Śmierć
Z Wikipedii
Śmierć (łac. mors, exitus letalis) - stan charakteryzujący się ustaniem oznak życia, spowodowany nieodwracalnym zachwianiem równowagi funkcjonalnej i załamania wewnętrznej organizacji ustroju.
Poza śmiercią całego organizmu można także wyróżnić śmierć:
Pojęcie śmierci rozmywa się w przypadku organizmów zdolnych do regeneracji brakujących części ciała (np. pierścienice), roślin (u których możliwe jest odtworzenie całego organizmu nawet z jednej komórki), czy też bakterii wytwarzających spory (formy przetrwalnikowe).
[edytuj] Definicje śmierci człowieka
Przez stulecia obowiązywała tzw. tradycyjna definicja śmierci. Według niej śmierć człowieka następowała w momencie ustania wszelkiej czynności oddechowej oraz krążenia przy czym za dokładny moment śmierci zazwyczaj uznawano ostatni oddech lub częściej ostatnie wysłuchane uderzenie serca (łac. cor ultimum moriens).
W wyniku rozwoju technik reanimacyjnych i anestezjologicznych stało się możliwym podtrzymanie wentylacji płuc i krążenia metodami sztucznymi. Stan ten wymógł powstanie tzw. nowej definicji śmierci. W tej definicji podstawę do uznania człowieka za zmarłego stanowi śmierć całego mózgu (mors biologica cerebri).
W późniejszym okresie zauważono, że śmierć komórek mózgu nie następuje jednocześnie. W związku z tym powstała tzw. nowa zmodyfikowana definicja śmierci. Stwierdza ona, że śmierć pnia mózgu implikuje śmierć mózgu jako całości, choć nie oznacza, że w momencie stwierdzenia śmierci pnia martwe są również wszystkie komórki mózgu. Według tej definicji śmierć pnia mózgu jest niezbędnym i wystarczającym warunkiem do uznania osoby za zmarłą.
Należy pamiętać, że powyższe definicje dotyczyły śmierci osobniczej człowieka w sensie prawnym. Jednak samo umieranie jest procesem, którego nie można zredukować do jednego momentu, zwłaszcza gdy mamy do czynienia ze śmiercią powolną. W związku z tym wyróżnia się następujące stany:
- agonia na którą składają się:
- życie zredukowane (vita reducta) - stan, w którym następuje osłabienie procesów fizjologicznych oraz czynności poszczególnych układów organizmu
- życie minimalne (vita minima) - stan, w którym następuje dalsza dysregulacja funkcji życiowych układów
- śmierć pozorna nazywana też letargiem - okres zaliczany do życia minimalnego, w którym funkcje życiowe układów krążenia i oddechowego są tak zredukowane, że niewykrywalne
- śmierć kliniczna - jest to całkowite ustanie czynności układów krążenia i oddechowego, które jest jednak odwracalne. Jest to moment oddzielający agonię, w której zmiany są odwracalne od okresu interletalnego, w którym zachodzą zmiany nieodwracalne
- okres interletalny - czas w którym równolegle występują dwa stany:
- życie pośrednie (vita intermedia) - jest to okres w którym można jeszcze od poszczególnych narządów lub tkanek uzyskać właściwe dla tej tkanki reakcje
- śmierć biologiczna - ustanie wszelkich procesów życiowych komórek.
[edytuj] Przyczyny śmierci
Można wyróżnić kilka rodzajów śmierci, ze względu na czynniki, które ją spowodowały:
- śmierć fizjologiczna - następuje wskutek procesów starzenia się,
- śmierć z przyczyn chorobowych - następuje z powodu choroby,
- śmierć gwałtowna - w następstwie urazu (mechanicznego, chemicznego, termicznego, radiacyjnego itp.).
Ze względu na szybkość zgonu podział jest następujący:
- śmierć powolna - zgon poprzedzony jest agonią trwającą od kilku minut do wielu godzin,
- śmierć nagła - do zgonu dochodzi natychmiast - w ciągu kilku sekund.
Określenie śmierć gwałtowna powolna nie jest zatem nielogiczne, gdyż dotyczy śmierci następującej powoli z powodu urazu.
W zależności od wyników sekcji zwłok:
- przyczyny śmierci powodujące zmiany anatomiczne (uraz mechaniczny, działanie czynników fizyko - chemicznych),
- śmierć czynnościowa, nie powodująca zmian anatomicznych (uduszenia, zatrucia lekami i innymi substancjami, SIDS, zab. rytmu serca).
[edytuj] Znamiona śmierci
Znamiona śmierci (łac. stigmata mortis) dzielimy na:
- znamiona niepewne:
- znamiona pewne:
- plamy opadowe (łac. livores mortis) - mogą pojawić się jeszcze za życia, w trakcie agonii w postaci tzw. "róż cmentarnych"
- zmiany w oku (zmętnienie rogówki, zwiotczenie gałki ocznej)
- stężenie pośmiertne (łac. rigor mortis)
- autoliza (łac. autolysis)
- gnicie (łac. putrefactio)
- strupieszenie (łac. mumificatio)
- przeobrażenie tłuszczowo-woskowe (łac. saponificatio)
- przeobrażenie torfowe (łac. sphagnum)
- zeszkieletowanie.
Bladość powłok, wysychanie pośmiertne, oziębienie zwłok, zmiany w oku, plamy opadowe oraz stężenie pośmiertne należą do tzw. wczesnych zmian pośmiertnych.
Autoliza, gnicie, strupieszczenie, przeobrażenie tłuszczowo-woskowe, przeobrażenie torfowe oraz zeszkieletowienie należą do tzw. późnych zmian pośmiertnych.
[edytuj] Najczęstsze przyczyny zgonów
[edytuj] W Polsce
- W Polsce najczęstszymi przyczynami zgonów są choroby serca (48% wszystkich zgonów, GUS 2000), choroby nowotworowe (23%) oraz urazy i zatrucia (8%).
[edytuj] Na świecie
- Stany Zjednoczone - w 2002 roku główną przyczyną zgonów w USA były choroby serca.
[edytuj] Psychologia o śmierci
[edytuj] Fazy psychicznego procesu umierania
(wg Elisabeth Kübler-Ross, 1969)
- zaprzeczenie (w przypadku chorych - negacja diagnozy, szok, niedowierzanie)
- gniew
- pertraktacje (negocjacje z Bogiem o przedłużenie życia, składanie obietnic)
- depresja (poczucie utraty sił)
- akceptacja śmierci (uspokojenie)
[edytuj] Śmierć w kulturze i sztuce
Śmierć jest motywem często stosowanym we wszelkiego rodzaju sztuce. Od starożytności powstawały personifikacje śmierci. Najczęściej temat występował w średniowieczu (duży wpływ wywarła epidemia dżumy), kiedy to zostały wypracowane cztery alegorie, toposy, dotyczące śmierci:
- Taniec śmierci - (z fr. danse macabre);
- Ubi sunt? (łac.) - zwany też Gdzież oni są?;
- Memento mori - pamiętaj o śmierci;
- Śmierć jako kościotrup (czasami z gnijącymi jeszcze ciałem), najczęściej kobieta przepasana tkaniną.
Motyw śmierci pojawiał się później często w baroku i romantyzmie.
- Śmierć - olej na płótnie Jacka Malczewskiego, przedstawiający Śmierć - młodą kobietę, stojącą przed klęczącym starcem. Anioł Śmierci jest w interpretacji Malczewskiego Aniołem spokoju i wyzwolenia.
[edytuj] Śmierć w kulturze współczesnej
Wielu współczesnych twórców, nawiązując do tradycji, personifikowało śmierć. Przykładami mogą być:
- Literatura: Śmierć z książek Terry'ego Pratchetta
- Komiks: Śmierć z serii Sandman autorstwa Neila Gaimana
[edytuj] Śmierć w religii
Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
Śmierć jest częstym elementem symboliki religijnej, czy to w związku z powstaniem z martwych, czy reinkarnacji.
W mitologiach wyznań politeistycznych i henoteistycznych często obecne były istoty wyższe kojarzone ze śmiercią (np. Hel w mitologii nordyckiej, czy Hades w greckiej). Czasami, jak w przypadku Ozyrysa w mitologii egipskiej, bóg śmierci był jednocześnie bogiem życia.
[edytuj] Śmierć w wierzeniach egipskich
Egipcjanie przywiązywali ogromną wagę do przetrwania ciała po śmierci. Uważali, że w w czasie śmierci człowiek rozpada się na dwa pierwiastki: ka - sobowtór ziemskiego ciała, duchowa osobowość i ba - dusza przedstawiana jako ptak z wielką głową. Ponieważ ka miała potrzebować po śmierci ciała dlatego mumifikowano zwłoki, budowano wielkie grobowce i malowali sceny z życia zmarłego na ścianach, aby ka mogła powrócić i cieszyć się życiem po śmierci, tak jakby wciąż była wśród żywych. Na podstawie Kenneth Paul Kramer „Śmierć w różnych religiach”, Wydawnictwo WAM, 2007, s. 160-161.
[edytuj] Śmierć w mitologii greckiej
Według mitologii greckiej zmarły trafia do Hadesu, zmarłemu należy włożyć do ust obola aby mógł zapłacić Charonowi za przewóz przez rzekę Styks. Personifikację śmierci stanowił bóg Tanatos, brat snu - Hypnosa. Jedną z funkcji boga Hermesa, jako Hermes Psychopompos było przenoszenie/prowadzenie dusz zmarłych do krainy zmarłych. Najgorsi przestępcy trafiali do Tartaru, natomiast dobrzy za życia ludzie trafiali na Pola Elizejskie.
[edytuj] Śmierć w wierzeniach wikingów
Według wikingów istnieją dwie krainy do których możemy udać się po śmierci. Pierwszą jest pełna wszelkich przyjemności Walhalla, do której idą osoby poległe w boju, stając się einherjarami. Mają oni czekać na nadejście Ragnaroku, kiedy to staną do ostatecznego boju u boku Odyna. Drugą jest lodowaty Niflheim, w którym zabroniona jest walka (w przeciwieństwie do Walhalli, gdzie einherjarowie mogą do woli walczyć między sobą, trenując przed Ragnarokiem), a gdzie idą osoby zmarłe w sposób naturalny, bądź w wyniku choroby.
[edytuj] Śmierć w wierzeniach Słowian
W świetle analogii antropologicznych wynika, że według Słowian elementów duchowych (choć zakres pojęciowy określeń duch i dusza był wśród Słowian dość szeroki, o stosunkowo zatartych granicach) było w człowieku zapewne więcej niż tylko jeden, a ich losy pośmiertne były różne. Według jednej z bardziej popularnych koncepcji, wyodrębniano dwie zasadnicze formy składowe ducha - duszę jaźni i życia. Jeden z tych pierwiastków jako iskra boża stanowił reinkarnowany element życia, który po śmierci (poprzez Wyraj Niebiański lub też Drzewo Przodków) powracał na ten świat by się odrodzić. Drugi przenikał na inną płaszczyznę bytowania lub też był odsyłany jak najwcześniej do Nawii by zjednoczyć się z przodkami.
[edytuj] Śmierć w wierzeniach Majów i Azteków
Często składane były w tych państwach ofiary z ludzi (zwykle jeńców, lecz nie brakowało też ochotników), których śmierć była konieczna do zadowolenia bogów. Złożenie się w ofierze było zaszczytem.
[edytuj] Śmierć w wierzeniach Tolteków
Polega na obecności istoty "śmierci" po naszej lewej stronie na wyciagnięcie ramienia. Jest ona myśliwym wyczekującym na dobry moment wyciągnięcia nas z ciała i zapoczątkować nowe życie. Wedlug wierzeń tolteków trzeba ciagle pamiętać o niej i traktować ją jak swego doradce którego możemy o wszystko się spytać.
[edytuj] Śmierć w hinduizmie
W hinduizmie śmierć nie jest kresem życia. Przejęta jest tu wiara w reinkarnację, czyli ponowne wcielanie się atmana (duszy). Nie musi to jednak być wcielenie w człowieka, a na przykład w zwierzę albo boga.
[edytuj] Śmierć w buddyzmie
Buddyzm odziedziczył koncepcję reinkarnacji po braminizmie, jednak równocześnie odrzuca koncepcję duszy nieśmiertelnej (anatman). Po śmierci następuje rozpad człowieka na pięć składników, tzw. skandh - forma materialna, uczucia, rozum, wola, świadomość. Jedynie karma danego człowieka przeniesie się do przyszłego wcielenia. Zwolennicy koncepcji czittamatra, przyjętej zarówno w buddyzmie tybetańskim jak i w zen, mają jeszcze bardziej wysublimowaną teorię. Jednak najbardziej szczegółowe nauki o procesie rozpadu związanym z umieraniem opisane są w teorii Wadżrajany, więcej czytaj w: Proces umierania w teorii Wadżrajany.
[edytuj] Śmierć w judaizmie
Żydzi wierzą w życie pośmiertne i uważają, że dusza nazywa się nephesz. W ruchu kabała pojawia się wiara w reinkarnację. W czasach Biblijnych Żydzi wierzyli, że dusza umiera (Ez 18,4).
[edytuj] Śmierć w wyznaniu katolickim
Na podstawie nauk i zmartwychwstania Chrystusa chrześcijanie wierzą, iż śmierć jest przejściem z doczesności do wieczności, a dusza człowieka zostaje zbawiona lub potępiona. W katolicyzmie rozwijana jest myśl Arystotelesa i św. Tomasza, głosząca, że człowiek to jedność duszy i ciała. Dusza jest formą człowieka, która z substancji tworzy jego ciało. Śmierć jest stanem nienaturalnym – stanem rozłączenia duszy i ciała. Zmartwychwstanie polega na przywróceniu naturalnego stanu – dusza na nowo organizuje substancję człowieka mającego zarówno duszę, jak i ciało.
[edytuj] W średniowieczu
Motywy:
Danse macabre – taniec śmierci. W średniowieczu bardzo często przedstawiany w literaturze i sztuce. Polegał na zobrazowaniu śmierci jako rozkładającej się kobiety zapraszającej do tańca po kolei każdego człowieka, niezależnie od jego położenia w hierarchii i zamożności.
Memento mori – pamiętaj o śmierci. Śmierć mogła bowiem zaskoczyć człowieka w każdym momencie. Panujące epidemie, zarazy, najazdy wrogów dziesiątkowały średniowieczne miasta. Coraz więcej ludzi zaczęło dostrzegać nietrwałość życia ziemskiego. Pisarze w swych utworach opisywali marność egzystencji ludzkiej. Bojaźliwy stosunek ludzi średniowiecznych do śmierci i Boga wynikał głównie z powodu bezradności wobec chorób i różnych zaraz. Człowiek dużo częściej niż dziś stykał się ze śmiercią. Widział jak umierają jego bliscy, nie mogąc im pomóc.
Ars moriendi – sztuka umierania: na przykładzie Rolanda. Śmierć Rolanda na polu walki przedstawiona została przez autora w sposób niezwykle patetyczny. Sam moment umierania pokazany jest nie jako krótka chwila, lecz wypełniony wieloma gestami i zachowaniami bohatera skomplikowany rytuał. Ostatni moment jego życia nabiera wymiaru symbolicznego: "Biegnie rycerz pędem na szczyt góry, położył się na zielonej murawie twarzą do ziemi. Pod siebie kładzie swój miecz i róg. Ku Hiszpanii obrócił twarz".
Bieg na szczyt góry ma być ostatecznym znakiem zdobycia nieśmiertelnej sławy; w ostatniej chwili życia Roland pnie się po raz ostatni wzwyż, by spojrzeć na świat i podbity kraj z tej perspektywy. Położenie się na murawie oznacza godne i świadome zakończenie życia, koniec służby ojczyźnie i swojemu rycerskiemu powołaniu. Natomiast zwrócenie twarzy w stronę Hiszpanii stanowi symboliczny gest oznaczający świadomość tego, że zostało dokonane dzieło wielkie, dla którego warto umrzeć. Roland umiera z przeświadczeniem, że zasłużył na zbawienie, wypełnił bowiem swój rycerski obowiązek do końca. Gdy bohater umiera, "Bóg zsyła mu swego Anioła Cherubina i świętego Michała opiekuna, a z nimi przyszedł i święty Gabriel. Niosą duszę hrabiego do raju".
Mors repentina – nagła śmierć.
Psychostazja – ważenie dusz.
[edytuj] Dzisiaj
Współcześnie w chrześcijaństwie śmierć nadal znajduje się na pograniczu tabu. Podkreśla się prawo do godnej śmierci (por. działalność Matki Teresy) dlatego też odmawia się jednostce prawa do decydowania o życiu innych (dyskusja wokół aborcji oraz kary śmierci), a także swoim (eutanazji). Chrześcijanie wierzą bowiem, iż życie daje Bóg i tylko Bóg ma prawo je odebrać. Dlatego, choć umieranie (agonia) człowieka jest dla jego rodziny i znajomych faktem bolesnym i trudnym do pogodzenia, zachowują oni wiarę w to, że śmierć ciała nie oznacza śmierci duszy i jest dopiero początkiem nowego, niebieskiego życia (por. pogrzeb chrześcijański, świętych obcowanie).
[edytuj] Śmierć w wierze muzułmańskiej
Według wierzeń muzułmanów po śmierci dusza spotyka dwóch aniołów śmierci - Munkara i Nakira. Aniołowie zadają jej pytania o przebieg życia. Dusze ludzi bogobojnych są pozostawione w spokoju i mogą oczekiwać na Dzień Sądu, obserwując co się dzieje na świecie. Dusze grzeszników poddawane są torturze grobu, która jest niejako wstępem do męk piekielnych. Dusze męczenników idą prosto do raju, gdzie wcielają się w ptaki aż do Dnia Sądu, kiedy zmartwychwstaną ich ludzkie ciała [1].
Według Koranu każdy człowiek, nawet zbrodniarz, zasługuje na pogrzeb, który powinien odbyć się najpóźniej dobę po zgonie.
[edytuj] Śmierć w ujęciu antropologicznym
W społecznościach ludzkich istnieje wiele poglądów, co do istnienia życia po śmierci (piekło, niebo, czyściec, nawie, reinkarnacja, dusza, duch, zmartwychwstanie, itp.). Większość z nich wytworzyła również liczne obrzędy pośmiertne (pogrzeb, cmentarz, mumifikacja, kremacja, nekrolog i inne).
[edytuj] Zobacz też
- przegląd zagadnień funeralnych
- śmiertelność
- agonia, śmierć kliniczna, śmierć łóżeczkowa
- ortotanazja, eutanazja
- samobójstwo, zabójstwo, śmierć honorowa, seppuku (harakiri)
- apoptoza, nekroza, autoliza
- pogrzeb, żałoba, wdowieństwo
- medycyna sądowa
- analiza przeżycia
Poczęcie • Zygota • Embrion • Płód • Poród • Okres noworodkowy • Okres niemowlęcy • Okres poniemowlęcy • Dzieciństwo • Dojrzewanie • Dorosłość • Rozmnażanie (Zapłodnienie / Ciąża) • Starość • Śmierć
Przeczytaj też zastrzeżenia dotyczące pojęć medycznych na Wikipedii!
Wikiprojekt: Nauki medyczne • Portal: Nauki medyczne
