Formacja roślinna
Z Wikipedii
Formacja roślinna – najbardziej ogólnie ujmowany typ zbiorowiska roślinnego, typowy dla danego regionu świata, o przewadze form roślinnych o tym samym typie wzrostu. Rośliny wchodzące w jego skład mają podobne wymagania w stosunku do gleby, klimatu i czynników abiotycznych. Przykładami formacji roślinnych są: tundra, bór, las liściasty strefy umiarkowanej, las deszczowy, step, sawanna.
Główne strefy klimatyczne pokryte są charakterystycznymi dla siebie formacjami roślinnymi, które można też określić mianem "stanowisk zdominowanych przez określone formy roślinne, żyjące w podobnym środowisku". Formacja roślinna wraz z charakterystycznymi żyjącymi na jej obszarze, i wywierającymi istotny wpływ na samą formację. Wraz ze zwierzętami i innymi organizmami tworzy zespół biotyczny, który jest określany ogólnie jako "duży zespół roślin i zwierząt", a jego szczególnym przypadkiem, mniej ogólnym jest biom.
Ekolodzy angielskojęzyczni używają często wymiennie określenia formacja roślinna i biom; na ogół jednak rozumie się pod tym pojęciem pewne charakterystyczne zbiorowisko roślin i zwierząt.
Określenia formacja roślinna nie należy mylić z określeniem zespół roślinności, które oznacza najmniejszą uchwytną jednostkę roślinności – naturalny zbiór osobników różnych gatunków zajmujących jeden biotop.
Spis treści |
[edytuj] Klasy formacji roślinnych
W środowisku lądowo-powietrznym Josef Schmithüsen wyróżnił następujące klasy formacji roślinnych:
- lasy,
- formacje krzewiaste,
- sawanny i stepy,
- łąki i zarośla,
- formacje krzewinek i półkrzewów,
- formacje terofitów,
- pustynie
[edytuj] Regionalizacja formacji roślinnych na świecie
[edytuj] Klimat równikowy
W gorącym, wybitnie wilgotnym typie klimatu równikowego rosną wiecznie zielone, wilgotne lasy równikowe (selwa w Ameryce Południowej, lasy dorzecze Konga, Półwyspu Indochińskiego, wysp Indonezji i Filipin). W wyższych rejonach (powyżej 1000 m. n.p.m.) spotkać można równikowe lasy górskie. Nad rzekami rosną lasy galeriowe i lasy zalewowe. Na wybrzeżach morskich w strefie międzyzwrotnikowej lub oblewanych przez ciepłe prądy morskie (Nowa Gwinea, Floryda) rosną mangrowia.
Im bliżej zwrotników i opady są mniejsze, wilgotne lasy równikowe są wypierane przez mniej bujne suche lasy podrównikowe (we wschodniej Afryce noszą nazwę miombo lub mopane, na Wyżynie Brazylijskiej caatinga lub agreste). Na suchszych obszarach rosną lasy kolczaste i lasy sukulentowe, w których przeważającą roślinnością są gatunki magazynujące wodę przez dłuższy czas: kaktusy, wilczomlecze, baobaby, palmy, akacje czy eukaliptusy. Lasy te zajmują: północno-wschodnią część Wyżyny Brazylijskiej, Gran Chaco, okolice jeziora Maracaibo, południowo-wschodnią Afrykę, zachodnią część Madagaskaru, Terytorium Północne i środkowy Queensland w Australii, a także wschodnią część Dekanu i Birmę w Azji.
Kolczaste zarośla krzewiaste rosną w najsuchszych obszarach strefy międzyzwrotnikowej (Afryka: od Sudanu, aż do RPA; Ameryka Północna: Gran Chaco; Azja:środkowy Dekan; Australia: skrub na obrzeżach pustyń).
W strefach znajdujących się pod wpływem działania monsunów tworzą się lasy monsunowe, które dzielą się na wilgotne i suche. W wilgotnych lasach monsunowych dominują liany i epifity, a w lasach monsunowych suchych – gatunki zrzucające liście w porze suchej. Lasy te zajmują głównie południowo-wschodnią Azję, gdzie dominującymi gatunkami są: drzewo tekowe i bambus.
[edytuj] Klimat zwrotnikowy
W okresowo suchym typie klimatu zwrotnikowego (typ pośredni i lądowy), a także na sąsiadujących z nimi strefami klimatu równikowego tworzą się trawiaste formacje, zwane sawannami. Sawanny znane są ze strefy Sudan, Etiopii, Tanzanii, Kenii, Mozambiku, RPA (Afryka), z Wyżyny Brazylijskiej, północnej części Niziny La Platy (Ameryka Południowa) i z obszarów położonych na zachód od Wielkich Gór Wododziałowych i środkowego Queenslandu w Australii. Niewielkie rejony zajmują na Dekanie i Pendżabie w Indiach.
Gatunkami charakterystycznymi dla sawann afrykańskich są akacje i baobaby, południowoamerykańskich – palmy, a australijskich – eukaliptusy. W miarę zbliżania się do bardziej suchych stref, drzewa ustępują miejsca roślinności kolczastej i sukulentom.
Ogromne powierzchnie w strefie klimatów zwrotnikowych zajmują pustynie i półpustynie, tworzące się w wybitnie kontynentalnym typie klimatu (Sahara, Wielka Pustynia Piaszczysta, Pustynia Gibsona, Pustynia Simpsona, Mojave, Wielki Nefud, Thar). Roślinność pustyń jest niezwykle uboga i obejmuje anabiotyczne sinice, porosty i mszaki, a także różnorakie gatunki kserofitów, efemerofitów i halofitów. W obniżeniach terenu tworzą się niekiedy oazy czyli rejony występowania bujniejszej roślinności (np. palma daktylowa).
[edytuj] Klimat podzwrotnikowy
Zachodnie wybrzeża kontynentów w strefie klimatów podzwrotnikowych charakteryzują się klimatem określanym mianem śródziemnomorskiego, w którym gros opadów przypada na półrocze chłodne. Roślinnością potencjalną są tu krzewy twardolistne (nad Morzem Śródziemnym: wawrzyny, mirty, cyprysy, pistacje, oliwki, figi i cytrusy, a także różne zioła i trawy). Niemniej jednak strefa ta wskutek długotrwałej deforestacji i wypasie zwierząt została mocno przekształcona i obecnie porasta ją formacja zwana makią. Podobna roślinność występuje w Ameryce Północnej (w Sierra Nevada i Kalifornii, gdzie znana jest pod nazwą chaparralu), a także w środkowym Chile, Kraju Przylądkowym i północno-zachodniej Australii.
Inną formacją roślinną strefy klimatów podzwrotnikowych, ale rosnącą na wilgotniejszych obszarach są wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe, które dzisiaj spotkać można jedynie tam, gdzie z powodu niesprzyjających warunków nie rozwinęło się rolnictwo. Lasy te tworzą dęby (zwłaszcza dąb korkowy) i sosny (sosna alepska, sosna nadmorska, pinia), a także jodły, tuje, wawrzyny, cyprysy i palmy. Charakterystycznymi gatunkami w Ameryce Północnej są sekwoje, daglezje, świerki i tuje, w Brazylii – araukarie, a w Australii eukaliptusy i drzewiaste paprocie. We wszystkich rejonach powszechne są krzewy, paprocie i epifity.
[edytuj] Klimat umiarkowany ciepły
W klimacie umiarkowanym ciepłym, w kontynentalnym typie klimatu wykształciły się formacje trawiaste zwane stepami, preriami (w Ameryce Północnej), pampą (w Ameryce Południowej) lub pusztą (na Węgrzech). Pierwotne stepy zostały mocno przetrzebione, ponieważ tworzą się one na bardzo żyznych czarnoziemach lub kasztanoziemach, związanych z pokrywami lessowymi, utworzonymi w plejstocenie w wyniku akumulacji eolicznej pyłów następującej pod wpływem silnych wiatrów antycyklonalnych, wiejących od czoła lodowca. Potencjalną roślinność stepów stanowią ostnice, kostrzewy, bylice, rośliny cebulowe i bulwowe, byliny i mchy, a także różnorakie zioła i kwiaty. W porze suchej wszystkie te rośliny zapadają w stan życia utajonego.
Klimaty wilgotne i przejściowe strefy umiarkowanej ciepłej zajmują lasy liściaste i mieszane (zachodnia i środkowa Europa, Mandżuria, Korea i Japonia). Drzewa liściaste (dąb, buk, grab, klon, jesion i brzoza oraz sosna, jodła, cis i modrzew) zrzucają w nich liście na zimę.
[edytuj] Klimat umiarkowany chłodny
W południowej części strefy klimatów umiarkowanych chłodnych rosną borealne lasy iglaste zwane z języków Jakucji tajgą. Występują one generalnie na północ od równoleżnika 60°N (gdzieniegdzie spotkać je można na południe od tej granicy) w Rosji, Skandynawii, Kanadzie i na Alasce. W tajdze dominują drzewa iglaste, chociaż w południowej części tajgi może rosnąć brzoza, topola i olcha. Runo leśne składa się z mchów i roślin zielnych (w tajdze ciemnej) i krzewów, paproci, borówek i mchów (w tajdze świetlistej). Często występują bagna i torfy.
[edytuj] Klimat subpolarny
W klimacie subpolarnym tajga zmienia się w tundrę, w której coraz rzadziej występować będą pojedyncze, karłowate świerki, brzozy czy wierzby, a coraz częściej krzewinki oraz turzyce. Im bliżej biegunów tym roślinność staje się jeszcze uboższa, by w końcu całkowicie zaniknąć i ustapić miejsca pustyniom lodowym.
[edytuj] Formacje niestrefowe (azonalne)
Formacje roślinne niestrefowe to przede wszystkim formacje związane ze szczególnymi siedliskami mogącymi się pojawiać w różnych strefach klimatycznych, np. roślinność bagien i torfowisk, obszarów zasolonych, wydm, podmokłych dolin i deltowych ujść rzek, roślinność naskalna, piargowa, kamieńców nadrzecznych itp.
