Lipa

Z Wikipedii

Lipa
Morfologia (lipa drobnolistna)
Systematyka wg Reveala
Domena	jądrowce
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	okrytonasienne
Klasa	Rosopsida
Rząd	ślazowce
Rodzina	lipowate
Rodzaj	lipa
Nazwa systematyczna
Tilia L.
Galeria zdjęć i grafik

Lipa (Tilia) - rodzaj długowiecznych drzew należący do rodziny lipowatych. Rosną w umiarkowanej strefie półkuli północnej. Zalicza się do niego ok. 30 gatunków.

Spis treści 1 Charakterystyka 2 Systematyka 3 Zastosowanie 4 Ciekawostki 5 Przesądy 6 Lipa w literaturze 7 Przypisy 8 Bibliografia

[edytuj] Charakterystyka

Zwykle okazałe drzewa zrzucające liście na zimę.

Pień

Czasami z odrostami u podstawy, stosunkowo krótki, przeważnie prosty, u starszych okazów bardzo gruby.

Kora

Ciemnoszara lub szarobrunatna, z biegnącymi wzdłuż spękaniami i sieciowato rozgałęzionymi listewkami, jednak niezbyt grubo i głęboko rzeźbiona. Pączki z dwoma lub trzema łuskami mogą być bardzo różnej wielkości, podłużnie owalne, z przodu zaokrąglone.

Liście

Pojedyncze, skrętoległe, sercowate, u nasady często lekko asymetryczne. Brzegi karbowano-piłkowane.

Kwiaty

Obupłciowe, żółte lub białe, zebrane w baldachogrona lub dwuramienne wierzchotki. Do osadki kwiatostanu przyrośnięta jest podłużna podsadka. Płatków korony i działek kielicha po 5, słupek 1, pręciki liczne. U części gatunków występują płonne pręciki, tzw. prątniczki. Kwiaty są zwykle pachnące i miododajne.

Owoc

1-3 nasienny orzeszek.

[edytuj] Systematyka

Pozycja w systemie Reveala 

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Malvanae Takht., rząd ślazowce (Malvales Dumort.), podrząd Tiliineae Rchb., rodzina lipowate (Tiliaceae Juss.), podrodzina Tilioideae Arn., plemię Tilieae Bartl., podplemię Tiliinae A, Dumont., rodzaj lipa (Tila L.)^[1].

Gatunki flory Polski 

• lipa drobnolistna (Tilia cordata Mill.),
• lipa srebrzysta (Tilia tomentosa Moench) - gatunek uprawiany
• lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos Scop.)

Inne gatunki (wybór) 

• lipa krymska (Tilia x euchlora) - mieszaniec lipy drobnolistnej oraz Tilia dasystyla,
• lipa amerykańska (Tilia americana),

[edytuj] Zastosowanie

• Rośliny ozdobne - często sadzone w parkach, jako drzewa alejowe, przy kościołach.
• Drewno cenne, miękkie, łatwe w obróbce, stosowane w rzeźbiarstwie, snycerstwie, do wyrobu instrumentów muzycznych.
• Cenna roślina miododajna.
• Drewno lipy było uznawane przez Indian Ameryki Północnej za najlepsze drewno do ługowania ( procesu moczenia niektórych roślin w roztworze popiołu drzewa liściastego w celu wytrącenia szkodliwych substancji ).
• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski : Kwiatostan (lipa drobnolistna i lipa szerokolistna), do leczenia dawniej używano nie tylko kwiatów lecz również kory i liści. Kwiatostan zawiera ponad 20 flawonoidów, fitosterole, terpeny, garbniki, pektyny, olejek eteryczny, kwasy organiczne, sole mineralne, witaminę C i PP.
  • Działanie: Napar z kwiatów lipy działa napotnie i przeciwgorączkowo, moczopędnie, sokopędnie, uspokajająco oraz przeciwskurczowo. Łagodzi także kaszel.

[edytuj] Ciekawostki

• Najstarsza lipa rośnie w wsi Cielętniki (gmina Dąbrowa Zielona, woj. śląskie). Ma 525 lat, obwód pnia ok. 10 m, wysokość ok. 35 m (2000 r.).

[edytuj] Przesądy

• W prawiekach, kiedy miejscem praktyk religijnych były święte gaje, lipy uchodziły za najulubieńsze drzewo tajemniczych bóstw. Ślady uwielbienia lipy przetrwały do dziś w nazwach niektórych miejscowości – Święta Lipa, Świętolipie, Święte Lipy... a wieś Święta Lipka (na granicy Warmii i Mazur, nad jeziorem Dejnowo) jeszcze długo po przyjęciu chrześcijaństwa słynęła jako przybytek pogańskich bogów.
• Kiedy Bóg dał dziecię, sadzono koło domu młodą lipkę, wierząc w tajemniczy związek między siłą życiową a przydatnością tego drzewa. Sadzono lipę w dniu urodzin, ale nie wolno było nawet wykopać dołka pod drzewko, zanim nie rozbrzmiał pierwszy krzyk dziecka, bo dołek mógł okazać się złowróżbny.
• Dziwne, że trumny nie odstraszały zabobonnych od wytwarzania z lipowego drewna kołysek dla niemowląt. Nigdzie nie ma śladu złowróżbnego skojarzenia lipowej kołyski ze zgonem dziecka. Przeciwnie – w żadnej innej kolebce dziecko nie spało tak dobrze i nie chowało się tak zdrowo, jak właśnie w lipowej.
• Kropidło do święconej wody osadzano na lipowych trzonkach, bo podobno w drzewo to rzadko uderzał piorun, który jest ponoć wyładowaniem nie żadnej elektryczności, ale gniewu Bożego.

[edytuj] Lipa w literaturze

• Najcudowniejszą z naszych lip, opisał Jan Kochanowski we fraszce Na lipę:

Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie!

Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,

Choć się nawyssej wzbije...

...

Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają

Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają

...

A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie,

Że człowiekowi łacno słodki sen przypadnie

• Juliusz Słowacki w swej „Podróży na Wschód”, myśląc z tęsknotą o Polsce, wyznaje:

Lubiłem lipę, co nad sławnym Janem

Cień rozstrzelony zbierała pod siebie

I co roku miodu obdarzała dzbanem

Niewymyślnego żądzach i w potrzebie

Co były drugim poetów mieszkaniem

Głośna słowików, szpaków narzekaniem

• A tak pisała Maria Konopnicka, znakomita znawczyni chłopskich obyczajów:

Kołysz mi się kołysz,

Kołysko lipowa!

Niechaj cię, Jasieńcu,

Pan Jezus zachowa! –

Przypisy

[edytuj] Bibliografia