Nowa Huta (część Krakowa)

Z Wikipedii

Nowa Huta – część Krakowa powstała w latach 1949–1951, zaprojektowana od podstaw jako samodzielne miasto. Od 1951 dzielnica administracyjna Krakowa. W 1990 podzielona na 5 dzielnic samorządowych: Dzielnica XIV Czyżyny, Dzielnica XV Mistrzejowice, Dzielnica XVI Bieńczyce, Dzielnica XVII Wzgórza Krzesławickie i Dzielnica XVIII Nowa Huta.

Liczba mieszkańców: ok. 220 tys. Powierzchnia: 110.7 km²

Najważniejszym zakładem przemysłowym Nowej Huty jest Kombinat Metalurgiczny ArcelorMittal Poland S.A. Oddział Kraków (do 2 października 2007 Mittal Steel Poland S.A. Odział Kraków, wcześniej – do 14 stycznia 2005 Ispat Polska Stal S.A. Oddział Kraków, w latach 1990–2004 Huta im. Tadeusza Sendzimira a 1954–1990 im. Włodzimierza Lenina).

Spis treści 1 Historia 2 Ciekawe obiekty historyczne 2.1 Sprzed 1949 r. 2.1.1 Pałace i dworki 2.1.2 Kopce i groby pamięci 2.1.3 Budowle sakralne 2.1.4 Forty i obiekty wojskowe 2.1.5 Pomniki 2.2 Zbudowane po 1949 r. 2.2.1 Pierwszy blok 2.2.2 Obiekty przemysłowe 2.2.3 Obiekty użyteczności publicznej 2.2.4 Kościoły i obiekty sakralne 2.2.5 Osiedla nowohuckie 2.3 Nazwy miejscowe 3 Ciekawe obiekty współczesne 3.1 Kluby sportowe na terenie dzielnicy 3.2 Tereny rekreacyjne 4 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Budowę Nowej Huty zaczęto w 1949 roku na terenach wsi Mogiła, Pleszów i Krzesławice. Przez parę lat wznoszono ją bez planu urbanistycznego, stawiając typowe domki, zaprojektowane jeszcze przed wojną przez Franciszka Adamskiego dla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Najstarsze osiedla powstawały od strony kombinatu (Na Skarpie, Młodości, Wandy, Willowe, Krakowiaków). Po jakimś czasie zaczęła obowiązywać dyrektywa Komitetu Centralnego PZPR zakazująca stawiania stromych dachów (chodziło o ochronę lasów przetrzebionych przez Niemców w okresie okupacji). Stąd dość łatwo poznać, które domy wystawiono najwcześniej, bo późniejsze mają już płaskie dachy. (Pierwszy budynek mieszkalny powstał na Osiedlu Wandy pod nr 13. W późniejszym czasie zatwierdzono plan generalny przygotowany przez Tadeusza Ptaszyckiego. Wiadomość o nim ukazała się w "Architekcie" jednocześnie z nekrologiem Józefa Stalina. W sumie więc ową "socrealistyczną" Nową Hutę budowano w latach 1953-1956, a więc bardzo krótko. Postawiono co prawda większość budynków ale później zrezygnowano z dodania kamiennych okładzin, malowideł, mozaik, rzeźb na attykach i metaloplastyki, które możemy podziwiać jedynie w niektórych miejscach placu Centralnego. Od 1950 roku budowano także kombinat metalurgiczny. W 1952 uruchomiono linię tramwajową Rondo Mogilskie - Kombinat (linia nr 5). 22 lipca 1954 nastąpiło uroczyste uruchomienie Kombinatu, nazwanego imieniem Włodzimierza Lenina

W latach 60. następowała zabudowa terenów wsi Bieńczyce, rozbudowa infrastruktury drogowej, sieci tramwajowej, rozbudowa kombinatu (m.in. budowa walcowni, kolejnych wielkich pieców). W latach 70. zabudowa wielkopłytowa sięga Mistrzejowic, w kombinacie pracuje 6 wielkich pieców, zakład produkuje 7 mln ton stali rocznie, powstaje cementownia. W latach 80. na skutek kryzysu gospodarczego, tempo rozbudowy dzielnicy słabnie.

Obecnie stara Nowa Huta jest objęte strefą ochrony konserwatorskiej.

[edytuj] Ciekawe obiekty historyczne

[edytuj] Sprzed 1949 r.

Teren dzisiejszej Nowej Huty jest jednym z niewielu miejsc w Polsce, gdzie osadnictwo istnieje nieprzerwanie od neolitu (kultura ceramiki wstęgowej rytej – ok. 4500 - 4000 lat p.n.e.]. Badania archeologiczne ujawniły tu także dużą osadę celtycką, jeden z większych w Europie ośrodków garncarskich z czasów rzymskich i najstarszą na ziemiach polskich osadę Słowian. Prawdziwym skarbem Nowej Huty jest kopiec Wandy – uchodzący za mogiłę córki założyciela miasta, Kraka. W okresie średniowiecza istniało tu kilkanaście wiosek, gdzie swoje siedziby miały rody Gryfitów (Braniccy z Branic i Ruszczy) i Odrowążów (biskup Iwo Odrowąż był fundatorem klasztoru w Mogile). W późniejszych czasach mieli tu także swoje majątki: Wierzynkowie, Wodziccy, Czartoryscy, Mycielscy, Popielowie, Badeni. Stąd licznie występujące na tym terenie dwory, pałace i obiekty sakralne. Ponieważ dzisiejsza północna i wschodnia granica Nowej Huty pokrywa się z dawną granicą austriacko-rosyjską, spotykamy tu liczne forty oraz jedno z najstarszych w Europie lotnisk (dziś Muzeum Lotnictwa Polskiego w Czyżynach).

[edytuj] Pałace i dworki

• Dworek Jana Matejki w Krzesławicach
• Dwór Branickich w Branicach (tzw. lamus)
• Dwór Badenich w Branicach
• Pałac Wodzickich w Kościelnikach
• Pałac Kirchmajerów w Pleszowie
• Dwór Mycielskich w Łuczanowicach (wraz z dawnym zborem kalwińskim)
• Dwór Badenich w Wadowie
• Dwór Popielów w Ruszczy
• Dwór w Bieńczycach
• Dwór oficjalistów klasztornych w Mogile
• Eklektyczny dworek Rogozińskich w Mogile
• Pozostałości zameczku myśliwskiego "Na Ochodzy" w Wolicy

[edytuj] Kopce i groby pamięci

• Kopiec Wandy
• Kopiec-grobowiec na cmentarzu dysydenckim w Łuczanowicach
• Pomnik Poległych w 1943 roku w Krzesławicach
• Grobowce wojenne z czasów I wojny światowej (Mogiła, Górka Kościelnicka, Czulice)

[edytuj] Budowle sakralne

• Opactwo cystersów, bazylika św. Krzyża i drewniany kościółek św. Bartłomieja w Mogile
• Kościół w Ruszczy
• Kościół w Pleszowie
• Kościół w Górce Kościelnickiej
• Kościół w Krzesławicach
• Kaplica w Lasku Mogilskim

[edytuj] Forty i obiekty wojskowe

• Fort Batowice
• Fort Mistrzejowice
• Fort Dłubnia
• Fort Krzesławice
• Fort Grębałów
• Fort Mogiła
• Dawne austriackie lotnisko w Czyżynach (obecnie Muzeum Lotnictwa)

[edytuj] Pomniki

• Pomnik Solidarności (przy Placu Centralnym )
• Włodzimierza Lenina (niegdyś w Alei Róż)
• Franciszka Dąbrowskiego (przed wjazdem do Transbudu)
• Władysława Sikorskiego (przed Technikum Mechanicznym)
• Bogdana Włosika i innych ofiar Stanu Wojennego (prze Arką Pana)
• Jana Pawła II (przed kościołem w Mistrzejowicach)
• Jana Kochanowskiego
• Wojciecha Bogusławskiego (przy ul. Wacława Sieroszewskiego)
• Rozstrzelanych w Krzesławicach
• Rozstrzelanych w Grębałowie
• Ks. Jerzego Popiełuszki (przed kościołem na os. Szklane Domy)
• Prasy podziemnej okresu Stanu Wojennego(przed kościołem na os. Szklane Domy)
• Solidarności (przed kościołem na os. Szklane Domy)

[edytuj] Zbudowane po 1949 r.

Nowa Huta była pierwotnie wznoszona bez planu generalnego. Pierwsze domy stawiano według przedwojennych projektów Franciszka Adamskiego, zrobionych dla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Dopiero później zespół architektów kierowanych przez Tadeusza Ptaszyckiego opracował koncepcje miasta, wzorując się na rozwiązaniach renesansu (styl ten uważano wtedy za "postępowy"). Po 1956 r. architekci mogli budować w stylu modernizmu (Kino Światowid, Blok Szwedzki). Lata 80. przyniosły pierwsze budynki neomodernistyczne (Centrum E). Ciekawie też przedstawia się architektura sakralna. Mimo sprzeciwu władz komunistycznych, niechętnych wznoszeniu kościołów w "Mieście Socjalistycznej Pracy", powstały tu bardzo ciekawe realizacje ze słynną Arką Pana na czele. Warto zaznaczyć, że przy budowie Nowej Huty pracowała czołówka polskich architektów, a zastosowane tu rozwiązania trafiły do podręczników, nie tylko polskich.

[edytuj] Pierwszy blok

Pierwszy blok w Nowej Hucie znajduje się na osiedlu Wandy blok numer 14.

[edytuj] Obiekty przemysłowe

• Mittal Steel Poland S.A. Oddział Kraków (Huta im.Tadeusz Sendzimira, dawniej imienia Lenina)

[edytuj] Obiekty użyteczności publicznej

• Teatr Ludowy
• Kino Świt
• Kino Światowid w Krakowie
• Kino Sfinks
• Teatr Łaźnia Nowa
• Nowohuckie Centrum Kultury - "NCK"
• Muzeum "Dzieje Nowej Huty" (oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa)

[edytuj] Kościoły i obiekty sakralne

• Kościół św. Bartłomieja w Krakowie (Mogiła)
• Sanktuarium Krzyża świętego w Mogile - Opactwo Cystersów w Mogile
• Krzyż Nowohucki ([Osiedle Teatralne] – miejsce zamieszek 27 kwietnia 1960 r.)
• Kościół Arka Pana w Bieńczycach
• Kościół św. Maksymiliana Marii Kolbego w Mistrzejowicach
• Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej na Osiedlu Szklane Domy
• Kościół św. Józefa na os. Kalinowym
• Kościół Matki Bożej Pocieszenia przy ulicy Bulwarowej (w budowie)

[edytuj] Osiedla nowohuckie

• Osiedle Albertyńskie
• Osiedle Lesisko
• Osiedle Handlowe
• Osiedle Wandy
• Osiedle Stalowe
• Osiedle Ogrodowe
• Osiedle Na Skarpie
• Osiedle Młodości
• Osiedle Hutnicze
• Osiedle Spółdzielcze
• Osiedle Kolorowe
• Osiedle Teatralne
• Centrum A
• Centrum B
• Centrum C
• Centrum D
• Centrum E
• Osiedle Przy Arce
• Osiedle Kazimierzowskie
• Osiedle Kalinowe
• Osiedle Strusia
• Osiedle Wysokie
• Osiedle Na Lotnisku
• Osiedle 2 Pułku Lotniczego
• Osiedle Kościuszkowskie
• Osiedle Zielone
• Osiedle Sportowe
• Osiedle Krakowiaków
• Osiedle Górali
• Osiedle Na Wzgórzach
• Osiedle Na Stoku
• Osiedle Willowe
• Osiedle Zgody
• Osiedle Szklane Domy
• Osiedle Urocze
• Osiedle Słoneczne
• Osiedle Szkolne
• Osiedle Jagiellońskie
• Osiedle Oświecenia
• Osiedle Tysiąclecia
• Osiedle Złotego Wieku
• Osiedle Bohaterów Września
• Osiedle Piastów
• Osiedle Kombatantów
• Osiedle Mistrzejowice Nowe
• Osiedle Dywizjonu 303

[edytuj] Nazwy miejscowe

Nowohucianie mają swoje własne określenia na niektóre miejsca i obiekty. Oto niektóre z nich:

• Pałac Dożów - budynki Centrum Administracyjnego Huty (inne nazwy "Watykan", "Pentagon" - bo połowa się pęta, a połowa goni)
• Lasek Buloński - lasek pod kombinatem, gdzie hutnicy piją po pracy.
• Meksyk - pierwsze osiedla robotnicze w Pleszowie i Grębałowie
• Dom Szwedzki - budynek na os. Szklane Domy
• Dom Francuski - budynek na os. Centrum B
• Arka Pana - kościół Matki Boskiej w Bieńczycach
• Tajwan - odległe osiedle (najpierw Teatralne a potem Na Wzgórzach)
• Blok Cudów - budynek z mieszkaniami rotacyjnymi na os. Górali
• Piccadilly - Park Ratuszowy

[edytuj] Ciekawe obiekty współczesne

[edytuj] Kluby sportowe na terenie dzielnicy

• Hutnik Kraków
• Wanda Kraków
• Krakus Nowa Huta Kraków
• Sparta Nowa Huta Kraków
• Grębałowianka Kraków
• Polonia Kraków - reaktywowana w 2005 roku
• PKS Albertus Kraków
• NHRK Kraków,do października 2007 NowaHutaRugbyKlub
• AKS Czyżyny
• Zjednoczeni Branice
• LKS Błyskawica Wyciąże
• LZS Wolica
• Sks Kusy Krakow

[edytuj] Tereny rekreacyjne

• Lasek Mogilski
• Lasek Łęgowski
• Łąki Nowohuckie
• Zalew Nowohucki

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Nowohucki Portal Informacyjny
• Satelitarne zdjęcia Nowej Huty z Google Maps
• Historia terenów Nowej Huty w XVI wieku
• Nowa Huta mniej znana