Czartoryscy

Z Wikipedii

Czartoryscy – magnacki ród książęcy herbu Pogoń Litewska, wywodzący się od Konstantego Olgierowicza, księcia na Czartorysku na Wołyniu (od nazwy tej miejscowości pochodzi nazwisko rodu), syna wielkiego księcia litewskiego Olgierda, wnuka Giedymina, brata Władysława II Jagiełły. Czartoryscy dążyli do zmian ustrojowych w Polsce, reformy stosunków gospodarczych, centralizacji władzy państwowej, usprawnienia administracji i wzmocnienia armii.

Wnukami Konstantego Olgierdowicza byli: Aleksander, Iwan i Michał Wasylewicze, którzy 1442 otrzymali od Świdrygiełły dobra na Wołyniu, w tym późniejszą siedzibę rodu Klewań. Wnukiem Michaiła był Aleksander (data urodzenia nieznana, zm. w 1571 r.), wojewoda wołyński. Jego bratanek Jerzy, starosta łucki (ur. ok. 1560 r., zm. 1621), przeszedł z prawosławia na katolicyzm. Syn Jerzego, Mikołaj Jerzy, wojewoda wołyński (data urodzenia nieznana, zm. 1662), przez małżeństwo z księżną Izabelą Korecką pomnożył majątek (m.in. o dobra Korzeck) i zyskał cenne koneksje.

Ród, choć nie mógł się równać z najpotężniejszymi w kraju, ugruntował swój magnacki status, którego dowodziły wysokie stanowiska piastowane przez synów Mikołaja Jerzego: Kazimierz Florian został prymasem, założyciele zaś dwóch linii: klewańskiej, Michał Jerzy – wojewodą sandomierskim, a koreckiej, Jan Karol – podkomorzym krakowskim. Linia korecka nie dorównywała nigdy znaczeniem i ambicjami klewańskiej: jej najwybitniejszym przedstawicielem był ostatni męski potomek Józef Klemens, (ur. 1740, zm. 1810), który piastował stanowisko stolnika litewskiego.

Linia z Klewania odcisnęła niezatarte piętno na dziejach Polski XVIII i XIX w., rozsławiając nazwisko Czartoryskich i budując ogromną potęgę rodu. Syn jego założyciela, Kazimierz, podkanclerzy litewski, w dużym stopniu dzięki zamożnej i ustosunkowanej żonie Izabeli z Morsztynów, położył podwaliny pod potęgę rodu.

Ich synowie: Michał Fryderyk, kanclerz wielki litewski, i August Aleksander, wojewoda ruski, stali się wraz z mężem ich siostry Konstancji, Stanisławem Poniatowskim, założycielami najważniejszego w XVIII wieku politycznego stronnictwa, Familii, które gromadziło zwolenników przeprowadzenia reform w Rzeczypospolitej. Familianci zgromadzili ogromną fortunę, stanowiącą ekonomiczną podstawę działalności politycznej, przyczyniło się do tego zwłaszcza małżeństwo Augusta Aleksandra z Marią Zofią z Sieniawskich Denhoffową, która wniosła Czartoryskiemu m.in. Sieniawę, Puławy, Międzyrzec, Wilanów, Stołpce.

Czartoryscy aktywnie działali na scenie politycznej. Po śmierci Augusta II Mocnego Familia opowiedziała się za ekskrólem Stanisławem Leszczyńskim, jego przeciwnicy – pod Warszawą – obrali drugiego króla, Augusta III Sasa. Nastała wojna domowa, w którą włączyła się Rosja, stając po stronie Sasa. Po objęciu tronu przez Augusta III Familia pogodziła się z dworem królewskim, pełniąc na nim wpływową rolę. Po pewnym czasie zyskała poparcie wschodniej potencji. W 1744 przywódca "Familii" Kazimierz Poniatowski zabił w pojedynku przywódcę opozycji Adama Tarłę. Czartoryscy oraz Rosja przygotowywali zamach stanu, przyśpieszony śmiercią Augusta III w 1763. Jako kandydata do korony desygnowano syna Augusta Czartoryskiego – Adama Kazimierza. Jednak caryca Katarzyna II Wielka umieściła na tronie Stanisława Augusta Poniatowskiego. Część reform postulowanych przez Familię uchwalił sejm konwokacyjny (1764).

W 1801 powstało muzeum Czartoryskich w Krakowie – najstarsze muzeum w Polsce. Jego zbiory zawierały dzieła malarstwa europejskiego XIII-XVIII w. (m.in. słynna Dama z gronostajem Leonarda da Vinci), zabytki europejskiego i islamskiego rzemiosła artystycznego od średniowiecza do XIX w., grafiki, sztuki starożytnej oraz militaria. W 1876 r. Czartoryscy przekazali swój wielki księgozbiór do użytku publicznego w Krakowie.

Poprzez małżeństwa swych dzieci, Czartoryscy związali ze sobą najpotężniejsze rody magnackie. Syn Augusta Aleksandra, Adam Kazimierz, generał ruski, powiększył majątek, żeniąc się z Izabelą z Flemmingów Czartoryską. Ich synowie: Adam Jerzy, słynny polityk, i Konstanty Adam, stali się założycielami dwóch do dziś istniejących gałęzi rodu. Działalność polityczną Adama Jerzego kontynuował jego syn Władysław; ostatnim potomkiem tej gałęzi, spokrewnionej z rodzinami królewskimi Francji i Hiszpanii jest Adam Karol (urodzony 1940). Gałąź Konstantego Adama jest bardziej liczna, pochodził z niej m.in. Jerzy Konstanty, polityk galicyjski.

Współcześnie jedynymi potomkami księcia Adama Jerzego są książę Adam Karol Czartoryski i jego córka księżniczka Tamara Czartoryska, którzy żyją w Wielkiej Brytanii. Z kolei potomkowie księcia Konstantego Adama żyją do dnia dzisiejszego w Polsce i mają swoich przedstawicieli w Związku Szlachty Polskiej.

[edytuj] Członkowie rodu

• Konstanty Olgierowicz Czartoryski, książę Czartoryska na Wołyniu
  • Wasyl Konstantynowicz Czartoryski, książę czartoryski
    • Michał Wasylewicz Czartoryski, namiestnik bracławski
      • Fiodor Czartoryski, kniaź litewski, starosta łucki
        • Aleksander Fedorowicz Czartoryski, wojewoda wołyński
        • Iwan Fedorowicz Czartoryski
          • Jerzy Czartoryski, starosta łucki
            • Mikołaj Jerzy Czartoryski, wojewoda wołyński
              • Kazimierz Florian Czartoryski, arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski
              • Michał Jerzy Czartoryski, wojewoda sandomierski
                • Kazimierz Czartoryski, podskarbi wielki litewski, podkanclerzy wielki litewski, kasztelan wileński
                  • Konstancja Czartoryska
                  • Teodor Kazimierz Czartoryski, biskup poznański
                  • Michał Fryderyk Czartoryski, kanclerz wielki litewski, kasztelan wileński
                    • Aleksandra Czartoryska
                  • August Aleksander Czartoryski, generał wojsk koronnych, wojewoda ruski, starosta generalny ziem podolskich
                    • Elżbieta Czartoryska
                    • Adam Kazimierz Czartoryski, starosta generalny ziem podolskich
                      • Maria Anna Czartoryska
                      • Adam Jerzy Czartoryski, minister spraw zagranicznych Rosji, senator Królestwa Polskiego
                        • Izabella z Czartoryskich Działyńska, założycielka ordynacji gołuchowskiej
                        • Władysław Czartoryski, założyciel Muzeum Czartoryskich w Krakowie
                          • bł. August Czartoryski, salezjanin
                          • Adam Ludwik Czartoryski
                            • Augustyn Józef Czartoryski
                              • Adam Karol Czartoryski
                                • Tamara Czartoryska
                      • Konstanty Adam Czartoryski, pułkownik wojsk Księstwa Warszawskiego, generał brygady Królestwa Polskiego
                        • Adam Konstanty Czartoryski - założyciel linii wielkopolskiej
                        • Jerzy Konstanty Czartoryski - założyciel linii małopolskiej
                          • Witold Leon Czartoryski
                            • bł. Michał Czartoryski, dominikanin

[edytuj] Zobacz też

• Familia
• Biblioteka Czartoryskich
• Muzeum Czartoryskich w Krakowie
• Zamek w Gołuchowie
• Ordynacja Sieniawska Czartoryskich