej

Kapitułę warmińską utworzył w 1260 r. biskup warmiński Anzelm. Kapituła była ulokowana w Braniewie przy kościele św. Andrzeja, który był kościołem katedralnym. Jednak w czasie III powstania pruskiego świątynia została zniszczona (później na miejscu pierwszej katedry stanął tam kościół św. Katarzyny). Kapituła w 1278 r. przeniosła się do Fromborka, ale patronem kapituły pozostał św. Andrzej Apostoł. Kapituła warmińska w chwili ustanowienia liczyła 16 kanoników, w tym 5 prałatów miało godności: prepozyta, dziekana, kantora, scholastyka i kustosza. Z terenu dominium biskupiego (Warmii) wydzielono 1/3 powierzchni, gdzie kapituła była także świeckim gospodarzem. Kapituła warmińska w takiej też proporcji ponosiła wydatki związane z funkcjonowaniem diecezji warmińskiej.

[edytuj] Dochody kanoników katedralnych

Życie codzienne kanoników kapituły regulowały bardzo szczegółowe statuty. Obowiązki kanoników powiązane były z systemem opłat za wykonane czynności, które miały wpływ na wysokość ich dochodów osobistych. Obok dochodów wypłacanych w gotówce, każdy z kanoników miał do dyspozycji 4 łany ziemi, którą uprawiał za pomocą służby, lub wydzierżawiał. Dochody osobiste kanoników powiększały dziesięciny. Ze statutu nadanego przez biskupa Anzelma kanonik rezydujący przy katedrze otrzymywał dziesięcinę z 20 łanów, a kanonik przebywający poza terenem diecezji z 10 łanów. Dziesięciny dla prałatów kapitulnych były większe. W porównaniu do dochodów przeciętnego proboszcza z terenu diecezji warmińskiej dochody kanonika katedralnego były kilkakrotnie wyższe. Na dochody kapituły składały się wpływy ze świadczeń lennych z terytorium przyznanego kapitule, dziesięcin oraz z jej majątków ziemskich i młynów.

Spośród kanoników wybierano administratorów kapitulnych, którzy obsadzali urzędników w zamkach i magistratach miast podległych kapitule. Takim administratorem kapitulnym w komornictwie olsztyńskim był okresowo Mikołaj Kopernik. Nominacje urzędników wyższej rangi wójta i ekonoma kapitulnego oraz burgrabiów (starostów) w zamkach kapitulnych ustalała cała kapituła.

[edytuj] Wybór biskupa z członków kapituły

Kanonikiem kapituły warmińskiej według pierwotnych jej statutów mógł zostać indygen, czyli mieszkaniec Prus. Były jednak odstępstwa od tej zasady. Krzyżakom nie udało się wprowadzić do kapituły kanoników członków Zakonu. W razie śmierci kanonika na wakujące miejsce następnego obsadzał papież w miesiącach nieparzystych, a w miesiącach parzystych biskup warmiński. W razie śmierci biskupa kapituła powoływała ze swoich członków wikariusza kapitulnego, który pełnił obowiązki biskupa do czasu zatwierdzenia przez papieża nowego biskupa wybranego spośród członków kapituły. Sprawa wyboru nowego biskupa wbrew woli kapituły warmińskiej była nawet przedmiotem wojny polsko-warmińskiej (księżej) w latach 1478-1479, kiedy to król Kazimierz Jagiellończyk chciał na tronie biskupów warmińskich obsadzić Wincentego Kiełbasę, a kapituła wybrała Mikołaja Tungena. Ostatecznie król pogodził się z Tungenem. Sprawę królewskiego wpływu na wybór biskupa uregulowano znacznie później. Pisał o tym w "Geografii historycznej ziem dawnej Polski" Gloger w sposób następujący: "Układem piotrkowskim z roku 1512 zawarowano, że po śmierci każdego biskupa kapituła prześle królowi całkowitą listę swoich członków, że z tej listy król naznaczy cztery osoby, z których znowu kapituła wybierze sobie biskupa." Po wyborze biskupa przez kapitułę, król przedstawiał elekta do zatwierdzenia papieżowi. W układzie piotrkowskim znalazł się zapis, że przy wyborze biskupa jako indygeni będą traktowani synowie i bracia królewscy, o ile będą kanonikami warmińskimi. Później król przesyłając kapitule czterech swoich kandydatów na pierwszym miejscu wypisywał tego, który miał być wybrany biskupem – kapituła nie odmawiała.

[edytuj] Kanonik Mikołaj Kopernik

Kapituła warmińska w odróżnieniu od innych kapituł katedralnych w Polsce różniła się składem społecznym. W kapitule warmińskiej zawsze była przewaga kanoników wywodzących się z bogatego mieszczaństwa. W kapitule warmińskiej najważniejszy był cenzus wykształcenia. Kapituła w razie potrzeby kierowała na studia zagraniczne młodszych kanoników, którzy wybierali kierunki studiów zgodnie z zaleceniem kapituły. Z takiego powodu Mikołaj Kopernik (kanonik warmiński od 1497) studiował medycynę. Jako lekarz Kopernik był częstym gościem na dworze biskupa Łukasza Watzenrode i jeździł też na zaproszenie księcia Albrechta do Królewca. Kanonicy rezydujący na katedralnym wzgórzu mieli swoje mieszkania w obrębie obwarowań otaczających katedrę. Poza katedralnym wzgórzem kanonicy posiadali dworki (największy miał sto okien) zwane kuriami kanonicznymi. Mikołaj Kopernik w obrębie obwarowań katedralnego wzgórza na mieszkanie zajmował wieżę znajdującą się w północno-zachodnim narożu obwarowań (na wprost wejścia do katedry). Jego kuria (Kuria ad Campanile, lub Copernicana – nazwa z XVII w.) znajdowała się po zachodniej katedralnego wzgórza. Na terenie swojej kurii Mikołaj Kopernik obserwował niebo. Badań astronomicznych nie mógł prowadzić na wzgórzu katedralnym, ponieważ katedra zasłaniała niebo.

[edytuj] Kapituła po roku 1945

Artykuł wymaga poszerzenia.
Do artykułu należy dodać: dzisiejszy kształt i działalność kapituły.

Prymas Stefan Kardynał Wyszyński dekretem z dnia 1 sierpnia 1951 reaktywował warmińską kapitułę katedralną. Kapituła liczyła ośmiu członków rzeczywistych i ośmiu honorowych. Prymas jednocześnie mianował pierwszych sześciu kanoników. Ksiądz prymas dekretem z dnia 9 października 1959 zwiększył skład liczbowy członków kapituły do 12 kanonii gremialnych i 12 kanonii honorowych.