Czyżyny

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy historycznej dzielnicy Krakowa. Zobacz też: Dzielnica XIV Czyżyny - dzielnica Krakowa.

Czyżyny - historyczny obszar Krakowa wchodzący w skład Dzielnicy XIV Czyżyny, dawna wieś.

Na terenie Czyżyn znajdują się bloki mieszkalne wielorodzinne 5-11 kondygnacyjne wraz z infrastrukturą społeczną (przedszkole, szkołą, plac zabaw, przychodnie lekarska, park) jak i Muzeum Lotnictwa Polskiego z od niedawna (2003) ponownie czynnym (okazjonalnie) lotniskiem z betonową drogą startową o wymiarach 720 x 60 m.

[edytuj] Historia

Wieś Czyżyny była własnością książęcą, od połowy XIII wieku, później należały do mogilskiego zakonu Cystersów. Lokowana na prawie niemieckim w 1294 przez Wacława Czeskiego, co potwierdził Kazimierz Wielki w 1336. Ze wzmianek XIV-wiecznych dowiadujemy się o moście nad prądnickimi bagnami i karczmie na terenie Czyżyn. W 1787 szlachta ziemi krakowskiej witała tu przybywającego do Krakowa króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pod koniec XVIII wieku głównymi obiektami Czyżyn był dwór z folwarkiem oraz karczma, a w Czyżynach z przyległym Łęgiem notowano około 600 mieszkańców i 100 domów. W drugiej połowie XIX wieku było w Czyżynach ponad 800 mieszkańców i jednoklasowa szkoła ludowa.

Dalszy rozwój terenu wiązał się z rozbudową Twierdzy Kraków – zbudowany został fort Pszorna. Stacjonował tu oddział balonowy 2 Pułku Artylerii Fortecznej twierdzy Kraków. W 1912 dowództwo austriackie utworzyło na tym terenie Flugpark 7 razem z całym zapleczem technicznym. Fort nie dotrwał do naszych czasów, zburzony został w 1951 w związku z budową Alei Planu 6-letniego (obecnie Alei Jana Pawła II), jego pozostałościami są ziemne stoki na terenie Parku Lotników.

W latach 1936-1939 na Czyżynach wzniesiono kościół św. Judy Tadeusza Apostoła, a w 1951 erygowano parafię.

[edytuj] Kolej

Kolej na Cyżynach przeprowadzono pod koniec XIX wieku, na odcinku Kraków-Kocmyrzów (1899) i Czyżyny-Mogiła (1900), co ułatwiło transport osobowy i dostarczanie do Krakowa płodów rolnych z podkrakowskich wsi. W 1930 Polskie Koleje Państwowe wykupiły linie od prywatnych właścicieli. W latach powojennych transport kolejowy stracił na znaczeniu i po kolei likwidowano linie kolejowe budując na ich miejscu ulice (m.in. ul. Kocmyrzowską). Ostatni fragment, z Krakowa-Luboczy do Kocmyrzowa, rozebrano w 2006. Zachowały się jedynie dworzec i stacja Kocmyrzów oraz dworzec Bieńczyce.

[edytuj] Lotnisko

Zobacz więcej w osobnym artykule: Lotnisko Kraków-Rakowice-Czyżyny.

Lotnisko Kraków-Rakowice-Czyżyny powstało w 1912 w związku z rozwojem lotnictwa Austro-Węgier. W 1917 roku stało się jednym z punktów etapowych pierwszej w Europie regularnej pocztowej linii lotniczej łączącej Wiedeń z Kijowem i Odessą. Początkowo zajmowało obszar 55 ha i zawierało bazę oddziału lotniczego. Po odzyskaniu niepodległości i przejęciu obiektów lotniska przez polskie władze następowała stopniowa rozbudowa i wzrost znaczenia lotniska jako drugiego co do wielkości w skali kraju. W czasie II wojny światowej lotnisko przejęli Niemcy, po wojnie po odzyskaniu niepodległości straciło swoje znaczenie ze względu na rozwój urbanistyczny okolicznych terenów. W 1963 zostało zlikwidowane.

Pozostałościami infrastruktury lotniska na terenach Czyżyn są Park Kultury i Wypoczynku utworzony w 1966 na niezabudowanych terenach polotniczych (obecnie Park Lotników Polskich) oraz obiekty należące obecnie do Muzeum Lotnictwa Polskiego, które organizuje rokrocznie w tym miejscu Małopolski Piknik Lotniczy.

[edytuj] Osiedla

W latach 60. powstało osiedle Kolorowe; w latach 1977-1988 – Dywizjonu 303; a w latach 1978-1990 – 2 Pułku Lotniczego (wg proj. W. Cęckiewicza). Wybudowano budynki mieszkalne cztero- i jedenastokondygnacyjne w technologii wielkopłytowej (wg proj. M. i J. Chronowskich, S. Golonki). Na osiedlach powstały ponadto 2 szkoły, 4 przedszkola, żłobek, 2 przychodnie lekarskie oraz pawilony handlowo-usługowe.

W latach 70. powstały domy studenckie Politechniki Krakowskiej (wg proj. T. i M. Mańkowskich), a w 1980 budynki Wydziału Mechanicznego Politechniki (wg proj. W. Cęckiewicza z zespołem). Od 1972 rozpoczęto budowę Kampusu Akademii Wychowania Fizycznego (wg proj. L. Filara).

W latach 80. wybudowano budynki mieszkalne pięcio- i jedenastokondygnacyjne w technologii wielkopłytowej (wg proj. K. Szopińskiej). Natomiast w latach 90. powstały kolejne zespoły mieszkaniowe, ale już z niższymi budynkami cztero- i pięciokondygnacyjnymi, krytymi skośnymi dachami (wg proj. H. Pięty, J. Barnasia, W. Gilewicza, E. Dworzak-Żak, A. Rutkowskiego). W tym czasie wybudowano także wieżowce obok kompleksu AWF i Ronda Czyżyńskiego.

[edytuj] Przemysł na Czyżynach

W latach 1937-1938 we wschodniej części Czyżyn wybudowano Wytwórnię Tytoniu Przemysłowego, wykorzystującą uprawy tytoniu w Proszowicach, Wawrzeńczycach i Brzesku, należącą Polski Monopol Tytoniowego. Wytwórnia nie przerwała działalności w czasie drugiej wojny światowej, została przejęta przez Niemców. W latach 1949-1953 zmodernizowano wytwórnię tworząc Zakłady Przemysłu Tytoniowego w Krakowie-Czyżynach. W 1961 przy zakładach utworzono Zakład Konstrukcji i Budowy Urządzeń dla Przemysłu Tytoniowego. Obecnie właścicielem zakładów jest koncernem Philip Morris.

[edytuj] Atrakcje Czyżyn

[edytuj] Muzeum Lotnictwa Polskiego

Zobacz więcej w osobnym artykule: Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie.

Bezpośrednim impulsem budowy Muzeum Lotnictwa i Aeronautyki (pierwotna nazwa; obecnie muzeum nosi nazwę Muzeum Lotnictwa Polskiego) była zorganizowana w 1964 przez Aeroklub Krakowski wielka Wystawa Lotnicza na terenie byłego lotniska wykorzystująca pozostałości parku technologicznego lotniska i eksponaty zwożone specjalnie na wystawę.

Po zakończeniu wystawy stworzono Ośrodek Ekspozycji Sprzętu Lotniczego, który zaopiekował się ekspozycją. W 1967 Ośrodek został przejęty przez Naczelną Organizację Techniczną i nazwany "Muzeum Lotnictwa" a w 1971 muzeum znalazło się w gestii Ministerstwa Komunikacji. W zbiorach muzeum znajdują się: samoloty, szybowce, śmigłowce, rakiety przeciwlotnicze oraz silniki lotnicze. Wśród licznych eksponatów są samoloty będące unikatami na skalę światową.

W 2003, m.in. w ramach corocznego czerwcowego pikniku lotniczego, przywrócono działalność lotniczą na części dawnej betonowej drogi startowej (720 x 60 m, na kierunku 26) dla samolotów do 7500 kg i śmigłowców.

[edytuj] Obiekty sakralne

Kościół św. Judy Tadeusza Apostoła zbudowany w latach 1936-1939. Trójnawowa bazylika zwracająca uwagę polichromią i witrażami. Na ścianie tęczowej umieszczono Golgotę, w nawie głównej sceny z życia Chrystusa, a w prezbiterium mozaiki z postaciami polskich świętych i błogosławionych.
Kościół św. Brata Alberta wzniesiony w latach 1983-1994. Znajduje się na osiedlu Dywizjonu 303. Świątynia nakryta wspartym na słupach stropach o konstrukcji stalowej z podwieszonym sufitem kasetonowym z przeszkloną fasadą. Obraz w ołtarzu głównym św. Brata Alberta i stacje Drogi Krzyżowej namalowała w latach 80. Z. Kopycińska-Wilczkowa, w nawie znajdują się płyty upamiętniające polskich lotników poległych w czasie II wojny światowej (wyk. B. Chromy w 1995) oraz saperów poległych przy rozminowywaniu pobliskiego lotniska w 1946 (wyk. A. Kołaczyński w 1999.)
Figura Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia - powstała w 1899 klasycystyczna kamienna, polichromowana figura na czworobocznym postumencie wyobrażająca postać Madonny stojącą na kuli świata, otoczona metalowym płotkiem. Na kapliczce umieszczony jest napis: "FUNDACYA /GMINY ŁĘG /R. 1899. W 1997 kapliczka została odnowiona.
Kapliczka słupowa – latarnia umarłych - pochodząca z XVII wieku murowana kapliczka zbudowana przy drodze do klasztoru w Mogile, z wizerunkiem Matki Boskiej i figurką Serca Jezusa. W 1951 odnowiona a w 2001 przeniesiona z pierwotnej lokalizacji ze względu na budowę drogi.

[edytuj] Tereny zielone

Park Lotników Polskich, dawniej: Park Kultury i Wypoczynku (1966), duży kompleks zieleni założony po II wojnie światowej, który miał oddzielać Kraków od Nowej Huty
Park Technologiczny obok terenów Politechniki (1998)
ogródki działkowe
parki osiedlowe

[edytuj] Pomniki

Pomnik Lotników Polskich poległych w latach 1939-1945, postawiony w 1989 r. w Parku Lotników w formie trzech stylizowanych ognistych języków wydobywających się z ogniska; ponad którymi na żelbetowych słupach znajduje się olbrzymi orzeł z rozpostartymi skrzydłami, trzymający w dziobie wieniec. Na niskich płomieniach ogniska napisy: "WOJNA OBRONNA 1939"; "LOTNIKOM POLSKIM POLEGŁYM W DRUGIEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ"; "POLSKIE SIŁY ZBROJNE NA ZACHODZIE"; KAMPANIA FRANCUSKA"; "LOTNICY W DYWIZJONACH ALIANCKICH"; "BITWA O ANGLIĘ"; "LOTNICTWO NA WSCHODZIE"; "LOTNICY W ARMII KRAJOWEJ"; "LOTNICY POLEGLI W LAGRACH WIĘZIENNYCH I OBOZACH ZAGŁADY".
Głaz z inskrypcją Chwała lotnikom z 1970.
Pomnik Bronisława Czecha, wzniesiony na placyku przed AWF w 1988, upamiętnia patrona krakowskiej AWF Bronisława Czecha, narciarza, olimpijczyka, zamordowanego w Oświęcimiu w 1944. Przedstawia półpostać narciarza trzymającego w dłoniach kijki narciarskie opartego na wielkim głazie.